«Ябык түгел ул, жинстбинный»

Күп ашарга ярату нинди нәтиҗәгә китерәчәгенә үрнәк булып, идәндә чүмәлә кадәр ике хатын ята. Яшьләре минем чама, корсаклары әйләнеп чыккан, аркаларында дөя өркәче кадәр май катламы. Сөйләшкәндә икесенә алты ияк селек-мелек итеп торалар. Спортзалда сирәк күрәм мин аларны. Килсәләр дә, сөйләшер өчен генә бугай. Матада ярты килолы гантельны уңга-сулга болгап яталар да, арыдык дип кайтып китәләр. Берсе гел ирен, икенчесе бианасын сүгә:

– Кичә тагын төнлә генә кайтты. Тагын гундалайда йөргәндер, свулыч. Ни җитмидер бу ирләргә? Суыткыч тулы ашау, алма кебек хатыны бар – юк! Стиптә йөрергә кирәк. Илле тула бит инде карт тәрегә. Хатын-кыз күрсә исе китә инде: «Ах нинди бил, ах нинди аяк, ах йөрмешләре», – дип. Аңа барганда мин дә «ах» итәрлек идем. Нигә, аңа юаннар ошамый дип ашамыйча тормам инде.

Үзе: «Тәмле пешерәсең», – ди, үзе мине: «Нигә төнгә каршы өчәр тәлинкә ашыйсың?» – дип тинтерәтә. Нигә, ашаган атта өмет бар инде ул, име? Тамактан калдыра инде, хәсис. Аның күңеле булсын дип йөрим инде мин монда. Югыйсә, көне буе вахтада утырып арыган килеш килер идем, бар!

– Әйтәсең бармы! Минем әнәй: «Ябык кеше – чирле кеше ул, кызым. Син минем дастин гәүдәле. Күкрәгеңне киереп урамнан бер үтсәң дә, бөтен күрше-күлән, Сәрия бик таза, бай яшиләрдер дип кала», – ди. Синең ирең, ә минем биамайть бугазны чәйни.
Бергә торудан да яманы юк икән. Тугыз квадратлы кухняга нигә мин чыккач чыгарга кирәк, име? Ни алга, ни артка дигәндәй.
Үзләре күгәрчен нәселе булгач, ул орчык кадәрле генә. Мине сүгеп хәле бетә инде: «Ай, килен, күп ашама. Син яшь бит әле, шикәр чире булыр, дәвлинҗәң күтәрелер, симезлек юньлегә илтми», – дип чәйни дә тора. Шул тәрене күрмәс өчен киләм монда. Ирләр сөяккә ташланмыйлар алар. Әнә, моңа кара инде, ни имие, ки күте – ничә килсәң сәпит әйләндерә. Кешегә ошыйм дия-дия катарга җиткән инде», – дип хатын миңа таба ымлады.

Сүзләреннән бер җирем дә селкенмәде. Юан кешеләрнең ябыклардан ничек көнләшкәнен беләм мин. Үземнең баштан узган, гомер буе артык авырлык белән көрәшеп яшим. Симермәс өчен күп кенә тәмле әйберләрдән, хәтта бик ашыйсым килгән очракта да, үземне мәхрүм итәм. Бары тик шул саклану һәм спортка була гына гәүдә авырлыгымны контрольдә тотам. Аз гына үз-үземә ирек бирсәм, үлчәү угының ничек тиз уңга каерыласын беләм мин.

Беләм дип, өйрәтүчем яхшы булды. Мировой кеше иде ул. Бианамның анасы. Унсигездә кияүгә чыктым. Бер эшнең дә рәтен белми идем. Төпчек бала кадерле була. Особый исәптә. Әни жәлли, әти ярата – сүз әйттерми, апалар әйтте ни, юк ни, яклаучым булгач, аларга миннән почет юк иде. «Сез зурлар – үзегез эшләгез!» дип күбрәк трай тибүдә булдым. Хуҗалыктагы авыр эшләр миңа сирәк эләкте.

Ә килен булгач синнән сорап тормыйлар икән, кирәк – эшлә, бетте-китте! Тегесен дә белмим, монысын да белмим. Иркә һәм ялкау булып үскәнмен. Иремнең әбисе оныгын яраткангадыр, мине үз итте. Камыр куярга, тәмле-тәмле бәлешләр, өчпочмаклар, аш һәм боткалар пешерергә, җиренә җиткереп кер юарга, бәйләргә, йортны тәртиптә тотарга да Факия әби өйрәтте. Бик кызык телле, җор, юморлы әби иде ул. Минем ни эшләгәнемне, кемне күргәнемне, кая барганымны – барын да иремә сөйләгәнемне күреп: «Кызым, болай булсаң, үзеңә кире килер, барысын да сөйләп бетермә иреңә. Ике ипиең булса – берсен генә бир, ике ыштан алсаң – берсен генә күрсәт. Ләкин үзеңә күлмәк алганда, иреңә носки алырга да онытма», – дип әйтә иде. Нигә шулай кирәген мин еллар үткәч кенә аңладым. Ир-ат халкы башкачарак фикер йөртә бит.

Хатыным акчаны юкка туздыра, сарпатсыз тота дип борчылмасын өчен шулай кирәк булган икән. Аннан соң, хатын-кызда азрак табышмак калырга тиеш бит – ирең сине биш бармагы кебек белсә, кызыгың бетә ич.

