“Безгә – трагедия. аларга – мәзәк!”

“Ирина бездән – авыл халкыннан көлеп ята. Терлеген юри урамга куып чыгара. Аның 5 сыеры белән 2 үгезе, 4 бозавы безнең бәрәңге бакчаларын кереп тетә. Үзебезгә җитәрлек итеп кенә утырткан бәрәңгебезне таптап, малларга дип үстергән азык-төлек чөгендерен кырып чыгып киткәч, ничек ачу килмәсен? Нишләп закон юк икән бу хәлгә? Без зарлана торабыз, ә аның терлекләре бакча саен кунак булып йөри бирә. Авыл җирлеге башлыгына да гел әйтәбез, инде район хакимиятенә дә зарыбызны җиткердек, тик үзебез үк гаепле булып калдык. Килегез, мондагы хәлләрне үз күзегез белән күреп китегез. Чарасыз без, кем ишеген шакырга да белмибез.”

“Безгә – трагедия. аларга – мәзәк!”

Апас районының Борнаш авылыннан телефонга әнә шундый хәбәр килеп иреште. Дөресрәге, җирлеккә кайтып ирешкәнче, минем телефон берникадәр авыл чатына әйләнде. Борнашлылар авыл группасында ут ягып бакчадан бакчага йөреп терлек куа, малларның иясен тирги, хуҗасы әллә хәбәрдар бу хәлдән, әллә юк, дигәндәй, аңлавымча, аларның бер сүзен дә үзе ишетми. Бер атна буе авыл эчендә кайнаган вазгыятькә читтән торып шаһитлык кылгач, юлга кузгалдым.

Ризасызлык белдерүче 15ләп кешенең авыл эчендәге мәдәният йорты янында каршы алуы күңелгә шом салды. Гадәттә, шикаятьне бер кеше яза, ә монда дәррәү күтәрелгәннәр дисәм дә, зур авыл өчен бәлки моның кадәрлесе дә аздыр. Ләкин борчу кичеп яшәүчеләр шактый күренә.

– Мин үзем дә 2005 елларда авыл җирлеге булып эшләдем. Беләм бит, физик затлар буларак шикаять яза алмыйбыз. Авыл җирлеге башлыгы участковыйны, административ комиссияне чакырып, мондагы хәлне килеп өйрәнергә тиешләр, протокол төзиләр дә судка бирәләр. Ә без нишли алабыз? Әнә бер елны төзелеш барганда, капка төбенә кайтарткан ком өчен дә штраф суктылар, ә монда Иринаның терлекләре безнең бакчаны таптый – чара күрергә канун юк, диләр. Нишләргә дә белмичә авыл төркемендә язышабыз, җан елый. Ә беләсезме, авыл башлыгы Ранис Ракет улы Әхмәтшинның хатыны урамга чыгып ниләр сөйли икән? Барышлылар әй язышып та карыйлар, Ранис белән диванга кырын ятып, телефоннан көлә-көлә укыйбыз, ди икән. Бездә – трагедия, аларга – мәзәк! Мин Раниска шалтыратам – алмый, кара исемлеккә куйган күрәсең, яздырып җибәргән аудиохәбәрләрем дә барып җитми. Аптырагач, район башлыгы урынбасары Ленар Хантимеровка видеоязма юлладым, ярдәм итүен сорадым. Өстән шалтырату булган күрәсең, Ранис миңа тозлап-борычлап тезгән: “Авыл җирлеге башлыгы булып эшләгәндә үзең дә әллә ни кырмадың, кеше өстеннән шикаять язып ятма”, – дигән. Шәхси милкемне сакларга, якларга тиештер бит мин? Әле ул кызык кына, мин сезгә көтүче булып ялланмадым, ди. Бакчамда үстергән костер печәнен, бәрәңгемне көн саен 12 баш терлек тетеп чыгып китә – риза булып яшимме? Ул бит җирле хакимият җитәкчесе, безгә якын кеше – авыл башлыгы, зыян күрүчене якларга, гаделлек яклы булырга тиештер? – дип сүз алды Искәндәр абый Мингазов.

