Идән чүпрәген тота белми торган буын үстерәбез

Хезмәттән уттан курыккан кебек өркегән буын үсеп килә.

Менә шуны белгәнгә дә инде күңелдә куркыныч уйлар өермәсе кузгала. Көннәрдән бер көнне без кабаттан маймылга әйләнмәбезме соң? Бигрәк эш сөймәскә өйрәндек бит җәмәгать. Төймәгә басып кына яшибез. Бер төймәгә басасың – аш пешә, икенчесенә басасың – кер юыла. Өченче төймәгә урыннан тормыйча гына басасың да, “әрҗә” бар дөньяны күрсәтә башлый. 

Без кайчан хезмәттән болай биздек соң әле? Югыйсә, һәммәбез дә тузанда аунап үскән кара балчык балалары. Бәрәңгесен дә чүпләгән. Чүбен дә утаган. Печәнен дә җыйган. Чөнки безгә өлкәннәр: “Зур үсәрсез. Эшләгән кеше үсә ул”, – дип, канатлар куеп торды. Балачакта һәркемнең тизрәк үсәсе килә бит. Әбиләр: “Эшләгәнең кешегә булса, өйрәнгәнең үзеңә булыр”, – дип акыл бирделәр. Шәүкәт Галиев кебек шагыйрьләрнең эш тәме турындагы шигырьләрен укып үскәнгәдер инде, үзебез башкарган эштән тәм табып яшәргә өйрәндек. Ләкин, нишләптер, шул яшәүнең гаме булган шул хезмәт тәмен балаларыбызга татытырга теләмибез.

Барлы-юклы сәбәпләрне табып, аларны хезмәттән көннән-көн ераклаштырырга торучылар шактый без – өлкәннәр арасында. “Үзебез бил бөккән, тир түккән дә бик җиткән, балаларыбыз – бәгырь җимешләребез җәфа чикмәсен, рәхәттә генә яшәсен”, – дип аларның кулларын да суга тыктырмыйлар, идән дә, савыт-саба да юдырмыйлар, ә кер турында әйтеп тә тормыйм инде. Ул балалар әйбәт тә укыса, өй эшләреннән бөтенләй азат ителә. Укуына зыян килә күрмәсен, янәсе. Өйдә эшләтмәүләре бер хәл, мәктәптә дә эш яныннан ерак йөртәләр хәзерге заман балаларын. Киемнәрен пычраталар дип үзләре укыган сыйныф бүлмәсен дә җыештырттырмыйлар.

Идән чүпрәген ничек тотарга да белми торган буын үстерәбез. Без юдык бит: пычранса – чистарттык, ертылса – ямадык. Беребезнең дә идән юганнган гына укасы коелмады. Аның каравы, чиста һавалы бүлмәдә укыдык. Үзең җыештыргач пычратасы да килми бит әле ул. Ә хәзер әти-әниләр җыештыручыга хезмәт хакы җыеп бирә дә, шуның белән эш бетә. Уклау йоткан, иелеп чүп тә ала белмәгәннәр шулай үсә инде аннары. Әгәр дә балаларына берәү ялгыш кына берәр эш кушса, кара тавыш чыгаручылар да аз түгел. Эш хәтта судка кадәр барып җиткән очраклар да шактый. Ишетеп, күреп, укып торабыз. Андыйларны белгәч, күңелдәге теге куркыныч уйлар өермәсе тагын да ныграк дулый башлый. Киләчәгебез нинди булыр? 

Мактана димәгез, зинһар, үзебезнең малайлардан биш яшьлек чакларыннан ук идән юдыра башладым. Билгеле, төрле хәйләләр уйлап табарга туры килде. Мин карават астына керә алмыйм бит, улым, дигәч Сәйдәш мине кызганып карават астын үзе юып чыгара иде Йә булмаса, берәр нәрсә югалган дип шуны кулга юеш чүпрәк тотып эзли идек. Иҗатым белән таныш булучылар беләдер, аннары бу вакыйгалар шигырьгә әверелеп, китапларыма керделәр. Хәзер дәү егетләр булгач хатын-кыз эшен бик эшлиселәре килмәсә дә, чүпрәк тота белгәч үз бүлмәләрен үзләре юалар.     

