Милләт аналары милләт балалары тудырырга тиеш

III Бөтендөнья татар хатын-­кызлары форумының Камал театрында узган пленар утырышына килүчеләр хозурына шигарь итеп эленгән - дин эшлеклесе, педагог Мөхлисә Бубиның әлеге сүзләре һәркемгә турыдан-туры мөрәҗәгать тә, киләчәк буыннарга тапшырылачак әманәт тә иде. Чөнки сүз, җәмгыять йөзгә төрләнгән очракта да, кагылгысыз булган туган телебез - һәр хатын-кыз баласына иң олы мирас итеп тапшырылырга тиешле Ана теле турында бара.

Утырыш инде ике пленум арасында башкарылган эшләргә хисап тотудан башланды. «Ак калфак» татар хатын-кызлары иҗтимагый оешмасы җитәкчесе Кадрия Идрисова хатын-кызның гаиләдәге һәм җәмгыятьтәге урынын колачлаган дөнья күләмендә язучылар, рәссамнар арасында узырылган бәйгеләрне барлап узды. «Илемне саклаучыга вәгъдә бүләгем - чиккән кулъяулык», «Сабантуй батырына чиккән сөлгем - минем бүләгем» бәйгеләре дә зур резонанс тудырган. Әлеге башлангыч дулкынында, ягъни борынгыдан килгән һөнәрләребезне, шөгыльләребезне яшьләр күңеленә салу барышында кайбер төбәкләрдә хәтта түгәрәкләр эшләп киткән. Киләсе елга дөнья күләмендә татар милли киемнәре тегүче дизайнерларны барламакчылар. Шәҗәрә бәйрәме үткәрү дә мәгънәле чараларның берсе булыр дип фаразлыйк.

- Балтачлыларның бу эштә үз үрнәкләре - Җәлил хәзрәт бар. Ул үз авылларындагы һәр нәселнең шәҗәрәсен төзеде. Бу эшне аларда кайчандыр Бакый ага Зыятдинов башлаган иде... Шулай ук һәр ясле-бакчага бишек җыры кертү дә асылыбызга кайту юнәлешендә башкарылган изге гамәлләрнең берсе. Моның фәнни яктан нигезләмәсе Азнакайда эшләнде. Алар аны конференция итеп тә үткәрде. Бишек җыры көйләп йоклатканнарына үзебез дә шаһит. Җырның ике куплеты беткәндә, группадагы 24 баланың икесе генә йокламаган иде... Хәзерге вакытта төрле өлкәләрдәге бишек җырын җыю белән шөгыльләнәбез. Максатыбыз - аларны туплап, дискларга яздырып, ясле-бакчаларга тарату, - ди Кадрия ханым.

Быел Азнакайда димчеләр, яучылар җыены уздырырга ниятлиләр.

- Димчелек күренешен җәелдермәсәк, безне фаҗига көтә. Бүген Балтач районында парлы тормыш кормаган егет һәм кызларның саны - 945, Зәйдә меңнән артты. Шундый ук саннар республикабызның башка районнарында да күзәтелә. «Хатынсыз тормыш - хата, баласыз тормыш - хафа» икәнне яшьләргә аңлатырга кирәк. Бүген Татарстанда 42 картлар йорты булса, киләчәктә һәр районда 42 картлар йорты кирәк булырга мөмкин! - дип чаң сукты Кадрия ханым.

Мәскәүдән килгән Алсу ханымның Tatarlave.ru сайтының уңай тәҗрибәсе Кадрия ханым китергән күңелсез фаразларга азмы-күпме юл ачты шикелле.

«Ак калфак»ның киләсе елга ниятләнгән эшләренең тагын берсе - татар гинекологлары җыенын үткәрү.

- Бергә җыелып фикерләшмәсәк, бәби табу хәзер ярып алуга гына кайтып калачак. Мондый юл белән туган балаларның күбесе күкрәк сөте имми. Ә ана сөте белән кермәгән - тана сөте белән керми инде, беләсез. Милләт аналары милләт балалары тудырсыннар иде, - менә шулай алда торган, дөресрәге, яшәешебез, яшәү рәвешебез үзе үк таләп иткән бурычларны да билгели барды Кадрия Идрисова.