Сөйләр сүзе шактый җыелган. Хәтта дәлилләү сораган һәм үзе үк дәлилли алмаслык сүзләр ычкындырганын да сизми. Ул – авыл халкы белән тавышка кергән Ирина Касимованың сул як күршесе. Бер урамда яшиләр, ян күршеләр, әмма Аллаһы тарафыннан да кичерелмәс дәрәҗәдә дошманлашып беткәннәр. Сәбәпләре дә юк түгел. Аңлавымча, бүген генә килеп туган борчулардан катлауланмаган үзара мөнәсәбәтләре, иң куркытканы – тагын берничә елдан нишләп бетәрләр?

Судка кадәр барып җитәләр

Борнашлылар үзләре моңа кадәр бер гаилә булып, тату яши идек дип ышандыралар. Авылга Искәндәр белән Ирина Касимовларның күченеп кайтуы, тынычлыкларын алган. Яшь гаиләнең, бигрәк тә шәһәрдә туып-үскән яшьләрнең салага юл алуы бүген әллә нинди кызыксындыргыч кәттә программаларның да көченнән килмәслек эш. Үзләрен биредә кочак җәеп каршы алсалар да, күз тигән диярсең, хәтта кайбер гаиләләр белән берничә елга сузылган дуслыклары да бүген килеп өзелгән. Авыл халкы да үзләрен инде чит итә. Алгарак китеп булса да әйтим, шәһәр менталитетында тәрбияләнгән Ирина Касимова буыннан буынга күчеп, борынгыдан яшәп килгән авыл әдәбен үзе дә аңлап җиткерми булса кирәк. Ул тормышка нык тотынган, теше-тырнагы белән үзенә җайлы яшәү рәвешен яклый...

– 2015 елны кайтып төпләнделәр. Әйбәт аралаштык. Бер елдан ике арада тавыш чыкты. Татар авылы дип тормыйча дуңгыз асрарга керештеләр. Бакчама чыксам, дуңгыз балалары сибелгән, рәт саен! Иринага, җыеп ал, мәйтәм, йөрмәсеннәр бу малларың минем бакчамда. Шул сүзем ярамады, ире белән икесе сәнәк күтәреп миңа ташландылар, – ди Искәндәр абый.

Менә шуннан соң бозылыша-бозылыша, тәмам бозыла аралары. Сөйләвенчә, Иринаның эте кереп, тавыкларын да буып ташлый. Судка кадәр барып җитәләр.

– Искәндәрнең тавыкларына кадәр аларның хаски токымлы эте минем 4 сарыгымны екты әле. Көтүлектә! Корбанлык сарыклар асрыйбыз. Барсак – берсенең эчәгеләрен актарып ташлаган, икенчесе үлеп ята, тагын икесе – яралы. Эт яннарында утырып тора, кайтып китмәгән. Участковыйны да дәштердек. Ул Искәндәрне чакыртты. Фотоларга төшердек. Этне минеке диде, гафулар үтенде, 4 сарык түлим дип, мин язган распискага кул куйды. Үлгән сарыкларны үләт базына да үзе илтте. Бозау бирәм, диде, алмадык. Асрамыйбыз бозау. Авыл саен сарык эзләп йөргән ул, кулында акчасы булмагач, кем бирсен? Хәленә кердек, сарыкны үз акчабызга сатып алабыз, ә син акчасын безгә әкренләп түләрсең дип килештек, кул куйдырттык. Ышандык без аңа. Машина алдык, рәтебез юк, эшләгән акчадан берәр меңләп булса да түлим дип сүз бирде. Көтәбез, юк кына. Ул вакытны да журналистлар чакырттык, киңәшләрен тыңлап судка бирдек. Зыян күрүчеләр була торып, шул судта үзебез үк “тиле”гә чыгып калдык. Этне минеке түгел, диде, сатып җибәргән. Куйган имзасын да минеке түгел диде, паспортын ачып карадылар – үзгә, безгә дип язган распискасында бөтенләй башкача сырлаган. Шаһитларыбыз безнең файдага сөйләсә дә җиңелдек, – ди Гөлзия Вәлиева.

Ул чакны, олы кешеләр буларак та нык үртәләләр. Суд карары белән килешәсе килмичә Искәндәр Касимовның распискадагы имзасын графологка тикшерүгә җибәрүгә дә сорап карыйлар.

– Судья 200 мең сум түләргә кирәк, диде. Сүзенә ышанасы калмаган да бит, – ди Гөлзия ханым.

Дәлил кирәк!