Солдат хезмәтен тутырып кайткан улым Ядкәр дә армиядә эш белүнең файдасы турында энекәшләренә гел сөйләп тора. Безнең гаиләнең девизы бик күп еллар: “Әнинең кызы юк!” – булды. Димәк, өй эшләрендә булышырга малайларга туры килә. Аллаһ биргән Әдиләбез булгач ул шигарь бераз үзгәрде үзгәрүен. Хәзер төпчекләр өй эшләрен кизү торып башкара. Бервакыт репетитор өебезгә килгәндә шул төпчекләр бәрәңге әрчеп утыра иде. Аларны күргәч укытучының күзләре маңгаена менде. “Бәрәңге әрчи беләләрмени?!”  –дип шаккатты. Ничек инде белмәсеннәр?! Аның өчен институт бетерергә кирәк түгел бит! Тамагың ачса һәм кабыклы бәрәңгедән пешкән аш ашыйсың килмәсә, өйрәнеп була торган эш.

Дөрес, заамана балалары бөтен эшләрен дә кешедән эшләтергә планлаштырып, төрле сериаллардан күрептер инде: “Минем өй җыештыручым булачак!” – дип хыяллана. “Син дә мулла, мин дә мулла, атка печән кем сала?” – булмасмы соң?!

Бер елны Сәйдәшләрне сигезенче сыйныфны тәмамлагач, сыйныфлары белән Лаеш районы Нармонка хуҗалыгына кәбестә эшкәртергә җибәрделәр. Беренче көннәрдә шактый күп булган сигезенчеләрнең сафы тора-бара нык сирәгәйде. Күп кенә әти-әниләр табиблардан төрле белешмәләр юллап, юклы-барлы сәбәпләр табып, кадерле балаларын “каторга”дан азат иттеләр. Югыйсә, эш тә авыр түгел, үсмерләр күңелле тормыш белән дә яшиләр иде. Смена азагына “әниләре кызганмаган” берничә бала гына калды. 

Балаларыбызны эшкә тарту үзебездән генә тора бит. Аның өчен хөкүмәтнең ниндидер зур карарлары да кирәк түгел. Чит иллләрдә акчасын тавык та чүпләп бетерә алмый торган бай миллиардерлар да улларын ун яшенннән тракторга утырта икән. Дөрес эшлиләр: хәркәттә – бәрәкәт! Эшләп кайткач аш та тәмле була. Аннары Тукайча итеп әйтсәк: “Картаеп каткач буыннар эш белү уңайсыз ул!” 

 Язмам башында Дарвин теориясенә нигезләнеп, кешене хезмәт кенә кеше иткәнен искәрткән идем. Адәм баласы хезмәттән болай уттан курыккан кебек куркып бизсә, яшьтән хезмәт тәмен белми үссә, тәмам хөрәсән ялкауга чыкса, кабаттан маймылга әйләнмәсме дип куркам инде мин хәзер.

 Шулай куркып, киләчәк өчен дер калтырап яшәп ятканда кара болытны тишеп чыккан кояш нуры кебек бер сөенечле хәбәр дә килеп иреште бит әле. Мәктәпләргә тәрбияне, бигрәк тә, хезмәт тәрбиясен кабат кайтарырга җыенулары турында иде ул. Менә бит! Өч дистә ел буе адашып йөргәннән соң кыйбла табылырга тора. Соңга калмаган булсак инде... “Татар акылы төштән соң...”, – диләр мондый очракта. Юк, татарның гына түгел, ил халкының акылы ахшамда гына бугай безнең. “Ярар инде, караңгы төн түгел бит әле!” – дип тынычланырга гына кала.

Фото: freepik.com