Мизгел эчендә йөрәге кара күмергә әйләнә: "Сезнең ирегез хәбәрсез югалды"

Радио дигән серле могҗизаның сихри дулкыннары ерак аралардан килеп җитеп, күңел кылларын чиртә.

Ничек кенә үтә әле. Искән җил, аккан су кебек, күрми дә каласың икән. Быел менә сиксән икене тутырды. Быел да 9 май бәйрәмен гөрләтеп уздырырга җыеналар. Башка елдагылардан әйбәтрәк тә булыр кебек ул. Бөек Җиңүгә 55 ел була бит. Күчтәнәч - бүләкләр дә күп булыр инде исән-сау кешегә. Әмма сугыш дигән сүздән йөрәктә укмашкан канлы яра гына төзәлмәс. Сугыш башлаучыларга ләгънәт укып менә инде алтмыш ел буе сулкылдый ул. Бердәнберен, кадерле ирен, баласының әтисен көтә башлавына да шул кадәр. Алтмыш ел!Бер кеше гомере. Бу чаклы көтәргә күпме сабырлык, күпме өмет кирәк. Аларны сыйдырырга нинди олы йөрәк кирәк булган.

Клуб бакчасына таштан коеп совет сугышчысына һәйкәл куйганда аңардан да ныграк сөенгән кеше булмады. Бер кулына автоматын, икенчесенә плащ- палатка тоткан бу егет бигрәкләр дә Заһидына охшаган шул. Ул да нәкъ шундый киң маңгайлы, якты карашлы иде. Менә бит - көткәне бушка китмәде- кайтты. Һәйкәл булып кайтты, ә җанлы сурәте - күңелдә.

Ел саен Җиңү бәйрәме көнендә шушы һәйкәлгә килә ул. Әгәр берәр елны килми калса, әллә ниләр булыр, Ватан сугышы кырларында ятып калган иренең рухы рәнҗер күк. Соңрак бөтен кеше таралып беткәч, һәйкәл янына якынрак бара да:

— Әйдә Заһид, өйгә кайтыйк. Тәмләп самавыр чәе эчәрбез. Ялгыз эчкән чәйнең бер тәме дә юк. Әйдә инде, кайтыйк! - дип буе һәйкәл-солдатның итекләренә генә җиткәнгә, шуларны сыйпап куя иде. Берәү тыңлап торса," әлеге карчык акылдан язганмы икән әллә?" - дияр иде. Юк, алай димиләр. Авылдашлары беләләр: бу мизгелдә ул исән өмете белән сөйләшә.

Алар Заһид белән Мәкбүлә сугышка кадәр матур гаилә корып җибәрәләр. Егет колхоз активисты. Кыз да төшеп калганнардан түгел - алдынгы бригадир. Бәхетләрен түгәрәкләп, кызлары Фәния дөньяга килә. Тик баласын туйганчы сөяргә дә өлгерми яшь ата, аны солдат хезмәтенә алалар. "Кайткач, дошманнарны көнләштерерлек итеп яшәрбез әле, карчык яме! " - дип Мәкбүләсен кайнар кочагына кыса да, районга баручы атка сикереп менеп утыра Заһиды. Юл тузаны яшь хатынның күзләрендәге яшь тамчыларын каплый. Бу вакытта тиз генә очрашулар, кайтулар насыйп булмасын уйларына да китереп карамыйлар бит әле алар. Гитлер мәлгунь генә әнә мәкерле план төзеп, күпме бәхетләргә тозак корып яткан.

1941нченең 22 июне. Өметләр өзелгән, бәгырьләр сызылган көн. Бар халык печәнгә төшкән, җир җиләкләре пешкән чак. Әйтерсең лә, Җир ана канлы яше белән югалтасы улларын, кызларын кызганып елый.