Борнашлыларның берсен-берсе бүлә-бүлә сөйләгән сүзләреннән чәчләр үрә торырлык. Соңгы көннәрдә тынычлыклары тәмам югалган. Дамир Гайнетдинов үзе генә яши, бар кереме – сөт акчасы. Бакчасында бәрәңге белән азык чөгендере үстерә. Әрсез кунаклар аның бакчасына да җитешкән. Шактый чөгендерне кимергәннәр, ди.

– Иртә таңнан алып, караңгыга кадәр авыл эчендә алар көтүен көтәбез. Бер бакчадан куасың, икенчесенә барып керәләр. Авылдан читкәрәк тә куып илтәбез, ачудан, артыбыздан ук кайтып җитәләр, – ди Дамир.

Элек Касимовларның мөгезле эре терлекләре авыл көтүендә йөргән. Көтү чираты җиткән көнне арканга чыгарып бәйләгәннәр, менә шуннан соң “сукмаклар”ы аерылган, авыл эчендә дошманлашуга кадәр барып җиткән ике төркем барлыкка килгән. Хәзер ни генә эшләсәләр дә берсенең һәр эше икенчесенә гаеп.

– Балаларын мәктәптә укытмый. Атнасына 3 көн көнозын каядыр китеп югалалар, 4 баласы өйдә үзләре генә, нишләмәсләр, әгәр ут чыгарсалар? Аларның бит газ котеллары да законсыз, үзләре әмәлләп куйган нәрсә генә. Әнә хәзер алабай эт алып кайттылар, әлегә кечкенә дә, ул бит ике метрга тиклем үсә, – дип кызган Искәндәр абыйны кызганып та куйдым.

Ачуны тыймасаң, кабарганнан кабара инде... Алабай токымлы эт нәкъ менә көтүдәге хайваннарны саклау өчен инде ул, ике метрлы этне гомумән күргәнем юк минем, Искәндәр абый. Аларны Новониколаевск поселогыннан куып кайтарганнар дигән сүзегез белән дә килешмим, дәлилләү сорый чөнки. Киңәшем шул, Наилә ханым, монда кайтканчы төрмәдә утырганнар дип сөйләнүдән дә тыелыгыз әле, дәлилегез бармы? Юк икән, яла ягу була – канунда бик зур штрафлар каралган, берүк ут белән шаярмагыз.

– 3 яшьлек үгезләре авылда көннәрдән бер көнне фаҗига китереп чыгарыр төсле. Ранисны да кисәттем. Син дә җавап бирәсең, дидем. Юк, ди. Ул күрә торып, ситуацияне шушы хәлгә җиткерүче. Терлекләре хәзер зират өстен таптарга кереште, безнең әби-бабайлар да каберләрендә тыныч кына ята алмый – монысы соңгы эш инде, – ди Роберт Сөләйманов.

- Пенсиям акчам да 9 мең сум, электр көтүчесе дә шул хак тора. Сатып алдым инде, бакчама сузып куям. Бакчасын киртәләгән кешеләрнең кайгысы юк та, алар Иринага бер сүз әйтми, авыл төркеменә дә безнең ишеләр генә яза. Асрасын терлеген, ләкин урам буйлап иректә йөртмәсен, – ди Искәндәр абый Мингазов.

Зарлары тау чаклы, тыңлап та, язып та бетерерлек түгел. Касимовлар гаиләсе моннан берничә ел элек ат та асраган, анысының да кыңгыр эшләре табылган. Касимовлар, ярар, аттан да котылганнар. Тик нәрсә хакына? Авыл халкы зарыннан туепмы, әллә терлек асрый белмәүләрен таныпмы?

– Алар ничек тели шулай яши. Мал табибларын капкасына да якын китерми, терлекләренә прививка ясалмаган. Утка, суга түләмиләр. 41800 сум суга бурычы бар иде, исемлектән сызып ташланган. Бер көнне Касимовлар йорты каршысына Ранис килеп туктады, бакчада качып карап торам, Ирина йөгереп чыкты да, әй кочаклаштылар! “Ромео белән Джульетта кебек сез!» – дидем Раниска, – дип әйтүе белән Искәндәр абый авылдашларын да таң калдырды.

Ышанырга да, ышанмаска да белмәгән авыл халкы да хаклы – төшерергә иде, әйткән сүзгә дәлил кирәк, ә болай кабаттан берьюлы ике кешегә яла ягу... Сүз очып китми, ташка әйләнеп, үз башыңа килеп төшәргә дә сәләтле бит.