Ә алар, чыннан да, җитәрлек. Гәрчә, максаты эшкә бәя бирү булмаса да, «аккалфак»лыларның эшенә бәя дә яңгырады.

- Ниһаять, республикадагы татар авылларына, районнарына үтеп кердек. Юкса моңа кадәр читтәге бер-ике татарны эзли идек, - җәмәгать эшлеклесе, язучы, тарихчы Фәүзия Бәйрәмованың һәрвакыттагыча тәкъдимнәре дә бар. - Урыннарда тарих язылмаган. 1000 еллык, 100 еллык, хәтта 25 еллык тарих та юк. Бик әйбәт чәк-чәк бәйрәмнәрегез, әмма шуларның берәрсен, бер кулъяулык, бер чәк-чәкне чигереп торып булса да, җыеп утыртыгыз галимә хатын-кызларны, - ди ул, эшне интеллектуаль баскычка күтәрүне күздә тотып һәм, Ринат Закиров тәкъдиме белән, ничек итеп Чыңгыз Айтматовның әнисе Нәгыймә Айтматова турындагы мәгълүматлар эзләп Мәскәү архивларына, Казахстанга барып чыгулары хакында да бәян итә.

- Мөслим Магамаевның да әнисе татар. Алар турында да без язарга тиеш, - ди ул. Себергә баргач та, милләттәшләребезгә шушы ук фикерне җиткергән: «Бирегә килеп 15 шәһәр, 15 мәчет салгансыз. Еллар узгач, шуны дәлилли алмыйсыз бит». Бара торгач, бу эшкә үзе тотынган. Пленумдагыларга да киңәше шул: икенче форумга брошюра яки китапчык эшләп килергә.

Башкорт дәүләт университеты доценты, педагогика фәннәре кандидаты, Башкортстан һәм Россия Язучылар берлекләре әгъзасы (Уфа) Лилия Сәгыйдуллинаның Башкортстан буенча китергән саннары да куанырлык түгел.

- 44 911 бала татар телен фән буларак өйрәнә (39, 31%). Барлыгы 44 процент татар баласы туган теле буенча лингвистик, тел, коммуникатив, мәдәни компетенцияләр формалаштыру мөмкинлегенә ия дип әйтә алабыз. Әмма 12 ел эчендә республикада татар милләтеннән булган укучылар саны якынча 40 процентка кимегән, татар телен өйрәнүчеләр саны 58 проценттан 44 процентка калган икән (республикадагы чувашлар арасында 4-5 процентка гына кимегән), тулы инкыйраз өчен - бу санны нольгә җиткерү өчен тагы ничә ел кирәк булачагын һәммәбез исәпли ала. Шул мәсьәләне чишә торыгыз, - дип, ул аны форумдагыларга йөкләде.

PS. Җавап: әлеге тизлек һәм шартлар сакланган очракта 35-40 ел эчендә.

Язучы, Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт бүләге иясе лауреаты Ркаил Зәйдулла бүгенге мәктәпне «ассимиляция мәктәбе» дип атады һәм татар элитасын тәрбияли алырлык мәктәп-кампус кирәклегенә басым ясады.

- Дөнья «миңа файдалымы, әллә юкмы» дигән дилемма буенча гына бармый. Матди җитешлек кирәк, әмма ул җаныбыз ярлылану хисабына булырга тиеш түгел. Мәңгелек төшенчәләр бар. Телебез, гореф-гадәтләребез, йолаларыбыз меңнәрчә еллар дәвамында йөзләрчә буын аша безгә килеп җиткән икән, шул чылбыр бездә өзелергә тиешме?! Без бит балаларыбызны әби-бабаларыбызның иң газиз мирасыннан мәхрүм итәчәкбез. Моңардан да зур гөнаһ юк. Мин ул мөкатдәс чылбырның өзелмәячәгенә ышанам, юкса яшәүнең бер мәгънәсе дә булмас иде.