Тормыш язган хикәя: «Мин бит сине яратып яшәмәдем...»

Егерме ике ел гомер иткән иреннән шундый сүзләр ишетү, җаныңны актарып алу белән бер икән....
 – Яратмагач, нигә шул гомер минем белән яшәдең? Ник чыгып китмәдең? Картайган көнебездә ярдәмчеләребез булыр дип,балалар да алып кайткан булдык бит. Нигә, нигә?! – дип шашкан шикелле үкседе Хәмидә. –Чыгып кит, күземә күренмә. 

 – Кичер мине. Беренче яши башлаган көнебездән үк яратмаганымны аңладым. Балаларыбыз булгач бәлки, шулар аша сине ярата башлармын дип уйлаган идем, – диде Идрис, гаепле кеше шикелле башын түбән иеп. – Китәм Хәмидә, китәм. Без хәзер барыбер элекечә яши алмаячакбыз. Балаларыбызга, үзеңә ярдәмем кирәк булса телефон номерымны беләсең, шалтырат, – дип ишеккә юнәлде.
 – Ычкын, күземә күренмә! Үлгәндә дә яныма киләсе булма. Картайган көннәреңдә үзең генә калып, бер кашык суга тилмереп ятсаң иде. Ычкы-ы-н, – дип илереп елаган хатын, шул минутта шапылдап идәнгә килеп төште.

 – Хәмидә-ә-ә, – дип кире борылып килгән ирне, хәлсез тавышы белән туктатты да:
 – Кит! Якын киләсе булма! – дип пышылдады.
Идрис бик авырлык белән генә егерме ике ел яшәгән өенең бусагасын соңгы тапкыр, авыр адымнар белән атлап чыгып китте. Туп-туры вокзалга төште ул. Уйланыр өчен, ныклы карар кабул итәр өчен иң уңайлы урын, дип сайлады.

Бер почмакка барып утырган ирне, ниндидер авыр тойгы биләп алды. Кайчан ялгыштым, егерме ике ел элекме, әллә бүгенме? Үз-үзенә, кат-кат сораулар биреп тә бер нинди җавап та ала алмыйча ир төнен вокзалда үткәрде. Идрис сагынуның ачы ләззәт икәненә бүген таңда тагы бер кат инанды. Тирән юксынудан үз-үзен кая куярга белмәгән ир, һәркемнең беренче мәхәббәте булган кебек, кемнедер өзелеп яратуда бары бер генә кешегә карата буладыр бит ул, дип өзгәләнде. Кырык биш яшемә җитеп минем бернинди дә яратулы мәхәббәт хисе кичергәнем булмады. Әллә мин аны аңламыйммы? Әллә мин Хәмидәне юкка рәнҗеттемме? Кешеләр, аңлатыгыз әле миңа, беренче мәхәббәтнең нинди булганын, өзелеп яратып, сөюнең ни икәнен, дип кычкырасы килде аның. Юксынам бит мин, әмма кемне юксынам?! Һич үз-үземне аңламыйм. Ләкин, Хәмидәне түгел. Кемне сон, кемне, дип ярсыды ирнең йөрәге. Тәмам башы каткан ир урыныннан сикереп торды да кассага билет алырга чиратка басты. Кая барасын да белмәгән ирне, касса тәрәзәсе каршында өзгәләнеп елаган хатын-кыз җәлеп итте. Аның барасы ягына билет алырга акчасы җитми икән. Идрис ике дә уйламыйча үзенең картасын хатынга сузды. 

 – Мә, алыгыз билет, – диде ул аңа карап. Шул мизгелдә аларның күзләре очрашты.
 – Рәхмәт. Барып җитүгә мин сезгә акча салырмын, – диде хатын уңайсызланудан күзләрен түбән тошереп. 
 – Кирәкмәс, – диде ул. – Юлчыга сәдака тиешле. Җаегыз, теләгегез булса, күңеленә тынычлык иңсен, дип дога кылсагыз рәхмәтле булырмын.
 – Минем исемем Зәлия. Ә сезнеке? – диде хатын, икеседә билетларын алып урамдагы эскәмиягә чыгып утыргач.
 – Идрис, – диде ир.
Икесенең дә поездлары китәргә сәгать ярым вакытлары бар иде. Берара тын гына утырганнан соң:
 – Кайтасызмы, әллә китешегезме? – дип сорап куйды Идрис. 