Капка ачык, әмма сакта...

Ирина белән Искәндәр Касимовлар йортына үтә алмадым. Авыл халкы сөйләгән сүз дә дөрес – килеп туктауга Иринаның кызы йөгереп чыга, кемлегеңне сораша да, капка төбендә бастырып калдыра. Эчкә берәү дә үтә алмый. Танышкач, аңлаткач, Ирина гаҗәпләнеп тә куйды, нишләп мине клубка чакырмадылар, минем дә аларга әйтер сүзләрем күп диде. “Яу” батырының качып ятмавы да яхшы фал.

– Бакча диләр дә, бакча бит ул киртәләнеп алырга тиеш. Киртә тотсыннар, терлекләр дә кермәс. Мин сыерларны урамга куып чыгармыйм, авыл җирлеге идарәсеннән файдалануга рөхсәт бирелгән көтүлек җиребез бар. Тик яткан ермаклы җирләр ул, анда берәү дә печән дә чапмый иде. Электр көтүчесе сузып куйдык та, сыерларыбыз шунда, әйдәгез күрсәтәм, – дигәч, кыр ягына атладык.

Бер якта болынлык, икенче якта басу, сукаланса да, урыны-урыны белән казык кагып, Касимовларның сузган җепләре исән – көтүлеккә алып барганда, арпа җиренә кермәсеннәр өчен эшләгәннәр.

– Сыер асрап, сөт продукциясе җитештерәбез: каймагы, корты, мае, аларны ирем белән шәһәргә алып барып сатабыз, үз клиентларыбыз бар. Күршеләр күптәннән теш кайрый, безнең кебек эшли алмыйлар бит. Башта авыл көтүенә кушылмаганга эчләре пошты, үз көтүлегебез булганга да ачулары килә. Бу йортны сатып алганда ук күршеләрегез белән сак булыгыз, дип кисәткәннәр иде, элеккеге хуҗаларның да җанына төшкән диләр, хәзер менә безнең белән кайнаша. Минем балаларым гади мәктәптә укымый, онлайн форматта Мәскәү мәктәбендә белем ала, – ди Ирина ханым.

Гаилә башлыгы ерак юлда булып чыкты. Шәхси ярдәмче хуҗалык аның исеменә рәсмиләштерелгән.

– Авыл башында яшәгәч, кыр юлыннан кайтып кергән бер техника пычракны безнең капка төбендә коеп калдыра, яз-көз баткаклыкка әйләнә. Юлны изә торгач, хәтта чокырланып бетә, әнә күрәсезме? Безнең балалар аңа таш җыеп сала, ел саен. Кайберәүләрнең икешәр тракторы бар, ник бер таш китереп салсыннар. Безнең артта гына басу юлы, шуннан йөрегез дип күпме әйттек. Икенче урамда яшәүчегә асфальт юл аша кайтуы якынрак та, ник моннан йөри дисезме? Салып алса. Казаннан төзелеш материаллары төяп кайтып туктадык, бушатып ятабыз, пычрак ерып трактор килә. Юлына аркылы төштем, йөрмисез, җитте, измәгез безнең урам башын дигән сүзем өчен бәрдереп китә язды, судка ук барып җиттек. Йөртүче таныклыгыннан колак какты ул. Ләкин ялгышыннан сабак ала белми кеше, – ди Ирина.

Сөйләвенчә, алар, нәкъ тә татар авылында яшисе килеп, Борнаш авылын сайлаганнар. Искәндәр дә, Ирина да спортчылар. Гаилә башлыгы – профессиональ йөзүче, Ирина – фигуралы шуу остасы. Шәһәр фатирында тормыш башлап, Иринаның шәһәр читендәге кечкенә йортында яшәгәч, зураерга ниятләгәннәр. Тормышны җиңелдән башламаганнар, иске йортны күтәрәләр, терлекләр ишәйтәләр. Нинди генә гаеп өймәсеннәр, бу гаилә эчми, тартмый, эшчән, аек акыллы тормыш белән яши. Балаларын карамаучы, эчүдән башы чыкмаган гаиләләр дә шактый авыл җирендә – менә алары зур борчу. Касимовларның җан талашып терлек асрауларына мин шәхсән сокланам гына. Ләкин ике арада чыккан тавыш та урынсыз түгел, бу җәһәттән мин дә Касимовларны якламыйм. Үз терлегеңне карарга кирәк, авыл буйлап иректә йөртү – дөрес эш түгел. Ләкин Ирина моны танымый. Сыерларының гел ябулы булуын дәлилли.

