Фатир сатып алдым да буш кул белән калдым

Кешеләр еллар буе туплаган акчаларын үз куллары белән мошенникларга бирә яки күчерә, хәтта бердәнбер фатирларыннан да колак кагалар. Кайчагында алдарлар ятьмәсенә ике як кына түгел, ә өч як та җәлеп ителгән була: мошенник – аның тарафыннан алданган кеше – бернинди гөнаһы булмаган фатир сатып алучы.

Казанда яшәүче И. банктан бик зур суммага кредит алган, шул акчаларны фатир сатып алуга тоткан. Әмма хыялланган торак урынына ул урамда буш кул белән утырып калган... Җитмәсә, банкка миллионлаган кредит түләргә дә мәҗбүр. Фатир сатучысын интернет-мошенниклар алдаган, килешүне гамәлдән чыгарганнар. Һәм мондый очраклар саны Россия күләмендә артканнан-арта бара.

Алда телгә алган героебыз И. бүген суд юлларында йөрергә мәҗбүр. Ул сатып алган фатирның элеккеге хуҗабикәсе белдерүенчә, ачыкланмаган затларга каршы мошенниклык турында җинаять эше кузгатылган. И. әйтүенчә, сатучының мошенниклар белән аралашуына бернинди матди дәлилләр дә юк – видеоязмалар да, әңгәмәләр алып барылган мессенджердагы экран сурәтләре дә юк. Барысы да сатучы сүзләреннән генә яздырып алынган. Җинаять эше буенча И. үзе шаһит булып бара.

— Берничә экспертиза уздырдык. Берсе күрсәткәнчә, сатучы килешү вакытында «Җайлашу реакцияләренең тайпылышы (шулай ук адаптация тайпылышы, ягъни тормышта сизелерлек үзгәрешкә яки стресслы тормыш вакыйгасына җайлашу чорында барлыкка килә торган субъектив дистресс һәм хисси тайпылыш халәте) тәэсирендә» булган. Хәтта судта чыгыш ясаган психолог та миңа фатир сатучының бу тайпылыш никадәр көчле булган һәм ул юридик яктан әһәмиятле вакытта килешүгә кул куюга ничек йогынты ясый алган дигән сорауга конкрет җавап бирә алмады. Өстәмә тикшеренү билгеләнде, – ди күз яшьләре аша И.

Хәзер героебыз арендага алынган фатирда яши, моннан тыш әле ипотека һәм суд чыгымнарын түли.

— Фатир өчен акча күчерелгән, мине бердәнбер торактан мәхрүм итәләр, ипотека өчен миллионлаган бурычлар белән утыртып калдырырга җыеналар. Алга таба нишләргә, мине кем яклаячак? Аңлашылмый, – дип зарларын белдерә ул.

Россия буенча да И. кебек сатып алучыларның саны йөзләрчә. Килешү җентекләп әзерләнгән, юридик тикшерүләр үткәрелгән, сатучы аек акыллы булып күренгән... Тик килешү имзаланганнан соң фатирын саткан кеше судка биргән һәм торагын аңа кире кайтарганнар. Сатып алучылар исә акчасыз һәм тораксыз калган, күпләр ипотека түләргә мәҗбүр. Моннан тыш, залог буларак кулланыла торган торак юк икән, банклар яңа залог объектын сатып алуны таләп итә, ә ул вакытка кадәр пеня түләү белән яныйлар.

— Суд карарларын анализласаң да, аларның күбесе Россия гражданнар кодексының 177 маддәсенә нигезләнә, – ди шундый эшләрнең берсендә сатып алучы мәнфәгатьләрен яклаучы адвокат Марат Гайнуллин. – Аның буенча "Эшкә сәләтле булса да, аны башкару вакытында үз гамәлләренең мәгънәсен аңларга яки алар белән җитәкчелек итәргә сәләтле булмаган хәлдәге гражданин тарафыннан башкарылган килешү суд тарафыннан гамәлдә түгел дип танылырга мөмкин". Шулай итеп, хәтта психиатрия экспертизасы кешене менталь яктан сәламәт дип таныса да, бу әле килешү вакытында ул үз гамәлләренә җавап бирә ала торган дигән сүз түгел. Вакытлыча "кеше аңының тоныклануы" фактын психологлар экспертизасы билгели, ул, әлбәттә, постфактум үткәрелә. Бу процедура буенча сораулар шактый.

Экспертизаларны килешүдән соң берничә ел узгач билгеләү очраклары бар. Ике ел ярым элек сатучының нинди хәлдә булуын психолог ничек аңлый ала? Һәм, гомумән, психология – ул шундый сәер карар чыгару мөмкинлеге. Психологны җиңел генә алдарга мөмкин, дигән фикердә юрист.

Интернет челтәрендә үзеңне саклау өчен нотариус барында гына килешүләр төзергә кирәк дигән киңәшне очратырга мөмкин. Ләкин бу чара да сине якламаячак дигән фикердә Марат Гайнуллин.  

