Тел сәбәпле җәннәтле дә, җәһәннәмле дә була аласың

Колак нигъмәте ярдәмендә төрледән-төрле тавышлар ишетәбез. Тел аралашу, фикеребезне белдерү, хис-тойгыларыбызны аңлату мөмкинлеген бирә. Бу нигъмәтләрне Аллаһы Тәгалә безгә аларны бары тик изгелектә, хәерлелектә, яхшы һәм хәерле гамәлләрдә куллану өчен биргән. 

Әмма алар, ни кызганыч, еш кына гөнаһлы юлларда кулланыла. Тел нигъмәтен генә алыйк. Аның ярдәмендә әҗер-савап эшләү дә, шулай ук гөнаһ кылу да бик җиңел. Шуңа да Аллаһы Тәгалә бик күп аятьләрендә, ә Пәйгамбәребез صلى الله عليه وسلم  үзенең күркәм хәдисләрендә телнең файдасы да, афәте турында да кисәтә. Чынлап та, кайчак берәр танышың турында “бу сүзен әйтеп күңелне яралаганчы, йодрыгын уйнатса, күпкә җиңелрәк булыр иде” дип уйлар чиккә җитәсең. Чөнки күпмедер вакыттан соң тән җәрәхәте төзәлә, онытыла. Әмма алдын-артын уйлап тормыйча, кызып китеп әйтелгән авыр сүз аркасында кешенең күңеле рәнҗүе бар. Бу очракта, тән җәрәхәтеннән аермалы буларак, тел ярасы күп елларга сузылырга мөмкин.

Кемдер вафат булгач, “ризалыгын алмыйча, китеп барды”, “их, шул әйткән сүзе өчен гафу үтенмичә бакыйлыкка күчте” дип әйтүләрен ишетергә туры килә... Сүз ярасы, әйткәнемчә, кул белән ясалган ярага караганда да авыр. Шуңа күрә динебез дә болай дип кисәтә: “Телләрегезгә хуҗа булыгыз! Телегез нәрсә әйткәнне акылыгыз уйласын!” Сүзне әйтер алдыннан өч әгъза – тел, баш мие һәм калеб бергә тоташып, кеше үзенең нәрсә әйтәчәген алдан уйларга бурычлы. Уйламыйча әйтелгән сүз нәтиҗәсендә туганнар дошманлаша, саксыз сүз аркасында күпме кеше рәнҗи. Кешеләрнең кәефләрен күтәрим дип ниндидер мәзәк сөйләгәнче, аны тыңлаячак әңгәмәдәшеңнең юморны аңлау дәрәҗәсен белеп тору зыян итмәс. Кеше юморны аңлап бетермәсә, еллар буе үпкәләп йөрүе, шул сәбәпле ике арадагы дуслыкның таркалуы бар. 

Шуңа да әгәр дә телебезне – сүгенүдән, кешене – котыртудан, читләр эшенә тыкшынып, аларны тикшерүдән тыелабыз, башка төрле рәнҗеш сүзләр әйтүддән сакланырга өйрәнәбез икән, Аллаһы Тәгалә безгә хәерле әҗерен бирер. Сүз хакында динебез менә нәрсәләр ирештерә безгә.
Аллаһы Тәгалә Коръәндә әйтә: “И, иман китерүчеләр! Бары тик төзек, дөрес сүзләр генә әйтегез (берәр нәрсә әйтергә телибез икән, димәк, бу сүзебез дөрес һәм файдалы булырга тиеш, ялган да, уйдырма да, ниндидер кирәкмәс сүз дә булырга тиеш түгел), шулай эшләсәгез генә, сезнең гамәлләрегезне дә төзәтәчәкмен, гөнаһларыгызны ярлыклармын,  кем Аллаһка һәм аның Расүленә итагать итә (аның кушкан әмерләрен үтәп яши икән), ул бөек уңышка ирешәчәк”, - ди (“Әхзаб” сүрәсе, 70-71нче аятьләр). 