- Бозауларым кеше бакчасына кергәләде, хәзер юк инде. Без аларны электр көтүче сузылган көтүлектә иртән куып илтәбез, менә шуны без күрмәгәндә чыбыгының иң калын җиреннән кисеп киттеләр. Үч итеп, тавыш өстенә, тавыш чыксын өчен. Аны рәтләп куйганчы, терлекләр авыл эченә чыгып керделәр, ә кем гаепле? Инде чама калмагач, камера куйдык, көне-төне яздыра, йорт тирәсен дә, киртәлекне дә, көтүлекне дә. Атыбыз бар иде, аңа бәйләнеп тә җаныбызга төштеләр. Казыкка бәйләгән җиреннән ычкындыралар, имеш акыллы ат шулай ычкына. Ә ул күрше урамдагы бия янына чаптыра. Аягыннан да бәйләп карадык. Камера куйдык дигәч, атыбыз ник бер мәртәбә ычкынып карасын, ышанасызмы? Юри генә суз чыгарган идек, югыйсә. Авыл халкы үзе дә яхшы күңелле дия алмыйм, – ди ул.

Авылда яшәүнең бер “бәла”се – кеше тормышын тикшерергә яратулары хак инде, көннең кайсы тәүлегендә нәрсә эшлисең – барысы да мәгълүм. Иринага да шактый җитешәләр бугай, күршеләре хәтта аларны авылдан кудыру мәсьәләсен дә күтәргән.

- Эшкә урнашканда да аяк чалдылар – беренче елларда күрше авылга барып, көтүчелеккә ялландык, балаларны ашатырга акча кирәк бит. Бәрәңге бакчасын бөтен кешенекен рәттән сукалаганда бер безнекен бүлеп калдыралар. Хәзер җайлаштык, керемебез начар түгел, ләкин урлап түгел, эшләп ашыйбыз, – ди Ирина. – Әлегә савым сыерыбыз дүртәү, киләсе елга 5 итәбез. Ике үгезебез бар, шуның берсен, авыл халкы сорагач, авыл көтүенә кушабыз. Сыерларны каплап бетергәч, шул үгезне күрә алмый башлыйлар. Көтүлектән сыерларны киртәгә алып кайтып ябабыз. Төнлә, имеш, халык йокламый, минем сыерларны бакчаларыннан куа. Иртән чыгып карыйм – урыннарында басып торалар, ашап йоклаган сыер төн күзендә кая барсын? Видеолар җибәрәләр, ләкин анда минем сыерлар күренми. Полициягә язганнар, килеп керделәр, дәлил бар дип видео күрсәтәләр – әйе, алар бакчада, ләкин минем үз бакчамдагы үлән өстендә, ышанасызмы? Әйткәч, утка төшкәндәй булды ул егет. Сүгенде дә китеп барды. Районга чакырттылар, шушы көннәрдә генә. Комиссия каршысына. Шәхси ярдәмче хуҗалык җитәкчесе мин түгел, ирем, нишләп документ та өйрәнмичә мине “кызыл келәм”гә дәштерәсез дигәч, шаккаттылар. Коры сүзгә нигезләнеп эш күрсәтә бездә җитәкчеләр. Камера тәүлек әйләнәсе төшерә бит, төнге сәгатьләрне күрсәттем – терлекләр киртәдә. Бер сүз әйтә алмадылар, – ди Ирина. – Мин үзем дә берничә ел элек блог алып бардым, авыл халкының күп гаепләрен чыгарып селкедем, кино караган сыман карап яттылар. Кабат шул эшкә керешми булмас, интернетка чыгарып селкесәң генә басылалар.

Кануны бармы?

Әлмәндәр авылы җирлеге башлыгы Ранис Әхмәтшинны күреп сөйләштек. Туып-үскән ягының холкын да яхшы белә ул.