Шул вакыт алар янына атылып бер егет килеп басты.
 – Әти, шушы хатын өчен әнине ташлап чыгып киттеңме?! Иллегә җитәсең бит, бераз булса да оялыр идең. Мәхәббәт, сөю эзләп йөрү рәтеннән узган бит инде яшең. Тилереп йөрмә, кеше көлдермә.... 
 – Җитте! – дип ачу белән улын туктатты Идрис. – Дөрес әйтәсең, сөю, мәхәббәт эзләп юлга чыктым. Болай да чирек гасыр гомерем бушка узды.
 – Кем әйтә бит әле. Сөю имеш, – диде улы әтисенә каршы төшеп. – Сиңамы соң, сөю, сөелү ише нәрсәләрне аңлау? Кайчан да булса ул хисне татып караганың булдымы соң синең?! И сөйләп тә күрсәтәсең инде.
Улының бу сүзләреннән соң Идриска җан кердемени? Йөрәген ничек ачып салырга белмәгән атага үз сүзен әйтергә мөмкинчелек чыкты:

 – Менә-менә улым, бик дөрес сүзләр әйттең бит. Бу очракта йөз генә түгел, мең тапкыр хаклы син. Әйе, сөюнең, яратуның нинди хис икәнлеген белми яшәдем. Шулай гомер итәргә язгандыр дип, бернинди хис-тойгысыз, төссез тормышта үземне дә, әниеңне дә алдалап яшәдем. Сезне алып кайттык. Аннары балалар дип, бераз үсә төшсеннәр, әниләренең кул арасына кереп булыша торган яшькә җитсеннәр дип сезнең хакка яшәдем. Бар куанычыбыз, карап торган шатлыгыбыз сез булдыгыз. Азып-тузып эчеп йөрмәдем. Эшләгән хезмәт хакымны тиененә кадәр гаиләмә алып кайттым. Балаларым башкалардан ким булмасыннар дип бөтен барлыгымны сезгә бирдем, сезгә багышладым. Үстердем, киендердем, укыттым, кеше иттем. Миңа үпкәләргә хакыгыз бардыр дип уйламыйм. Инде үзегез гаилә корырлык яшькә җиттегез. 
 – Яратмагач, нигә әнигә өйләндең соң? – дип ярсыды Идрисның улы.
 – Без үз-үзебезне дә, бер-беребезне дә алдаган идек ул вакытта. Юк, мәхәббәтне бар дип белдек. Дөресрәге, яшьлек дәрте белән кабынган вакытлы мавыгуны без мәхәббәт дип уйладык. Менә нәрсә безне төзәтә алмаслык зур хата ясарга мәҗбүр итте. Арабызда чын мәхәббәт юклыгын айлар, еллар узгач кына белдек. Әниегезгә әйтергә ул вакытта көчем җитмәде. Эчтән генә газапланып яши бирдем. Бүген, егерме ике елдан соң булсада хатамны төзәтергә булдым. 

 – Оялмыйча улың каршында хатамны төзәтәм дип утырасыңмы?
 – Ии улым, атаңны түбәнсетергә тырышасыңмы? – диде Идрис улына карап. – Юк, мин инде хәзер бирешмәячәкмен. Гаиләмне калдырып тупсаның икенче ягына тәвәккәлләп атлап чыга алганмын икән, димәк, ике кешене берләштергән төенне дә чишә алгамын. Ә бит күпләр чияләнеп беткән ул төенне чишә алмыйча, мәхәббәткә сусап, сагынуга түзә алмыйча гомерләре буе газап чигеп яшәргә мәҗбүр булалар. Улым, гомерлек үкенеч ясамас өчен, ике арада мәхәббәтнең барлыгына ышангач кына гаилә корырга кирәк. 
 – Кеше ни әйтер дип тә борчылмыйсыңмы? –диде улы ачу белән әтисенә карап.
 – Кеше ни әйтер дип, ярты гасырга якын яшәдем инде. Азмы-күпме калган гомеремнең соңгы өлешен булсада үземчә яшәп карарга исәп.
 – Шушы хатын беләнме?! Тапкансың икән, – дип сүзен теш араларыннан гына сыгып чыгарды да, Идрискә карап: – Соңгы сүзеңме? – диде.
 – Язмышыма ни язылган булса шул булыр. Өйләнеп, туеңа чакырсаң кайтырмын.

 – Ул вакытта кирәген бер тиен булыр, – диде дә егет, алар янына ничек кисәк килеп баскан булса, шундый ук тизлек белән китеп тә барды.
 – Гафу ит, Зәлия. Сезнең алда бик күңелле күренеш булмады. 
 – Бер нәрсәгә аптырадым мин Идрис. Нишләп улыгызга бу хатынның монда бер катнашы да юк дип әйтмәдегез?
 – Барыбер ышанмас дип уйладым. Уңайсыз хәлдә калдырган булсам, ачуланмагыз инде. Бик матур килеп чыкмады шул, – дип акланды ир.
 – Сезнең язмыш та минекенә охшаган икән. Икебездә качкыннар, – дип чын күңеленнән рәхәтләнеп көлде хатын. – Унҗиде яшемдә кияүгә чыгып, бер кыз үстереп, аны кияүгә биреп, оныклы булгач, иремне сөяркәсенә калдырып сәфәр чыктым. Сөйлимме, тыңлыйсызмы? – диде ул юлдашына карап. – Әле поездларыбыз кузгалырга кырык биш минут вакыт бар. 