Галимнәр, шушы аятькә таянып: “Әгәр дә гамәлеңнең, эшеңнең төзек, дөрес булуын теләсәң, иң беренче сөйли торган сөйләмеңне, телеңне төзәтергә бурычлысың. Телең төзәлә һәм син, сүгенмичә, бары тик файдалы, кирәкле сүзләр сөйли башлыйсың икән, Аллаһы Тәгалә гамәлеңне дә төзәтә. Үзегезнең дә сизгәнегез бардыр, тормышта кайбер кешеләр янында нибары 5-10 минут кына торасың, яныннан китүгә үк кәефең төшә, күңелең кайта. 5-10 минут эчендә әллә никадәр шакшылык, фәхешлек, бозыклык турында сөйләүче кешенең ничек инде гамәле дөрес булсын?! Ә икенче берсе белән 5 минут кына сүз алышасың, шунда да күпме хәерле сүз ишетәсең, бары телендә дә Аллаһны зикер итү генә. “Менә шушыны эшләсәң, Аллаһы Тәгалә шундый әҗер бирә, дөньяңны да төзәтә, тормышың да яхшы барачак, ахирәттә дә яхшы уңышка ирешәсең”, – дип сөйли ул. Бер сүз белән бөтен тормышыңны яхшы якка үзгәртеп куя. Аның яныннан китәсең дә килми, шулхәтле җиңеллек, рәхәтлек тоясың үзеңдә. 

Аллаһы Тәгалә, гөнаһларны да ярлыкармын, ди. Әгәр дә кеше теленә хуҗа булып, дөрес, төзек, файдалы сүзләр генә сөйләргә өйрәнсә, бу хәтта гөнаһларыбыз ярлыклануга да сәбәп була икән. “Кеше Аллаһка һәм аның Расүленә итагатьлек итә, Аның кушкан әмерләрен үтәп яши икән, ул бөек уңышка ирешәчәк”, – ди. Һәм җәннәтле булуыбызга да шушы телебез сәбәпче икән. Хәтта шушы тел әгъзасы да хөкем чыгарырга мөмкин икән – җәннәтле булабызмы яки җәһәннәмлеме. Бохари җыентыгында килә торган Сахих хәдистә Пәйгамбәребез صلى الله عليه وسلم  болай дигән: “Кем ике әгъзасына хуҗа булса (шушы ике әгъза белән гөнаһ кылмаса), беренчесе ике ияк арасында булган әгъза – тел (телен сүгенүдән, кеше рәнҗетүдән, гайбәт таратудан тыйса); икенчесе ике аяк арасындагы әгъза (ягъни җенес әгъзасын зинадан, фәхешлектән сакласа), мин аңа җәннәтне гарантиялим”, – ди.

Бу тормышта бик начар кеше генә зина эшли ала, әмма тел белән гөнаһ эшләргә барыбыз да оста. Телгә тыю-киртә юк. Дөресме ул, әллә дөрес түгелме, бөтенесен дә сөйлибез. “Тирмизи” җыентыгында килә торган хәдистә Пәйгамбәребез صلى الله عليه وسلم  әйтә: “Кем телен тыярга өйрәнә икән, иминлектә булыр”. Чынлап та, кайчакта телеңне тыеп кала алсаң, иминлектә буласың. Кайбер вакытта үзеңне тыймыйча гына берәр кешегә сүз әйтеп куясың, нәтиҗәдә, юк кына бер сүз өчен күпме проблема чыга. Бер танышым үзе белән булган хәлне сөйләгән иде: “Машинада җилдергәндә берсе юлны кисте. Тәрәзәне ачып, әзрәк сүгенеп алган идем, үз башыма булды – машиналарыннан төшеп, бераз бәргәләп алдылар”. Танышым шул вакытта телен тыйган булса, алга таба юлын имин генә дәвам итәр иде. Кайбер вакытта телеңне тыя белмәү үзеңне авыр хәлдә калдыра. Шуңа күрә телне тыюда иминлек бар. 

 Аллаһы Тәгалә сүгенү сүзләреннән, кеше тикшерүдән, рәнҗетүдән телен тыя белгән һәм бары тик Ул риза булган яхшылыкка өндәү, начарлыктан тыю, Аллаһны зикер итү, берәр кешегә дөрес юл күрсәтү, эшен җиңеләйтә торган файдалы киңәш-нәсыйхәт бирү кебек, Аллаһ риза була торган сүз сөйләгән кешенең дәрәҗәсен күтәрәчәк. Бу дөньяда да, ахирәттә дә, җәннәттә дә. Кайвакытта тормышта очрый торган берәр мәзәк хәлне сөйләп, кешенең кәефен күтәрү, хәлен җиңеләйтү дә файдалы сүзләрдән санала икән, әгәр ялган булмаса. Моңа Пәйгамбәребезнең صلى الله عليه وسلم  “Бохари” җыентыгында килә торган бер хәдисе дәлил булып тора: “Кем дә кем, Аллаһы Тәгаләнең колы (кеше) Аллаһы Тәгалә риза, канәгать була торган сүз әйтә икән, Аллаһы Тәгалә аны бик зур дәрәҗәләргә күтәрер”. 