- Күршеләре Искәндәр абый белән башта бик дус яшәгәннәр. Иринадан үзем сорадым, ник авыл көтүенә кушылмыйсыз соң мәйтәм, анда безне кертмиләр, ди. Нишләсеннәр, рөхсәт алып, үзләренә көтүлек җире булдырганнар. Электр көтүчесе юньләп эшләмәгәндер инде, терлекләре бәреп чыккан да кеше бакчасына кергән. Ирина белән берничә мәртәбә барып сөйләштем. Үзем карап чыктым, ток бар, өзек тә түгел. Кемдер килеп ача, йә кисеп китә, ди ул. Чыбыкның киселгән җирләрен дә күрсәтте, күренеп тора – сыер алай өзә алмый, кискеч эше. Быел яңа трослар алып куйдылар, сыерларының чыкканы юк. Бозаулары казыкта тора иде. Сазлык җир, яңгырлы көннәрдә казыкларын тартып ычкынганнар да, кеше бакчасына кергәннәр. Бозауларының кеше бакчасында йөрүен авыл группасыннан укып белүгә, Иринага шалтыратам, ул малаен куып кайтырга җибәрә иде. Аның өчен мине авыл халкы “стукач” диде. Узган ел 3 көн генә эшләгән идем әле, Иринаның 5 баш терлеге зират өстендә йөри дип шаулашалар. Штраф салдык – 2000 сум. Шуннан соң бүгенге көнгә кадәр кабатланмады. Көн дә иртән Борнаш авылын әйләнәм, көн дә туктап зират ишеген ябам. Зират өстенә килүчеләр шуның ишеген әйбәтләп бикләп китсә, ачык калмый, терлек тә керми – кем гаепле? Иринаны яклыйсың диләр, юк якламыйм. Терлекләрен урамда йөртеп дөрес эшләми, берәүнең дә үз бакчасында үстергән яшелчәсен юк итәсе килми, ул аның еллык ризыгы. Иринаның да терлек асрыйсы килә икән – агач киртәлек ясасын, ә ул казыклар кагып, электр көтүчесе җебе сузган. Авыл әдәбен, эчке тәртипләрен Иринага әллә ничә аңлаттым – тыңламаган кешене нишләтим? Ирина суга берничә айга бер сыерга 60 сум исәбеннән, үзара салымны түләп куйды, элеккеге бурычлары өчен мин җавап бирмим. Бакчагызны кир%

Гамәлдә федераль кануннар күп. Эпидемиология, ветеринария, Гражданлык кодексы, кыскасы, саный китсәң шактый. Һәрберсендә, терлекне урамда йөртмәү турында әйтелгән пунктлар бар. Татарстан буенча Россельхознадзор күзәтү идарәсенең дәүләт ветеринар күзәтчелеге бүлеге башлыгы Идрис Гатинның да кисәтүе урынлы.

- Гамәлдә кануннар күп, тик аларны укучы, өйрәнүче, куллана белүче юк. Бүгенге җирле җитәкчеләрнең ялтыравыклы туфли киеп, айфон тотып, тамак кырып йөрүдән ары үтми эше, берсе белән дә мөнәсәбәтләрен бозып, тавышка кереп, җиң сызганып, тир түгеп, нерв бетереп тәртип саласы килми. 2003 елда төзәтмәләр кертелгәннән соң “Шәхси ярдәмче хуҗалыклар турында”гы федераль канун бар, анда терлек асрар өчен торакның ничек салынырга тиешлеге дә, баш саны да әйтелгән, умарта белән каз-үрдәккә кадәр закон эшли! Ә бу авылда терлекләр урамда йөри икән, чарасын күрербез, сайтыбызның кабул итү бүлегенә электрон гариза язсыннар. Үз тикшерүемә алам, терлекләренә тиешле вакцина ясалганмы, аларга катгый таләпләр бүген зур, – ди ул.

Нәрсә дип әйтим, Ирина ханымга, авыл әдәбен танымаса да, итәк-чабуларны җыештырырга туры киләчәк. Канун таләп иткәнне кемгә дә үтисе. Ә менә күршелек хакы Аллаһы хакына тиңләнүен Искәндәр абый да онытмасын, зирәклектә сынатмасын иде, калган гомерен дошманлашып яши алмый бит инде...

Авыл урамнарында, сквер-паркларда йөрүче терлек автомат рәвештә караучысыз булып санала, алар махсус урыннарга куып илтелергә тиеш. Бу хакта РФ Гражданлык Кодексының 230, 231 нче маддәләрендә әйтелә. Штрафлары да каралган, физик затлар өчен ул бер мең сумга чаклы. Икенче мәртәбә кабатлана икән – штраф күләме дә арта, 5 мең сумга кадәр.