«Ну син гуж!», яки бәрәңгеле яшьлек

Шуны да җәһәт-җәһәт кенә алып бетереп булмый. Элек колхоз басуында колхозчы апайлар белән бергә бәрәңге чүпләгәндә ничек эшләдек икән, дим.
Колхозчылар белән рәттән беренче тапкыр басуга чыкканда миңа – 14, сеңлемә 12 яшь иде. Шулай булгач, мин дә «14 яшемнән колхозда эшләдем», дип, күкрәк киереп әйтә алам. Әле «Сөембикә» журналында үзем алып бара торган рубриканы әзерләгәгәндә, бу эшләгәннәр стажга керәме дип, Пенсия фондына сорау да юллаган идем. Керергә тиеш, дип җавап бирделәр. Монысы сүз уңаеннан, кемгәдер файдалы булуы бар дигән яңалык кына.

Ул елны көз бик җылы һәм коры килде. Бәрәңге дә бик уңган иде. Амбар өстендәге басуга йә Ринат абыйның сары автобусына утырып, ул берәр яры китсә, Илһам абыйның ЗИЛына, йә берәрсенең Газ 53 машинасының әрҗәсенә төяләшеп барабыз.

Машинаның ачык әрҗәсендә баруы бигрәк тә күңелле. Җылы җил яулык астына кереп чәчләрне тузгыта, битләрне, муенны кытыклый. Басу әллә ни ерак булмаса да, барганда-кайтканда кычкырып җырлыйбыз. Читтән карап торганда бигрәк матур күренеш булгандыр ул.

Басуга барып җиткәч, әрҗәдән сикереп төшеп, кара җир өстенә таралышабыз. Кулындагы таягын биетеп, басу башыннан Марат абый төшеп җитә. Безнең якта буразнаның озынлыгын бәрәңге чүпләүчеләр санына карап, таяклап бүләләр. Бер таякта ничә метр булганын хәтерләмим. Басуның зурлыгына һәм кеше санына карап, ул кайчагында 15 таяк, кайчагында 10 таяк кына да була. Басуның баш-башына туры килүчеләргә кыенрак – кайчагында басу шулкадәр киңәеп китә, уртадагылар үзләренең 15 таяк җирен чүпләгәндә, сиңа 30 ны чүпләргә туры килә. Марат абый иртән басуны бер бүлә дә китә, җир озынайган икән әле дип, кабат монда килеп тормый.

Сеңлем белән ул елны безгә шулай басуның башында чүпләргә туры килде. Копалка таккан ике трактор кара тузан туздырып тыз да быз йөреп кенә тора. Ул узып китүгә, берара басуда буш чиләккә шалтор-шолтыр бәрәңне салган тавышлар гына ишетелә. Колхозчы апайлар да, инде алар белән рәттән берничә ел бәрәге чүпләп өйрәнгән яшьтәш кызлар да тиз-тиз генә үзләренә тиеш җирдән бәрәңгене җыеп бетерәләр дә, капчыкларына утырып, аларны төяп алып китәргә машина килгәнен көтәләр. Ә Фәридә белән минем күзгә ак-кара күренми. Беренчедән, Әтнә мәктәбендә укыганда безнең колхозчылар белән рәттән бу кадәр күләмдә бәрәңге чүпләгән булмады. Икенчедән, Фәридәгә нибары 12 генә яшь. Өченчедән, Марат абый 15 таяк итеп санап бүлгән җир тора-бара 35 таяк булды.
Башкалар копалкалар басу башыннан әйләнеп менгәнче үзләренекен чүпләп бетерә. Ә безнең бәрәңгесе тәгәрәп яткан буразналар ишәя генә. «Әйдә инде, тизрәк чүплә!» – дип ачуланам Фәридәне. «Чүплим бит инде», – ди ул. Үзе чүт еламый гына.

Ул арада тузанлы юлда Ринат абыйның сары автобусы күренә: әбәдкә кайтыр вакыт җиткән икән! Чиләкләргә тиз генә иң шәп, иң эре бәрәңгеләрне тутырып алабыз. Егәрлерәк апалар яртышар капчык итеп тә ала. Аңа гына сүз әйтүче юк, билгеле. Ник шунда берәр капчык итеп тутырып алмыйсың. «Ну син гуж!» – дип көләләр дә бетерәләр. Ринат абый аккуратист: «Кергәндә галошларыгызны кагып керегез», – дип, автобусының чисталыгын кайгырта. Капчыгың белән менә ул кертмәскә мөмкин, билгеле.