 Бервакыт бер сәхабә Пәйгамбәребез صلى الله عليه وسلم  янына килә дә: “Йә Расүлүллаһ, миңа шундый гамәл хакында сөйлә әле: шуны эшләсәм, җәннәтле булам һәм шуннан тыелсам, җәһәннәмгә керми калам” , - ди. Пәйгамбәребез صلى الله عليه وسلم  телен чыгарып күрсәтә дә: “Шушы әгъзаңны тыя бел!” –  ди. Теге кеше гаҗәпләнә һәм Пәйгамбәребезгә  صلى الله عليه وسلمсорау бирә: “И, Аллаһның илчесе, без әйткән сүзләребез өчен дә сорауга тартылачакбызмыни?”  Пәйгамбәребез  صلى الله عليه وسلم  җавап итеп: “Кешеләр әйткән сүзләре өчен йөзләре белән капланып җәһәннәмгә ыргытылачаклар. Җәһәннәмгә керерләр шундый мәсхәрә белән. Җиргә салып, өстерәп җәһәннәмгә ыргытырлар аларны, бары тик телләре сөйләгән сүзләре өчен генә”, - ди (Тирмизи риваяте).

Шулай булгач, бөтен изгелекнең дә, начарлыкның да нигезе – телдә. Тел – иманыбызның бер сыйфаты һәм диндарлыгыбызның бер күрсәткече, Аллаһ белән тыгыз бәйләнешнең дә элемтәсе – сөйләмебездә. Менә без ни дәрәҗәдә иманлы, диндарлыгыбыз ни рәвештә, Аллаһ белән элемтәбез тыгызмы яки бик зәгыйфьме – үз сөйләмебезгә карап белә алабыз. “Мөслим” җыентыгында килә торган хәдисендә Пәйгамбәребез      صلى الله عليه وسلم  “Кем дә кем Аллаһка һәм кыямәт көненә  ышана, инана икән, ул яхшы, файдалы, кирәкле дөрес сүзләр генә сөйләсен. Әгәр дә инде аның андый сүзләре юк икән, дәшмәсен!”, – ди. Шушы хәдисне тормышыбызда кулланабызмы?! Кызганыч, бик сирәк.

 “Кешенең иманы – калебе сәламәт булганчыга кадәр, ә калебе теле төзек булганчыга кадәр дөрес булмас”, – ди Расүлебез икенче бер хәдисендә (Имам Әхмәд риваяте). Калеб чирләре барлыгын барыбыз да беләбез. Рия, икейөзлелек, көнчелек, тәкәбберлек, “мин-минлек”... Менә шушы чирләрдән арынмыйча торып калеб төзек булмас, ә калебе төзек булмаса, кешенең җәннәтле итә торган иманы булмас. Һәм тагын бер шарт бар: “Калебе, күңеле төзек булмас теле төзек булганчыга кадәр”. Хәтта калебебез сәламәт булсын, калеб чирләреннән дәваланыр өчен телебезнең дөрес булуы шарт икәнИ. ң җиңеле – тел гамәле, чөнки ул сөяксез. Теге якка да, бу якка борыла. “СөбханАллаһ, әлхәмдүлилләһ” дип зикер әйтүнең дә бернинди авырлыгы юк. Шул ук вакытта “син тегене күрдеңме, кара нишләп йөри” дип сөйләргә дә, сүгенеп куярга да бик җиңел. Изгелек эшләү дә җиңел булган шикелле үк, гөнаһ эшләү дә бик җиңел, телгә искиткеч зур җаваплылык йөкләнгән. Тел сәбәпле җәннәтле дә, җәһәннәмле дә була аласың. 

Аллаһы Тәгалә барчабызга да күңелләребезне саф, пакь кылып, телләребезне төзәтергә, телләребез белән бары тик хәерле, яхшы сүзләр генә сөйләшеп, җәннәтле булырга насыйп әйләсә иде.

Раил Фәйзрахманов