Иреннән сөю тулы хатлары, сагыну сәламнәре еш килеп тора башта. Аннары алар сирәгәя. Ә менә Латвиядән килгәне соңгы хаты була. Никадәр генә көтсә дә, өмет итсә дә, хат ташучы аның өен урап үтәргә гадәтләнә. Ә беркөнне ул сөенә- - сөенә аның тәрәзәсен кага. Тик конвертта шатлык хаты түгел, кара мөһерле кәгазь була. Анда акка кара белән: "Сезнең ирегез Вәлиев Заһид Гыйльметдин улы хәбәрсез югалды" - дигән шомлы сүзләр язылган була.
Ничек инде кеше кадәр кеше хәбәрсез югалсын, ди. Бигрәк тә аның Заһиды кебек ут егет хәбәрсез югалырга тиеш димени инде?! Менә шушы өмет чаткысын гомере буе сүндерми саклады солдатка .

Каһәр суккан сугыш. Күпме язмышларны пыран- заран китерде бит, күпме балаларны ятим итте. Сыңар канат белән тол калганнарын да санап кына бетерерлек түгел. Кайчагында ул кышкы озын кичләрдә хәтер йомгагын кирегә сүтеп карый да "әгәр сугыш булмаса, тормыш юлыбыз ничек узган булыр иде?" - дип уйлана. Чәчләре агарыр инде , анысы. еллар эзсез генә үтмәс, тик каралары барыбер күбрәк булыр иде. Җыерчыклары да күпкә кимрәк булыр иде, өй тутырып оныклар, аларның балалары йөгерешеп йөрер иде. Шулай булыр иде, әгәр сугыш булмаган булса...

Ә ул булды шул каһәр генә төшкән сугыш. Җитмәсә, көтеп кенә торган диярсең, нәкъ менә аларның яшьлекләре чәчәк аткан чорга туры килде. Сөю гөлләре сабыйларының да гомерен сугыш кыравы сукты. Көне буе колхоз эшендә йөреп арып кайткан яшь ана баласының ястыктан салкын идәнгә тәгәрәвен сизми кала. Кызы белән идәндә йоклыйлар алар, ә бердәнбер караватта иренең әнисе урнашкан була. Үпкәсе шешүдән ике яшьлек кызчыгы гүр иясе була. Маңгай чәчләре беренче тапкыр шул көнне агара Мәкбүләнең, алма күк йөзенә беренче җыерчыклар нарасыен җирләгән көнне сызыла. "Заһидыма кайткач ничек әйтермен, эх, саклый алмадым шул..." - дип өзгәләнә. 

Әле ярый, олы хәсрәтен оныттырырга авылдашлары, хезмәт була. Ун яшеннән әнисез калып үги әни белән үскән ятимә кыз бер генә эштән дә курыкмый, җир җимертеп эшли. Кая куйсалар, шунда алдынгы була. Мирсәй Әмирнең Миңлекамал җенлекамаллары токымыннан. Яшелчәчелек бригадиры булганда иң зур кабакларны, иң сусыл кыярларны үстерә. Тавыклар фермасын җитәкләгәндә дә сынатмый. колхоз исемен республика радиосыннан яңгырата. Җитмәсә, уналты ел буе Заһидының әнисе, каенанасына килен хезмәт күрсәтә. Мәкбүләнең хезмәт көненә тигән ярты кадак ипине хәрәмләшмичә тигез итеп бүлеп ашыйлар.
Каенанасы бакыйлыкка күчкәч, ялгызлыгына иптәш булыр дип, авылга мәктәпкә укытырга килгән яшь кызларны фатирга кертә башлый. Алар арасында руслар да, чуаш кызлары да була, районыбыз шундый күпмилләтле. Ул кызлар белән тормыш тәҗрибәсен уртаклаша, олы юлга чыгучыларына изге фатихасын бирә. Туган оясыннан чит җирләргә очып киткән унбер кызга икенче әни була.

