Ут күршеләр – уңган халык, яши беләләр макталып

Ләкин күрше өйләр, күрше урамнар гына түгел, күрше илләр, күрше өлкәләр дә була бит әле. Татарстанның  үзенең  дә бик күп шундый ут-күршеләре бар. Шуларның  ара буенча да, күңелгә дә иң якыны Киров өлкәсе дисәк, ялгышмабыз. Балтач башында  гына ул. Беркөнне Бөтендөнья татар конгрессы  без журналистларны да шул якларга сәяхәткә алып чыгып китте. Үз күзләребез белән күреп йөреп кайттык. 

Малмыж Париж белән аваздаш
Парижлылар үз шәһәрләрен ничек яратсалар, малмыжлыларның да алардан һич калышырга исәпләре юк. Дөньяның биш могҗизасы бар  бездә диләр алар сөенеп һәм горурланып. Дүрт халык: рус, татар, мари, удмурт  бергә дус-тату яшәгән  төбәк тә әле ул. Татарлар  32 процент тәшкил итәләр. Һәркайдагы  шикелле монда да  якты йөзле,  тәмле сүзле милләттәшләребез. Сабыйларын да кечкенәдән милләтне яратырга  өйрәтеп үстерергә тырышалар. “Алтын ачкыч” балалар бакчасының түбәтәйле-калфаклы  дүрт яшьлек нәниләренә сокланып туялмадык. Киров өлкәсенең атналык татарча газеты “Дуслык” редакциясе дә Малмыжда. Анда да кереп чыктык. Кысан гына ике бүлмәдә бар дөнья яңалыклары, бигрәк тә төбәкнең кайнар хәбәрләр  белән таныштыручы саллы мәгълүматлы басма әзерләнә. 1990 елның 1 гыйнвареннан нәшер ителә инде ул.  Тиражынның аз 609 данә генә булуы кәефебезне  төшерде бераз. Ни хәл итәсең, бүген  бөтен  татар матбугаты  шундый аяныч хәлдә. Сәбәпләре күп,  нәтиҗәсе шул бер. Иң укылышлы илдән иң укылмаучы илгә әйләнер өчен шул утыз ел бик җитте безгә. Баш мөхәррире  Гөлнара ханым Габдрахманова  һәм хәбәрче Рәмзия Хәкимова кырык эшен кырык якка куеп,  җирдәшләре өчен горурланып һәм сөенеп безнең төркемне  көне буе озатып йөрде. 

   “Алтын ачкыч”ның үз музее да бар. Анда кереп дүрт халыкның борынгы тормыш көнкүреш әйберләре белән танышырга була. Ә безне иң сокландырганы  курчаклар күргәзмәсе булды. Милли татар киемнәре кигән тулы бер гаиләне матурлык яратучы һәм  аны тудыручы  талант иясе Наталья Мәһәдеева  булдырган. Аларны күргәч тә татар  халкына  мәхәббәт арта. Һәм бу  безнең заманда иң мөһиме. Кызганыч безнең белән очрашуга  бу уңган булган ханым килә алмаган иде,  өлкән яшьтәге әти-әнисен  карый диделәр. Ләкин бирәм дигән колына чыгарып куяр юлына, дигән мәкале дә бар бит әле халкымың. Шулай булды да китапханәгә  “Түгәрәк өстәл”гә барганда елмаеп каршыбызга үзе килеп чыкты Наталья ханым. Азык-төлек кибетенә барышы икән.  Тележурналистлар тизрәк микрофоннарын,  камераларын әзерләде, ә мин каләм-кәгаземне барладым. 

-Катнаш гаиләдә  шунда  Малмыжда туып-үстем. Әти-әнием мине үз милләтләрен хөрмәт итәргә өйрәтә алганнар,  рәхмәт, - диде Наталья ханым. Татарлар сериясен бигрәк яратып эшләдем. Дусларым, танышларым арасында да күп бит алар -  йөзләре дә, күзләре  дә  нур чәчеп тора.  Курчакларымда да шуны бирергә тырыштым.   Бала чагымнан ук курчаклар  белән уйнарга яраттым, иң матуры турында хыялландым. Ләкин андый курчагым татлы  хыял булып кына калгач, үзем ясарга  тотындым. Бу эштән тәм табам,  җаныма ләззәт алам. Курчакларым шактый конкурсларда катнашып, җиңү яулап кайталар,  - дип тыйнак кына сөйләде оста һәм тиз генә китеп барды. Озаклап  аралашсак, әллә никадәр кызыклар белер идек тә... ашыгып үтә шул гомер.

