Кура җиләге утырту серләре

Куаклары бик нык, 1,7-1,9 метр озынлыкта. Алар чәнечкесез. Авыруларга һәм салкыннарга бик чыдам. Җиләкләре куе кызыл төстә, нәфис. Әчкелтем-баллы. Бер җиләкнең авырлыгы 8-20 гр. Алар бер сабакта 20-32 дәна өлгерә. Минем өчен иң мөһиме – җиләкләрдә орлыклар юк дәрәҗәсендә. Уңыш июль башларыннан август урталарына кадәр пешеп тора.

Кура өчен җир мәйданы кояшлы, туфрак нейтраль яки аз гына әче, җир асты сулары 2 метрдан да якын булмаган урында сайлана. Чокыр тирәнлеге 40, киңлеге 50 см. Төбенә бер чиләк чермә, 50-60 гр суперфосфат, 30-40 гр калий, бер стакан көл салып, таучык ясала. Җиләкләр, тау өстенә утырып, тамырларын як-якка асылындыра. Ипләп кенә тыгызлап күмелә, су сибеп, булса мульча җәелә. Куактагы тамак-муентык туфрак тигезлегендә, ягъни астагы бөреләр күмелмәскә тиеш.

Корылык яки артык дымлы чакларда җиләкләр өлешчә ярыла, тәмсезрәк була. Күләгәле урыннарда да җиләкләр бик тәмле үсми. Җыйнап алган уңыш озак сакланмый. Сакланмаса, аны сакларга җыенган кеше юк ич. Ашыйсын – ашап, кайнатасын – кайнатып куясың. 

Бу сортның җиләкләре хуш ислеләрдән түгел. Әмма төшләре булмаганлыктан, авызда эреп кенә китәләр. Сабаклары юан булуга карамастан, мул уңыш үстергәч, куакларны казыкларга бәйләп кую кирәк була.

Сезон дәвамында төбеннән 6-7 сабак чыгара. Ә көз аенда җиләк биргән ике яшьлек сабаклар кисеп алына.
Нәтиҗә чыгарып әйтсәк: сынау срогы белән Гусарны да, монысын да өчәр куак алып кайтырга телим.
Әйткәнемчә, радиусы 40 см түгәрәк сызам. Мәктәптәге математика укытучысы Рәшидә Хатыйповна өйрәткәнчә: (С=2ПR), 2х3.14х 40см = 251,327 см. Шулай итеп, түгәрәк буйлап кура белән кура арасында 83,7 см ара кала.

Минем башта менә шундый уйлар әрле-бирле йөренәләр. Белмәгән, таныш түгел сортлар. Оныклар җиләкләрен яратыр микән?
Бу очракта безнең карамакта запас вариант – “Желтый гигант” сорты бар. Монысы минем соңгы ике бакчамда оныкларымның иң яраткан сортлары булды. Башка сортларга караганда иртәрәк өлгерә. Җиләкләре эре – 5-10 гр. Алар абрикос төсендә, конус сыман, бик нәфис тәмле, баллы, хуш исле. Бердәнбер кимчелеге – вакытында җыеп алмасаң, җиләкләре кояшта пешеп, агарыбрак кала. Әмма алар ашарга ярый. Кортлы җиләкләр ашауның да зыяны юк. Чөнки җиләк, алма эчләрендәге личинкаларда авыру тудыручы микроорганизмнар булмый. Һәр “блондинка” сыман, боларда аллергия китереп чыгара торган үзлекләр дә юк. Шуңа күрә аны яшь балалар, авырлы хатыннарга да күпләп ашарга ярый.

Бу сорт ремонтант төр булып санала. Буе 2-3 метр. Әмма мин аны гади куралардан берничек тә аерып карамыйм. Июнь айларында җиләкләре өлгерә, төбеннән аз сандагы үрентеләр чыга. Аларның көчлеләрен киләсе ел өчен калдырам. Бары тик бик буйга узына башласалар, аларны бер тигезлектә кыскартам. Нәтиҗәдә куаклар ныгып, ян ботаклар чыга. Гади сүз белән әйткәндә, үләнчел куакларга агач үзлекләре керә. Уңыш ян ботакларда барлыкка килә. Җиләк бирү тукталу белән, карт куакларны төпләреннән кисеп алам. Түгәрәкнең урта бер җиренә утырткан казыкка икеләп җирдән бәйләп куям да, сап-сары җиләкле багана күрше-күләннәрнең күзләрен яндырып утыра башлый. Үсенте-үрентеләрнең барысын да кисеп бетереп, тамырларын гына калдыру җиңел, әмма киләсе елның уңышы бик күпкә соңга калачак.

Очраса, өч төп “Шапка монамаха” сортын да аласым килә. Искиткеч эре, чынлап та кечкенә бүрекне хәтерләтүче, вак орлыклы, бик тәмле, 8-20 рг авырлыктагы җиләкле кура. Әмма бу ремонтант сортлы кура җиләге барлык авыруларны үзенә йоктыра. “Карликовая куститость” белән авырганда җиләкләр пешми һәм алар аерым өлешләргә таркала, йә катып кала. Аларны кисеп алып, яндыру гына бакчадагы калган җиләкләрне саклап калуның бердәнбер чарасы. 
Кура җиләкләренә багышланган чокыр да сүз боткасы белән тутырылды. Соңгы сүз итеп, кура куакларының бик игелекле булуларын, кешегә дәрт, яшәү көче бирүче, кандагы холестерин күләмен җайлап, рак авыруына каршы торучанлыгын арттыручы җиләкле, Ходай биргән татлы җимешләр икәнлеген генә әйтәсем килә.

Мин үземнең фикерләремне язам. Әмма халкыбыздагы: “Кеше уйлаштыра, Ходай урнаштыра”, – дигән тәкъбирне дә күздә тотам. Күреп торасыз: тышта җылы һава. Чыпчык, күгәрчен егетләре кызлар сайлый. Агач бөреләре бүртә. Җәйгә чаклы әле вакыт бик күп. Салкыннар башланса, бөреләрнең өшү ихтималы бар. Димәк, быелгы үсентеләрнең бик көчсез, зәгыйфь булулары мөмкин. Нәрсә булса, шул, Аллага тапшырдым!

Габдулла Исмәгыйлев.