Әбәдкә кайтышка дәү әни ярып кына бәрәңге пешереп тора. Шул бәрәңгене каймакка манып, сөт белән ашап куябыз да, ялдындагы караватка түнәбез. Тәннең һәр күзәнәге арган, мускулның бер генә җепселе дә кузгалырга риза түгел. Бер сәгать күз ачканчы уза да китә. Бәрәңгесен лапас түренә бушаткан буш чиләкләребезне шалтыратып, Әнисә апайлар чатына җыелашабыз. Өйләдән соң дәрт бераз сүрелеп ала. Кич кабат бәрәңге белән түбәләмә тулы чиләгеңне сөйрәгәндә: «Бүген клубка чыкмабыз ахрысы, бик арылды. Йокы килә», – дип сөйләшкән булабыз да булуын...

Нинди чыкмаган! Бүген авылга бәрәңге алышырга студент кызлар килгән, ди! Каршыбыздагы Фәризә апайга да, бездән бер өй аркылы яшәүче Тәслимә апайларга да, Нурсөя апайларга да бишәр кыз керткәннәр! Менә бәхетле кешеләр! Студент кызлар керсә, күңелле инде ул. Колхоз басуыннан кайткач, бакчаңдагы бәрәңгеңне дә чүпләшәләр, идәннәреңне дә ялтыратып юып чыгаралар. Күп дисәң, бездән 1-2 яшькә генә өлкәнрәк булсалар да, без аларга зурларга караган кебек карыйбыз. Аларның кигән киемнәре дә «модный» булып күренә, газ өстендә тотып кыздырган кайчыга чорнап бөдрәләткән һәм шикәрле су белән катырган прическалары да шәп, «Ленинградский» тушен төкерекли-төкерекли буялган керфекләре җәягә терәгән ук кебек...
Студент кызлар килсә, авыл егетләре өчен без үтәкүренмәлегә әйләнәбез бугай. Барысының да күзләре кунак кызларда гына. Клубтан кайтканда ияреп интектерүчеләр бер айга югалып тора.

Бер ай буе авыл үзгәчә гөрли. Мотоциклга атланып алган егетләр авылның бер башыннан икенче башына тыз-быз чабыша. Су буендагы казлар да бәрәңге алган чорда ничектер күңеллерәк каңгылдаша. Көтүдән кайтышлый сыерлар да урамны яңгыратыбрак мөгери. Кибеткә дә тәмле әйберләр күбрәк кайта. Авыл апайлары да матуррак күлмәкләрен киеп, чистарак яулыкларын бәйли. Клубтагы дискотекаларны әйтеп тә тормыйм. Идәннән күтәрелгән тузанны басарга чиләк белән су әзерләп куябыз.

Бәрәңгене алып бетереп, иртәгә инде кабат Арчага, педучилищега китәбез дигән көнне студентлар концерт куя. Бу – һәр елны һичшиксез үтәлергә тиешле традиция. Ул көнне Кышкар мәдрәсәсенең шәкертләр яши торган бинасыннан үзгәртеп ясалган иске агач клубта алма түгел, чәч бөртеге төшәр дә урын калмый. Бу кадәр халыкка ничек ярылмый да, идәненең өрлеге ничек сынып төшми дип аптырарлык. Студентларның концерты һәр елны алкышлар белән уза. Безнең якта халык андый концертларны бик ярата ул.

Студент кызларны үзләрендә бер ай буе кадерләп яшәткән, шушы бер айда аларның әниләре кебек булган Фәризә, Тәслимә, Нурсөя апайлар ак шәлләрен бөркәнеп, клубның иң алгы рәтендә күкрәк киереп утыралар. Үзләре әледән-әле күзләрен сөртеп алгалый. Студентларның шаян сүзләреннән, үзләре уйлап чыгарган скетчлардан шырык-шырык көлеп утырсак та, һәрберебезгә ямансу бу көнне. Инде якын итеп өлгергән дуслардан аерылабыз бит.

Һәр көзне, бакчага бәрәңге алырга чыккан саен, шул чакларны уйлап сагынам. Колхозчы апайлар белән машина әрҗәсенә төялеп барып, бер басу бәрәңге чүпләргә диген син! Хыял гына инде бу, безнең якларда басуларга күптән бәрәңге утыртмыйлар хәзер.

Лилия Гәрәева.