 – Сөйләгез, сөйлә, – диде Идрис аннан күзләрендә алмыйча. 
 – Әтием югары урын биләүче җитәкче иде. Ул язны ошатып йөргән егетемне армияга озаткан гына идем әле. Өйдәгеләр хәерче баласы дип, аны якын итмәүләрен һәрдаим искәртеп тордылар. Әмма кич аның янына чыгарга да, армияга озатырга баруыма да каршы булмадылар. Соңыннан гына аңладым. Аларның ниятләре ул армияда вакытта мине башка кешегә кияүгә бирү булган икән. Һәм алар мине мәҗбүридән мәҗбүри, бер бай адәмнең кызлар белән генә түгел, ирле хатыннар белән дә типтереп йөреп ятучы, яше утызга җитеп килә торган улларына “тапшырдылар”. Җирләр тырнап елаганымны да, үз-үземне юк итәм дип куркытуларымны да колакларына да элмәде әтием. Яратмаган, җитмәсә кырык адәмнән калган ул кеше белән ничек яшим, дип көн-төн еладым. Тора-бара, минем өчен борчылып чиргә сабыша башлаган әниемне дә кызганып, мин ризалыгымны бирдем. Бергә яши башлагач бәлки, якын да булып китәр, бәлки, ярата да башлармын дип, яшерен бер өмет белән дә кияүгә чыктым. Әтинең, ярату туйдан соң килә, бергә яши башлагач үзеннән-үзе, бер-береңә иң якын, иң кадерле кеше әйләнәсең, дигән сүзләренә дә ялган ышану белән үземне ышандырырга тырышып ул адымга бардым. Иртәгә кияүгә чыгам дигән кичемдә әтиемнең: “Борчылма кызым, барда яхшы булыр”, – дигән сүзләренә, мөлдерәп күзләремә яшьләр килсә дә, еламадым. Язмышым белән килешеп, бары Аллаһы Тәгаләдән бәхетле булуымны сорадым. Начар яшәдем дип әйтә алмыйм. Какмады, сукмады әмма яратуның, хөрмәт дигәннең нәрсә икәнен аңлый торган кеше түгел иде ул. Күпме кызлар, күпме хатыннар аның “кулы” аша үткәнен белгәнгә күрә бер караватка йокларга ятканда күзләремне чытырдатып йома идем дә иртә белән торганда гына ача идем. Мине җансыз таш курчак дип атаса да, ничек кирәк алай, бер кыз алып кайттым. Аннан тудырган кызымны җен урынына күрдем. Аборт ясатырга да барган идем. Әмма ирем сизеп артымнан килеп җитеп баланы коткарды. Туган йортыма бөтенләйгә дип әллә ничә кайттым. Әти шунда ук иремә шалтырата иде. Балагызны ятим итмәгез янәсе. Шулай яши-яши кыз да үсеп җитте, кияүгә бирдек. Оныклы булдык. Әмма кыз атасы юлыннан китеп маташа. Егетләр ярата. Оныкны кияүгә ташлап калдырып, өйләреннән чыгып киткән. Каты бәгыръле кеше дип атасагыз атарсыз, кысылмыйм берсенә дә. Кызы да, ул ирнең оныгы да бер кылымны да селкетми. Кияү тиешле кеше акыллы ир. Бер баласын кеше итәргә генә көче җитәр, – диде дә Зәлия бер мәл туктап торды. Аннан юлдашы – Идриска карап: – Бүген менә күреп торасыз, хәттә кулым да сумкам да юк. Күптән ул йорттан китәргә дигән планым бар иде. Паспортым белән кул астында булган ике йөз сум акчамны гына алдым да кая булса да китәргә кирәк дигән уй белән вокзалга килдем. Алда ни көтәсен дә, кая барасымны да белмим. Әмма төгәл шуны беләм, бүгеннән мин ирекле....

Инде менә аларның поездлары да килер вакыт җитте. Саубуллашканда, Зәлия Идриска карап:
 – Ярата алмауның нәрсә икәнен бер тапкыр татыган кеше, мәхәббәттә башка беркайчанда ялгышмаячак. Бары тик, син яратканы сине дә ярата торган булса иде. Телефон номерымны беләсең. Алга таба синең белән ни булганын беләсем килә. Синнән күңел күтәрерлек яңалыклар көтәм, Идрис, – диде ул ягымлы итеп аның күзләренә карап.

 – Ярата алуның, чын ләззәт икәнен кайчан булса да без дә татырбыз әле, Зәлия, – дип саубуллашты Идристә.
Вокзал, берсе ашыгудан, икенчесе ялгышудан ярты гасырга якын гомерләрен бушка үткәргән ике адәмне икесен ике якка озатып калды. Теле булса, ике елдан шушында очрашырсыз,дип әйтми калмас иде. 

Фәридә Хисамова,
Кукмара районы, Тырыш авылы.