“Акчаны көрәк белән көрәмибез шул”

Хатыным һәм нәни бала белән кечкенә генә тулай торак бүлмәсендә сыешып, акчаны бик нык кысып тоткан вакытлар иде ул. Хәзер, Аллага шөкер, фән кешеләренең абруе арта бара, матди хәлебезгә дә зарланырлык түгел, ди Ирек Мөхәммәтдинов. Бүген хатыны Резедә белән алар бер фәнни лабораториядә, күрше бүлмәләрдә хезмәт куялар. “Өйдә дә, эштә дә безнең идиллия”, - дип уенын-чынын бергә кушып сөйли галим.  

Фәнни тармак 5-6 ел элек күтәрелә башлады, ди Ирек Мөхәммәтдинов. Үзе дә инде гади генә аспиранттан өлкән фәнни хезмәткәр дәрәҗәсенә кадәр үскән. 35 яшьлек галимнең иң кызыклы чоры. Ул әле күкрәк киереп яшь галимнәр исәбендә йөри ала. Шул ук вакытта тәҗрибәле галимнәр арасында да инде сүзе үтә. 
«Иң яхшы яшь галим» бәйгесендә 2нче урын яулаучы, «Иң яхшы 50 инновацион идея» бәйгесендә җиңүче, Арбузов премиясе призеры, фән һәм инновацияләр өлкәсендә Россия президенты премиясе лауреаты – Ирек Мөхәммәтдиновның фән юлындагы уңышларын саный китсәң, шактыйга җыела.  

Мәктәпнең өлкән сыйныфларында математика-химия юнәлешендә көчле сыйныфка килеп эләгүе, аның киләчәгендә хәлиткеч роль уйный. Чаллы егетенең химиядә “башлы” булуын күреп, укытучысы Наталья Нәбиуллина аны олимпиадаларга әзерли башлый, зональ этапларда ьижъ яулый, республикакүләм дәрәҗәдә иң көчле унлыкка керә. Югары уку йортын сайлаганда инде икеләнүләре булмый – Казан химия-технология университетының нефть һәм нефть химиясе факультетына укырга керә. Специалитет бетереп, ул “Оргсинтез”га 5 разрядлы аппаратчы булып эшкә урнаша. Әмма шул чакта “гел заводта эшләп булмас” дип, КФУга аспирантурага документларын тапшыра.

- Сменадан кайтам да, өлгергән лекцияләргә барам. Ниндидер тәҗрибәләр үткәрү, фәнгә кереп китү турында уй да юк иде, чөнки моңа вакыт җитми. Аннары болай булмый, заводка кире кайтырга өлгерермен әле дип, бар игътибарымны фәнни эшчәнлеккә юнәлтергә булдым. Фәнни җитәкчеләрем белән юл түшәмәсен ныгыту өчен махсус кушылма (присадка) уйлап таптык. Чаллыда бу кушылма кулланып юл участогы да җәелгән. 4-5 ел асфальт катламын күзәттек. Чыннан да, без уйлап тапкан присадка аны таушалудан саклый дип исбатладык. Шуның нигезендә фәнни диссертация дә яздым һәм якладым, - дип сөйләде Ирек.
Хәзер Ирек КФУның “Внутрипластовое горение” лабораториясендә хезмәт куя. Биредә ул коллегалары белән авыр нефтьнең үзлекләрен, аның ябышлыгын, тыгызлыгын бәяли һәм “кара алтын”ны җиңеләйтү юлларын эзли. Эшли торгач, 2017 елда җир астыннан авыр нефтьне чыгаруны җиңеләйткән катализатор булдырганнар. Аны кулланып промысел сынаулары “Татнефть”, “Зарубежнефть”, “Ритэк” компанияләре белән берлектә үткәрелгән. Эш барышында катализаторның нәтиҗәлелеге дәлилләнгән, бу рәвешле нефтьне чыгаруның үзкыйммәте дә шактыйга кимегән. Узган елда Ирек Мөхәммәтдинов җитәкчелегендәге команда Россия фәнни фонды грантын отып, нефтьтәге күкертне киметү өчен реагентлар уйлап табу белән шөгыльләнә башлаган, бу юнәлештә дә инде шактый зур уңышларга ирешкәннәр. 

Практик кулланышта нәтиҗәлелеге расланган продуктлар уйлап табучылар акчаны инде көрәк белән көридер кебек. Әмма Ирек сүзләренчә, фәнни эшләнмәләрне капитальләштерү шактый авыр. Фәнни лаборатория кибет түгел һәм уйлап табылган катализаторны, реагентны сату белән шөгыльләнә алмый. Лаборатория оешма белән фәнни-тикшеренү эше алып бару өчен килешү генә төзергә мөмкин. Шуннан соң компания катализатор җитештерү өчен кирәк булган чимал белән тәэмин итә һәм галимнәрнең эш сәгате өчен түли. Димәк, галимнәр мөһим фәнни ачыш ясап, нефтьне җиңеләйтү буенча уникаль ысул булдырса да, араларында “акчада йөзү”челәр юк. Әмма Ирек бер дә зарланмый. Фән юлында хезмәт куючыларның эше шактый яхшы гына бәяләнә башлады, ди ул.

- Мин аспирантурага кергәндә стипендия башта 2,5 мең сум иде, аннары 6 меңгә кадәр артты. Моңа өстәп 5 мең хезмәт хакы ала идем. Хатыным да КХТИның аспирантурасында укыган чак, тулай торакта яшәдек, икебез дә өстәмә эштә эшли идек.  Хәзер яшьләргә фән белән шөгыльләнү өчен уңайлы шартлар бар, алар яхшы гына стипендия ала, хезмәт хакы да артты, өстәмәләр да түләнә, - ди Ирек Мөхәммәтдинов.