Бала тугач, минем көне буе бер үк халат киеп, чәчемне резинка белән кыстырып өйдә ятуыма әби: «Килен, бала ул сине җенгә әйләндерергә түгел, чәчәк итәргә туды. Балага сылтап үз-үзеңә кул селтәмә. Бүген үк причуска ясатып, өйдә кия торган матур кәчтүм ал. Халат – әбиләр киеме ул», – дип, көчләп диярлек чыгарып җибәргән иде. Шуннан бирле өйдә дә юмаган чәч белән, халат киеп йөргәнем юк. Идән юганда да көзгегә күз төшереп алам.
Факия әбинең язмышы бик кызыклы иде. Бондюг химия заводында 14 яшеннән эшли башлаган. Авыр сугыш елларында тол калып, балаларын берүзе аякка бастырган. Әби иртә кияүгә чыккан. Ире Габдулла – аның гомерлек мәхәббәте һәм идеалы иде. Сугышта хәбәрсез югалган бабайның үлгәненә әби гомере буе ышанмады: «Юк! Берәрсенә йортка кереп кенә калды, чукынчык. Шундый грнадирдай бөркетне ничек яратмасыннар. Алып кына калдылар аны. Ну түлке бабагыз үлмәде!» – дип үзен дә, безне дә ышандырырга тырышты. Телевизордан нинди матур артист күрсә дә: "Габдуллаҗаныма ошаган", – дип көлдерә иде. Бабай бик дуамал холыклы, баһадир гәүдәле, үзсүзле кеше булган. Бик тиз кызып киткән, кыеграк сүз әйткән бер кеше белән тоткан да сугышкан. Нәрсәсен яраттың соң шундый кешенең дигәч, әби: «Җене кушканга сугышып йөрде бит ул, җене җибәргәндә бик әйбәт иде», – дип аптырашка калдырган иде. Бабайны җене йөрткәнме, шайтанмы – белмим. Әмма әбидән качып күрше авыл кызы белән шаярган. Тегесе моннан ир бала тапкан. Ә үзе кызга өйләнергә теләмәгән. Факия әби исә, үз горурлыгына аркылы басып булса да, Габдулласын гафу иткән. Яратуы шулкадәр булгандыр, күрәсең. Алай гына да түгел. Уйнаштан туган баласын туганнарына ташлап, Урал ягына торф чыгарырга китеп барган көндәшен кичерергә дә йөрәге җиткән.
Сүзләре һаман истә әле:

– Төн йокламыйча уй уйладым да, иртән Габдуллага сәбәбен әйтмичә генә ат җиктердем. Теге авылга барып, көндәш баласын алып кайттык. Үземнең улым да кечкенә иде әле, икесен бергә багармын дидем. Ни ышпана Габдулла да, минем бу гамәлемә исе китеп: «Ну, Факия, түлке кеше син!» – диде. Куа ала идем иремне. Каргый ала идем көндәшне дә, баласын да. Алай итмәдем. Гаиләм кадерлерәк булды...

Гаиләдә тавышланып, кая булса чыгып качасым килә башласа, мин әбинең әйткәннәрен исемә төшерәм: «Җимереп атуы җиңел, төзеп кара син аны, җимерекне торгызып кара!» – дия иде ул. Баладан соң туксан килолы булып юанайгач, мин көзгегә карый алмый, ярашлы кием таба алмый интектем. Ябык кешеләргә карап уфтана, үземне күрә алмый идем. Юктан да ирем белән талашып, үз ачуымны аннан алып, җенгә әйләнә башлагач, әби миңа: «Син, килен, җомга базарына чыгып 48 нче үлчәмле иң матур, үзеңә бик ошаган күлмәк алып кер әле, яме», – дип, акча биреп, мине базарга җибәрде. Нигә икәнен белмәсәм дә, бардым, алдым. Ачык түшле, кыска итәкле билле алсу күлмәк иде ул. Әби шул күлмәкне өйдә күренә торган җиргә элеп куярга кушты. «Балаңны күкрәктән аердың. Хәзер сөтем юк дип күп ашау кирәк түгел. Кичен атасы карасын, бар биюгә языл. Гәүдәң шушы күлмәккә сыешлы булганчы тырыш», – диде. Бию дигәне, хәзерге шейпинг иде инде. Беренче килүемдә төз, ыспай гәүдәле хатын-кызларның килешле итеп сикерүләренә карап: «Юк, миннән булмас. Мин болай булдыра алмам. Хәзер кайтам да, ашыйм да ятам», – дип уйлаган идем. Шулчак дивардагы зур көзгедә үземнең килбәтсез гәүдәмне күрдем. Күзләремә яшь тыгылды. «Шушы минме? Мин гомергә шундый булачакмынмы? Эчем, арт саным ишелеп төшкән, нәфислекнең эзе дә калмаган – ямсез! Юк! Ничек итсәм итәм, кеше төсенә керәм!» – дип үземә ант иттем. Һәм шул көннән башлап, тормышымны, яшәү рәвешемне үзгәрттем. Азрак ашау – күбрәк хәрәкәт! Бу – минем девизыма әйләнде. Бер елга якын үземне нормага кертү өчен тырыштым. Пешергән пәрәмәчләремне ирем белән улым ничек тәмләп сыптыртканны күреп, авызымнан сулар ага, елыйсым килә иде. Түздем! Әби алдырткан алсу күлмәк андый чакларда гел ярдәмгә килде. Икенче көздә мин ул күлмәккә сыярлык булган идем инде. Кунаклар җыелганда йә урамда берәрсе миңа карап, әбигә: «Киленегез бигрәк ябык», – дисә, әби: «Ябык түгел ул, жинстбинный», – дип авызларын каплап куя иде.

Ул чаклардан бирле инде күпме гомер узды. Алсу күлмәкне әби истәлеге итеп һаман саклыйм мин. Аз гына тазара башласам, шкафтан алып, аны стенага элеп куям. Шул чакта, әллә кайдан, фәрештәләр яныннан, мине күреп, Факия әби дә елмаядыр кебек тоела.

Чулпан Насыйрова
Фото: https://ru.freepik.com