Еш кына үз торагын ашыгыч рәвештә сатучылар – ялгыз өлкән яшьтәге хатын-кызлар. Хәер, беркем дә тулы ышаныч белән алдарлар тозагына эләкмәячәкмен дип әйтә алмый.

— Сатып алучы фатир сатучыдан үз акчаларын кире кайтаруны таләп итә башлагач, бер схема эшкә җигелә. Сатучы үзен банкрот дип игълан итә. Ярык тагарак алдында калган кешеләр суд юлларын таптауны дәвам итә, – ди адвокат Марат Гайнуллин сөйләвен дәвам итеп.

Үзеңне ничек якларга?

Төп ысулларының берсе – сатучыга психологик-психиатрик экспертиза үткәрү. Аны дәлилләрне тәэмин итү тәртибендә нотариус билгеләргә мөмкин.

– Мөһим шарт: тикшерү килешү төзелгән көнне үткәрелергә тиеш. Бу дәгъва белдерү өчен мөмкин булган куркынычларны булдырмаска мөмкинлек бирәчәк, – ди адвокат.

Әмма мондый психологик-психиатрик экспертиза гражданинның ризалыгы белән генә уздырыла ала. Әгәр сатучы анда катнашудан баш тартса, фатир сатып алу фикереннән кире кайту кулайрак.

Иминият компаниясе

– Килешүне балигъ булган балалар, тормыш иптәше катнашында үткәрергә киңәш итәм, алар мондый килешүләрне төзүгә нотариаль ризалык бирсеннәр өчен кирәк бу процедура. Туганнары, шулай ук сатучы үзе яшәячәк тагын бер торак барлыгын, һәм сатыла торган торакның бердәнбер түгеллеген расларга тиеш. Хәер, кайбер очракта фатир хуҗасының ире яки хатыны булу ярдәм итми, алар гипнозланган кебек эш итәләр. Шулай ук «титуллы иминиятләштерү» кебек инструментны карарга киңәш итәм. Бу объектның юридик үткәне белән бәйле хәвеф-хәтәрләрдән милек хокукын яклый торган полис. Әгәр килешү «фатир тарихында» яшерен проблемалар (мәсәлән, исәпкә алынмаган варислар) килеп туган очракта, мошенниклык гамәлләре аркасында бәхәсләр туса, бу полис ярдәмендә зыянны каплау мөмкинлеге туа. Мондый документны рәсмиләштерү ике мөһим өстенлек бирә. Барыннан да элек иминият компаниясе объектның юридик яктан чиста булуын үзе җентекләп тикшерә, куркыныч вариантларны чикли. Моннан тыш, әгәр эш судка кадәр барып җитсә, иминиятче сезнең яклы булачак. Компания финанс яктан килешүне саклап калу белән кызыксына, шуңа күрә сезнең хокукларыгызны якларга ярдәм итәчәк. Дөрес, мондый полисны бөтен кешегә дә бирмиләр. Әгәр сезнең иминият тәҗрибәгез ОСАГО полисы белән генә чикләнсә, хәтта ул күпьеллык булса да, титуллы иминиятләштерүне рәсмиләштерүне сезгә, мөгаен, кире кагарлар.

Суд кемне якларга тиеш?

Ул арада җәмәгатьчелектә тавыш-гауга чыгу аркасында алданган сатып алучылар белән вәзгыять үзгәрәчәк дигән өмет барлыкка килде.

– Суд сатып алучы ягына басарга тиеш. Закон буенча карасак: сатучы эшкә сәләтсез түгел, димәк, үз гамәлләре өчен җавап бирә. Алдау тәэсирендә сатучының килешүгә кул куюын икенче як, ягъни фатир сатып алучы белгән очракта гына, гамәлдә түгел, дип танырга мөмкин. Биредә Россия гражданнар кодексының 179 маддәсе эшкә җигелә. Күп очракта сүз сатып алучы сатучыга өченче затлар тарафыннан алдануы турында берни әйтми, алай гына да түгел, сатучы үзе үк килешүгә кул куя. Ә прокуратура сатучының саксызлыгын сатып алучының проблемасына әйләндерергә тели, бу законсыз, – ди Марат Гайнуллин.

Юрист фикеренчә, намуслы сатып алучыдан фатирны тартып алырга ярамый, чөнки сатучы аны читләштерүгә ризалыгын белдергән. Сатучының фатир өчен алган акчаларын җинаятьчеләргә бирүе факты – бары тик сатучының проблемасы, ди ул, ә закон буенча мондый килешүне бары тик психиатрлар бәяләмәсе нигезендә сатучының үз-үзен белештермәве ачыкланган яки сатып алучыга алдау турында кисәтелгән очракта гына гамәлдә түгел дип танырга мөмкин.