Мондый операциядән соң исән кала алмаячаксың, диләр аңа. Ә ул...

Аларны күргәч, җәй башында Әтнә районы Кызыл Яр авылында йөрүебез искә төште. Фәридә ханымның бөтен буш урынга яр буйларына табак тотып, кабак орлыгы төртеп йөрүен кабат күргәндәй булдым. Миңа да орлыгын ул биргән иде, кулы җиңел булган – уңдылар. 

Менә ул үзе бөтен яр буен тутырып үскән кабакларны кая куеп бетерде икән? Хәер, аптырамагандыр. Юмарт бит ул. Тирә-күршесенә, таныш-белешенә олаулап та, табаклап та ташыгандыр. Күз алдына китердем дә елмаеп куйдым. Авылның һәр йорты ишегалдында күтәреп булмаслык зур кабаклар тәгәрәп ята. Һәркемнең өендә тәмле кабак бәлеше пешә.

Торган җирдән – туган җиргә
Фәридә ханым Җәләлиева ире Наил белән туган җирләреннән еракта Лениногорск якларында бер көйгә яшәп ятканда авылдан күңелсез хәбәр килә. Иренең әтисе авырып киткән, үз янына чакыра. Кичекмәстән юлга чыгалар. Әти кеше фани дөньядагы тормыш китабының соңгы битләрен ачкан икән. Васыятен дә әзерләгән. “Нигеземнең капкасы ябылмасын, сукмагына үлән үсмәсен!” – ди әти кеше, улы белән килененә зур өметләр баглап, сүнеп барган күзләрен тутырып карап.

Ата кешенең шушы сүзе җитә. Утыз ел яшәгән, өч уларының туган җире –  Лениногорскины, яраткан эшләрен, торыр урыннарын ташлап Кызыл Ярга кайта Җәләлиевлар. Фәридә ханымның да туган авылы ул. Нигезләре дә янәшәдә генә. Яшьлегендә бәхетен ерактан эзләми, күрше егетенә генә кияүгә чыккан була ул. Бу урында халыкның: “Ару суны ерак илтеп түкмиләр”, – дигән гыйбарәсе искә төшә.

Сынаулар көткән
Тик ата нигезе зур сынаулар да әзерләп торган икән бу гаилә өчен. Нефтьче балаларына физкультура укыткан була Наил әфәнде. Аларны зур спортка алып керә. Туган авылына нәни якташларына да җиңү серләрен өйрәтәм дип, ашкынып кайтса да, авылы мәктәбендә алты гына көн эшләп кала ул. Каты авырып китә. Баш миендә тромб шартлый. Казанда бик катлаулы операция кичерә. Гадәттә баш миенә ясалган мондый операциядән соң кеше исән дә калмый. Наил әфәнде теше-тырнагы белән тормышка ябыша. Яңадан адымлап йөрергә өйрәнергә дә туры килә аңа. Ләкин бирешмиләр. Фәридәсе дә егылырга ирек бирми.

Бик зур планнар белән кайткан була алар туган якларына. Бу васыятьтән бакыйлыкка күчкән ата нигезе генә түгел, бөтен авыл ота. Шәһәрдә матурлыкта, төзеклектә торып кайткангадыр инде, туган авылларын да шундый ямьле итеп күрәселәре килә Җәләлиевларның. Авылларны гадәттә бушап калган ташландык йортлар котсызлап тора. Шуларны, ташландык нигезләрне чистартып урыннарына агачлар утыртудан башлый алар эшләрен. Җәйге эсседә корымасын дип, су сибеп, карап торалар. Аннары читтән туган-тумачалары кайтып, елый- елый аларга рәхмәт укып китә. “Бу нигездә яшәп киткәннәргә утырткан агач-куакларыбыз дога укып утырсын!” – дип тә тотындык ди үзләре беравыздан.

– Матурлыкны яратабыз. Ә яраткач, аны тудырырга да кирәк, – ди Фәридә ханым.
Чишмә буйларын да чистартып, ташлардан сукмаклар салып, 40 чыршы утыртканнар. Башлап йөрүчеләре булгач, иярүчеләре дә табыла. Бөтен эшне өмә белән күңелле итеп башкаралар. Соңыннан бергәләп кайнар коймаклар белән чәй дә эчәләр. Яшен сукмасын, дип утырткан агачларының очларын кисеп тә торалар. Биек агачны яшен сугучан була бит, чишмәгә килүчеләр бәлага тармасыннар тагын.

Күңел кушканча яшәү
Аларның күченеп кайтканнарына 16 ел. Бу вакыт эчендә авыл күзгә күренеп матурланган. Яшеллеккә баеган.
– Элек авылыбыз зур иде. Өч мәчетле, өч мәхәлләле. Хәзер бер генә мәхәллә. Элек елгабызда ат коендыралар иде, хәзер каз да басып тора. Табигатькә кулдан килгәнчә ярдәм итеп була, тик менә авылыбызның көннән-көн кечерәюенә эчебез поша, йөрәкләр авырта. Клубны яптылар... Эшләргә кеше юк, янәсе. Авылыбыз матурайса, киткәннәр дә кайтыр иде, – дип өметләнәбез, – Фәридә Җәләлиева.

Шуңа да нарат-чыршы, миләш кебекләрне генә түгел, җылы як кунаклары – каштаннар да утырткан алар. Карап-саклап торганга агчлар күзгә күренеп үсә. Карт агачларның корыганнарын кисеп, тәртипкә салып та торалар. Үзләре белем алган мәктәп бакчасын да чистартканнар. Алмагачларын гына калдырганнар.
Ничек вакыт табалардыр да, ничек иренмиләрдер, Наил әфәнде белән Фәридә ханымның шәхси бакчалары да авылда күпләргә үрнәк. Ни генә үсми анда. Кишер-чөгендер, суган-сарымсак янында кавын-карбызлар да үзләрен бик яхшы хис итә. Виноград та тәләгәш-тәлгәш җимешләрен мулдан бирә. Бал кортлары да тоталар. 

Күптән түгел генә хәлләрен белештем. Шөкер, исәннәр! “Быел кыш шактый хастаханә юлларын таптадык әле. Наилем саулыкка туймый шул. Исән генә булсын инде!” – диде Фәридә ханым.
Быел агачларны кисәргә яшь авылдашлары булышкан. 

– Менә мин дә васыять әйттем әле, – ди Фәридә ханым, уенын-чынын бергә кушып. – Мин булмасам да, бу агач куакларнны карап торыгыз, корытмагыз инде, дидем. Яшәрә бармыйбыз бит. Исән булсак өч елдан икебезгә дә җитмеш була. Ләкин без генә түгел, туган авылыбыз дап яшәсен иде әле.

Менә шулай, беркем дә әйтмичә, күңел кушуы буенча яши Җәләлиевлар. Күпләр өчен үрнәк булып. Бигрәк тә, нәсел дәвамчылары – сигез оныкка горурлык алар авылны ямьләп, хезмәттән тәм табып, һәрбер көнгә куанып яшәүче бу әби белән бабай. Аларга бөтен авыл рәхмәт укый. Васыяте үтәлгән ата рухы да шаттыр. 
 Ә, бәлки, авылларны яшәтер, яшәртер өчен һәр атага шундый васыять әйтү кирәктер?! Ул чагында биш-ун бала тәгәрәп үскән йортларның ишегендә бозау башы кадәр йозаклар асылынып тормас иде. Тик аның әйтүчесе генә түгел, ә тыңлаучы-үтәүчесе дә булу мөһим шул.