Түзәргә кирәк

Исәнме, дим, әллә ишетми дә башладың инде син соңгы вакытта. Өсләрең дә бик сәләмә, атлавын да инде көчкә атлыйсың. Ни эшләр бетереп йөрү әле? Ә-ә, теге кулак Рашатка өй саласызмы? Ишеткән идем кебек шул аны, өй салдыра дип. Соң, калхуздан урлаган акчасын кая куеп бетерсен инде ул. Әзрәк акчасын түлиме соң үзе? Ярар-ярар, әйтәсең килми икән әйтмә. Мин үзем дә яшь чакта чуваш авылларында дачурта мич чыгарып йөргән кеше, беләм мин аның җаен. Соң, энем, акча кирәкмени шулкадәр? Хатынга кышкы пәлтә кирәк, дисеңме? Хатыннарга, энем, кирәкмәгән нәрсә юк инде ул. Аннары хатын-кыз шундый бит ул, аңа бөтен нәрсә аз тоела. Шуларга җиткерәм дип, ир-ат башы күпме михнәт күрә.

Әнә, Кәкре Гамилне беләсең бит, иеме. Хәзер генә шундый кырын муенлы ул. Яшь чагында бер дә андый түгел иде. Ул бит соңрак, яше утызга җиткәч кенә өйләнде. Какраз фермада эшли иде Гамил ул чакта. Өйләнеп берәр атна үткәч, кайсыдыр тилесе әйткән моңарга: «Гамил, яңа өйләндең, көн дә каймак эч син», – дигән. Ә тегеләрнең үз сыерлары юк. Каян алсын Гамил каймакны? Соң шул фермадан инде. Элегрәк бит сөтне, бидоннарга тутырып, суытыр өчен салкын суга утырталар иде кич белән. Иртәнгә тегеләрнең өстенә каймак җыела. Гамил, көч кирәккәч, җаен тапкан – көн саен, башын гына бидон авызына тыгып, каймак чөмерә икән. Шулай беркөн бу төнгелеккә көч җыеп маташканда, кайсыдыр тилесе, арттан килеп, моны «персиятел килә», дип куркыткан. Гамилнең башы, беләсең бит инде, сөт чиләге хәтле. Соң бу, куркып, башын уңайсызрак борган, күрәсең. Борган да, малай, башы-чурты белән бидонга кысылып калган. Төшкә кадәр шулай бөкрәеп торган, ди. Аннары сварка белән кисеп алганнар башын. Шуннан бирле Гамил каймакны гупчим ашамый. Җитмәсә муены да кәкрәеп калды. 

Хатын-кызга бит аңарга менә бер капчык акча алып кайтып бир, иеме, син йоклагач: «Әзрәк яшереп калдырмадымы икән?» – дип, тагын синең кесәне актарачак. Җиткерә алмыйсың, энем, аларга бер нәрсә дә. Әнә бит теге сез өй сала торган кулак Рашаты сөйли. Язга таба болар көн саен сыерлары бозаулаганын көтәләр икән. Менә бер төнне бозаулаган боларның сыеры. Берне генә түгел, икене, ди. Рашат әйтә, хатынны абзарга алып чыгып бозауларны күрсәткән идем, «Их, өч булса, тагын да яхшырак буласы икән», – дип әйтә, ди. Менә шулай, энем, ул хатын-кыз заты. Ходай Тәгалә настроениесез чакта яратылган нәрсәләр инде алар.

Менә син дә бөкреңне торгызып йөрисең инде эшләп, хатынга кышкы пәлтә алам, дип. Пәлтәдән соң тагын берәр нәрсә сорый инде ул синнән, аннан тагын. Син шулай, аңарга җиткерәм дип эшли-эшли, исәнлегеңне бетерәсең, ә ул, бала карыйм дигән булып, өйдә ята, күрше хатыннары белән чәйләп-мәйләп, гайбәт сатып йөри. Аннары исәнлегең беткәч, син аңарга чуртыма да кирәкми башлыйсың. Ә ул әле мукшы алашасы кебек таза була. Аннан бер көнне сине ә-әнә югары очка, кире кайтмый торган теге җиргә илтеп куялар, иеме. Хатының әле мужыт тагын кияүгә дә чыгып куя. Синең әнә хатынга кышкы пәлтәлек акча эшлим дип кулак Рашат өендә таш күтәргәнеңне беркем дә искә алмаячак…

Ә син ниме, карга Зәкиенең төпчек кызымыни? Әтиең дә шулай уйлыйдыр инде синең. Анаң бик тә зәһәр иде шул синең яшь чагыңда, и-и, зәһәр иде. Булды, булды, булды, безнең дә яшь чаклар бар иде.

Соң син шушы чибәрлегең, шушы буй-сын белән менә бу диванага чыктыңмы? Соң, нәселләрендә юньле кеше юк бит аларның. Саран бит алар. Әллә бу мүкләк сиңа пәлтә ала инде. Атасы да гомер буе хәерче булды – монысыннан да толк булмаячак. Менә быел кышкы пәлтәсез чыгарсың, балаларың туар – алар да ялангач булыр, аннан оныклар. Рауза чәчәгедәй яшь гомеркәйләрең шулай әрәм булыр. Картаясың, ямьсезләнәсең инде син болай пәлтәсез йөреп. Ә теге яши ул. Аның әнә атасы да хәзер дә үгез кебек. И все, яшь хатын ала да сине куып чыгара. Менә шулай ул тормыш. Хәзер хатын-кыз дачурта бит ул. Тукта-тукта, нәрсә, аерылам дисеңме? Юк инде, ничек инде син шундый ирне ташлыйсың, ә?

Ә син, нәрсә дисең? Чукынсын пәлтәсе дә, Рашаты да, дисеңме? Тукта-тукта, энем, чү әз генә. Алай кызып кына булмый ул. Соң аннары синең хатыныңны кем киендерә? Син инде, брат, раз аны үзеңә хатынлыкка алгансың икән, киендерергә дә тиеш. Нишләп әле сиңа чәчәктәй яшьлеген бүләк иткән карга Зәкие кызы кешедән ким булырга тиеш. Ни пайдют, урыс әйтмешли. Син тагын бу абзый шулай өйрәтте, дип, өеңә кайтып сөйләнә күрмә. Бетерәсең аннары башны. Ир-ат чыдарга тиеш инде ул тормыш авырлыкларына. Кара син аны, эшләмим бүтән, имеш. Ир-ат булып тугансың икән инде, энем, түзәргә кирәк бу тормышта түзәргә. Ә син, сеңлем, бар, кайт, ашарга пешер иреңә. Хатын-кыз түзәргә тиеш ул… 

Илфак Шиһапов