Үз короле  булган авыл 
 Малмыж районында берничә татар авылы бар. Шуларның иң данлысы иң атаклысы Иске Йөрек. Үткәнен белмәгәннең килчәчәге юк диюләренә кабат инапнып кайттык без Йөректә йөреп.  Авылның музее бар,  мәктәпнең бер  буш сыйныф бүлмәсендә генә урнашмаган ул,  аерым бина булып үзенә чакырып тора. Төгәлрәге, колхозның иске конторасы. Бүген дә гөрләтеп эшләүче Зерновой” колхозы рәисе Рәшид Хәлииуллин  тәкъдиме, авылдашлар хуплавы  белән 2020 елда оешкан. 1400 елларда ук  нигез салынган шактый бай тарихлы авыл музейсыз гына булмый шул инде. Урынын  озак йөреп тапканга исемен дә Йөрек дигәннәр.  Х!Х гасырларда сәүдә белән дә шөгыльләнә башлыйлар һәм Гыйззәтулла Хәмидуллин дигән байлары авылның исемен бөтен Европага  яңгырата.  Аны “йомырка короле” дип йөртәләр. Ул авыллардан йомырка җыеп,  чит илләргә озата. Германия,  Франция, Англия хәтта Америкада да сыйланалар бу як  йомыркалары белән.  Бик игелекле  була ул. Авыл зиратының коймасын  өч яктан таштан  ясата. Ул әле бүген дә ишелмәгән, игелекккә һәйкәл булып тора. Ә инде ныклыгының сәбәбе измәгә йомырка кушуда диделәр. Бай абзый үзе дә шунда җирләнгән. 
    Иске  Йөреккә зур сынаулар үтәргә дә туры килгән. Авылда янгын чыгып, 196 хуҗалык көлгә әйләнгән. Зыян күрүчеләрнең кайберләре  урман эченәрәк китеп яңа авыл  Яңа Йөрек төзегәннәр. Мәктәпнең тарих укытучысы Мөнир Әһлиев берәмтекләп җыйган авыл тарихы бүген музейда. 
Иске Йөрек авылына  янгыннарны берничә тапкыр күрергә  туры килгән. Ул әкияттәге  сәмруг кош шикелле көлдән яралып гөл булган. Бик күп җирләрдә колхозлар таркатылганда да  “Зерновой колхозы  бетмәгән. Хәтта мәчет манарасын да кистермәгәннәр монда. Әллә шуңа авылдан бәрәкәт качмаган.  Киноларда гына күргән Европа ысулы белән эшли торган  сөт комплексына ак халатлар,  тездән “бәхил”ләр киеп кердек. Бу микроб кермәсен, нәни бозауларга  зыян килмәсен өчен шулай эшләнелә икән.  Бозауларга  килгәндә алар монда рәхәттә. Һәрбересенең үз өе. Үз көе.  Казан урамнарында йортсыз-җирсез калганнар көнләшерлек.  Эт оясынанн зуррак,  түбәле,  пластик  шәхси араннарында сыер  булырга тырышып үсеп яталар.  Хәтерлим,  элек фермаларга борынны тотып керә идек. Ә болардан хушбуй исе килеп тора. Сыерларга гына түгел, авыл халкына да сәламәт яшәү өчен шартлар тудырылган.  Хәтта үзләренең тренажер заллары да бар. Татарстаннан килен булып төшкән Айсинә Хәлиуллина авыл хатын-кызларын җыеп күнегүләр уздыра. Буш вакытларында  татар бизәкләре чигеп матур киемнәр дә тегә. Шигырьләр дә яза  уңган килен, ике бала әнисе. 

 Иске  Йөректә  күрер – ишетер,   язар нәрсәләр күп булса да, Татар Туембашы авылына  киттек. Анда да көтәләр бит. Авылның Мәдәният йортында кул эшләре күргәзмәсе оештырганнар. Күз явын алырлык чиккән мендәр тышлары, сөлгеләр халкымның күңел матурлыгына,  җан сафлыгына дәлил. Ә инде балан икмәге (аларда балан бәлешен шулай диләр икән) һәм тузганак балы белән чәйләр эчкәч,  гамьле булган сәяхәтебез  тәмлеләнеп тә китте. 
   Кадерле, көтеп алыпган кунаклар икәнебезне без һәрдаим тойдык. Инде  дәресләр күптән беткән булса да, безне Яңа Смәел  урта мәктәбе  укучылары  өйләренә кайтып  китми  көткәннәр. Хәер осталыкларын күрсәтәселәре  бар ич -Казан кунаклары көн дә килеп тормый.
 Бу мәктәптә танышыбызны да  очраттык. Мәктәпнең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Гөлназ Кадыйрова быел Казанда  узган  Татар теле укытучыларының  Бөтенросия конкурсында катнашып, җиңү яулаган. Укучыларын да максатчан булырга өйрәтә.  Тик борчуы да зур шул остазның
 - Мәктәптә дүрт милләт баласы белем ала шуларның  60 проценты  татарлар.  Тик аларның бик азлары гына татар  телен өйрәнә. Бигрәк тә катнаш гаиләләрдә туган телгә битараф булган әти әниләрнең балалары белми,  белергә дә теләми.  Ә бит татар телен белү күп кенә төрки халыклар белән аралашырга булыша.  Татарстанга рәхмәт. “Сәләт”кә. Төрле милли лагерьларга чакыра балаларыбызны. Шуннан кызыксынып кайталар да башкаларны да ияртәләр. 
Яңа Смәел сәяхәтебезнең соңгы тукталышы иде. Кайтыр юлда мин бүген күргән ишеткәннәрне анализларга йомгак ясарга тырыштым. Күңелемдә бер сорау да туды  Мондый сәяхәтләр кемнәр өчен күбрәк кирәк. Бүре шикеле тамагын аяклары туйдырган без каләм ияләренәме, әллә инде  Мәккә шикелле Казанга зур өметләр белән карап тоарган читтәге  милләттәшләребезгәме?  Көне буена сузылган сәяхәтебездә мин бу сорауга җавап таптым шикелле.  Безгә Казан кунакларына да, кунакчыллыкларын уңган-булганлыкларын күрсәтергә җай чыккан Малмыжлыларга да бер чама кирәк мондый аралашу-күрешүләр. Ә җыебрак төгәлрәк итеп әйткәндә, Милләтебезгә кирәк. Шуңа мондый сәяхәтләр оештыручыларга рәхмәтнең иң олысы һәр ике яктан да. 

Фото: https://tatar-congress.org