Өстәлен шушы урынга куеп чәй эчәргә ярата иде ул. Тәрәзәдән дөнья хәлләрен күзәтергә дә җайлы. Стенадагы сәгате тормыш минутларын саный. Фоторәсемнән бердәнбере карап тора, әйтерсең лә, аның чәен тәмле итәргә, ялгызлыктан йолырга тели.

Әнә шулай гомер итте ул, күз яшен кешеләргә күрсәтмәде, сынмады, сыгылмады, өмете белән яшәде Буа районы Яңа Тинчәле авылының солдат хатыны Мәкбүлә әби Вәлиева.

Дөньяда бер генә үкенече булды аның, оныкларының яраткан дәү әнисе була алмады. "Балаңның баласы балдан татлы" диләр бит. Их, бер генә татып карарга иде шул балны. Тик өметен югалтмыйча, хатын-кыз исеменә тап төшермичә яшәгәнгә язмышы аңа бер зур бүләк тә әзерләгән булган. Аның оныгы - мин, шушы юлларның авторы. Мин аны әбием дим.Әниемнең я әтиемнең әнисе булмаса да, иң кадерле кешеләремнең берсе ул. Балачагымның һәрбер көне аның белән аерылгысыз булды минем. Язмыш кушуы буенча егереме еллап бер түбә астында яшәдек без. Әнием шушы авылга укытучы булып килгән, аны да киң күңеле Мәкбүлә әбигә фатирга урнаштырганнар. Әнием аңардан Әдип исемле укытучыга кияүгә китеп, аннары аерылып бер ай да унөч көнлек кызын күтәреп, тагын аңа кайтып егылган. Әбием бер сүз дә әйтмәгән, әниемә күрсәтми генә күз яшьләрен сөрткән. Кайчандыр әбием әйтмешли"лампа куыгы кадәр" генә булган кыз мин инде ул. Әбиемнең сизгер җаны тагын бер ятимәдә яшәү өмете уяткан.

Мин еш кына әңгәмәләремдә "Пушкинның Арина Родионовнасы булган кебек, минем Мәкбүлә әбием бар иде", - дип горурланып-сөенеп сөйлим. Тик әбием хакында үткән заманда язам инде бүген. Җиңүнең 55 еллыгын бәйрәм иткәч, 2000елның чәчәкле июнь аенда бакыйлыкка күчте ул. Аның җаны оҗмахларның түрләрендәдер дип өметләнәм. Гитлер явызның җиңелмәс армиясен тар-мар итүдә әбием күк солдаткаларның, тыл батырларының да өлеше бихисап. Аны үлчәрлек үлчәүләр табылмаган әле. Иң аянычы табылмас та инде.

Бу язманы язарга минем күптән түгел генә сугыш булган җирләрдә сәяхәттән йөреп кайтуым сәбәпче. Әбием хаклы булган бит - Заһиды аның хәбәрсез югалмаган. Ул Литва җиренең Дабель бистәсе янында батырларча һәлак булган. 1175 нче укчы полк сержантының гомере 1944 елның 25 августында өзелгән. Җәлилчеләр белән бер көнне. Хәрби дан клубы ассоциациясе рәисе Михаил Черепанов кул куеп биргән извещение бар минем кулымда. Аны миңа ул үзе Смоленск өлкәсе Вязьма шәһәренең мәңгелек уты янында тапшырды.

Әлеге күптән көтелгән кәгазьне кулыма алганда сәер хисләр кичердем. "Эх, әбием бу көнне көтеп җиткерә алмады". Аннары дөньясы да баштүбән әйләнде бит әле күп кенә чикләр ябылды, кыйммәтләр үзгәрде. Әгәр дә рөхсәт итсәләр мин Заһид бабамның сугышчан эзләреннән йөрер, әбиемнең кабер туфрагын да алып барыр идем. Гомер буе мәхәббәтләренә тугры калган ике йөрәк күмелгән каберләрнең туфраклары гына булса да кавышырга тиеш бит инде.