Бер гаилә язмышы: “Унбер җирдән сөякләре сынган, баш мие селкенгән иде»

Чувашия республикасының Батыр районы Кызыл Чишмә авылында гомер итүче Туктагыл абый Төхвәтуллинның кулыннан беркайчан да гармуны төшкәне юк. Төрле чараларда катнаша, кирәк икән, үзе кебек гармунчылар белән күрешү өчен иртә таңнан Татарстанга да чыгып китә.  

Балачактан башланган сынаулар
Аның тормыш юлы үзе бер китап язарлык. Алты яшендә әтисез кала.  “Әтием данлыклы балта остасы иде, район үзәгенә юлаучы машинага утырып барганда, көзге пычрак вакыт була, шофер идарәне югалта, әти шул авариядә вафат була” – дип искә ала ул әтисе турында. Әниләре өч баланы ялгызы үстерә. Фермада эшләүче олы апасы әнисенең төп терәге була. Тормышлары рәхәттән булмый. Тишек ыштан киеп үстек, дип искә ала Туктагыл абый. Бала вакытында төшкән бер фотографиясе әлегәчә саклана. Өч малай арасында бер Туктагылда гына кешедән калган сәләмә кием, әти белән үсүче икесенең өстендә ул заман өчен ярыйсы гына өс-баш. “Аягымда кемнәндер калган кирза итекләр. Җәй көне бу. Булмагач, шуны кияргә мәҗбүр булганмындыр. Җитмәсә алар тишек”, – ди Туктагыл абый.  

Үсә барган саен, Туктагыл абый үзендә җыр-моңга сәләт барлыгын белеп ала, гармун уйныйсы килү теләге туа. Тормышлары болай да хәерче, анда нинди гармун сатып алу. Тик шулай да олы апасына гармун уйнарга теләге барлыгын, ничек тә булса гармун алырга иде, дигән  хыялын җиткерә. Ике туган абыена барып, гармун телләренә баса торгач, көйләр чыгара. Абыйсыннан беренче күнекмәләр алып, 10 яшендә тальянда уйнарга өйрәнә. Энесенең сәләте көчле булуын күреп, аның күңелен сындырмас өчен, юк акчасын бар итеп, апасы хромка алып бирә. Малайның шатланулары. Хромкада уйнарга өйрәнә. Бу вакытта Туктагылга 13 яшьләр тирәсе була. Аны аулак өйләрдә, бәйрәмнәрдә гармун уйната башлыйлар. Сәхнәләргә чыгаралар. Менә шуннан соң башлана инде аның җырлы-моңлы дөньясы. Җырга-моңга оста Туктагылны авыл клубына сәнгать җитәкчесе итеп куялар. Клубның иске генә баяны була, анда да уйнарга өйрәнә. Җәйге чорларда печәне-саламы, ашлыгы булыр дип, колхозда тракторда, комбайнда эшли. 13 еллап клубта эшләгәннән соң, мәктәп директоры Фаяз абый Вахитов җыр укытучысы итеп чакыра. Мәктәптә музыкаль белемле кеше юк, ә балаларны җырлатырга, биетергә кирәк. Туктагыл абый җыр, хезмәт дәресләреннән белем бирә. 10 еллап эшләгәннән соң, директор алмаша, педагогик белеме булмаган Туктагыл абый мәктәптән китәргә мәҗбүр була. Колхозда бригадир булып эшли башлый. Ул чорда бригадирның эше яман, халыкны эшкә чакырырга кирәк, ир-егетләрнең “зәһәр елан” белән дус заманнары. Кеше өчен җавап биреп булмас, дип комбайнга утыра, шабашкаларга йөри.  Замананың үзгәргән еллары, Казанга барып, эшкә керә. Үзенә иске генә “Газел” машинасы сатып алып, 5-6 ел дәвамында Татарстан районнарына ноутбуклар ташый. “Казан арты районнары минем өчен ят җирләр түгел, ул районнарга заман техникасын күп ташыган кеше мин”, – ди Туктагыл абый. 

Яшәр өчен Казанда бүлмә арендалый. Фатир хуҗасы марҗа әбисе, татар көйләрен, җырларын шулкадәр ярата торган ханым була. Туктагыл абый эштән кайткач, бераз ял итеп алыйм, дип баянын сузуга, күрше бүлмәдән  әби кереп, биергә тотына. Татар җырларын бергәләп җырлап, шулай күңелле яшиләр. Оешмада кризис башлангач, Туктагыл абый бу эшеннән дә китәргә мәҗбүр була. Туган җире Чувашиягә кайтып китә. Таксист булып эшли башлый. 

Очраклы бер күрешү
Шулай берсендә юлчы ханымны утыртып алып бара. Ул күрше районда Пенсия фондында эшләүче ханым булып чыга. Хәлләрен сораштыра. Пенсиягә китәреңә ничә елың бар, ди. Ул вакытта 60 яшьтән пенсиягә чыга торган еллар, дүрт елдан кимеп бара, ди Туктагыл абый. Белгән кебек, синең инвалид балаң юкмы соң, дип сорап куя. “Хәзергесе вакытта юк, 30 яшенә җитеп вафат булды”, – ди Туктагыл абый. “Синең пенсия яшең инде күптән җиткән, инвалид балаң буларак 5 ел алдан чыгарырга тиешләр иде”, – ди ханым.

Нинди документлар кирәклеген язып бирә. Бер айдан шалтыратырмын, шушы документларның барысын да тәртипләп куй, ди. Сезнең районга отчет белән барачакмын, шул вакытта сине тиешле кешеләр янына алып кереп, пенсия билгеләтү юлларын күрсәтермен, ди. Әйткән вакытта шалтырата. Пенсия бүлеге җитәкчесенә икәүләп керәләр. Ник закон белмәгән кешене кысрыклыйсыз, ул моннан ел ярым элек пенсиягә чыгарга тиеш булган, дип бөтен законны бәйнә-бәйнә аңлатып бирә. Шул ук көнне Туктагыл абыйга пенсиягә чыгуы турындагы документны кулына тапшыралар. Хатыныңны да иртәрәк чыгарып була, дигәч, Хөрия апаны да ел ярымга иртә чыгаралар. Үз анасы булмаса да, инвалид баланы караган өчен, аңа да иртә чыгу мөмкинлеге була.  

Баланың әнисе үзең кара бу малаеңны, дип бер яшьтә ике айлык вакытында Туктагыл абыйга калдырып киткән була. Әнисе, олы апасы белән бергәләп тәрбиялиләр. Йөри алмый торган инвалид балага игътибар гел кирәк, авылда яшәүче тагын бер апасы да килеп булышкалап китә. “Улым инвалид булып туды, йөри алмады. Ул чорда медицина да көчле түгел иде. Хәзерге чор булса бәлкем аякка да бастыра алган булыр идек, күзебезгә карап, утырып кына торды”, – ди Туктагыл абый.    

Әнисе Туктагыл абыйны өйләнергә кыстый. Болай яшәп булмый, гаиләң булырга, хатының белән яшәргә тиеш син дип әйтә торгач, Хөриягә сүз ката. Ул 7 яшьлек авыру малайга, Туктагылга хатын булырга ризалык бирә.  Хатыныгыз киң күңеле кеше булган, инвалид баласы бар дип тормаган, сезгә кияүгә чыккан, дим Туктагыл абыйга. “Шуның өчен алдым да инде мин аны, – ди Туктагыл абый. – Клубта эшләгәндә дә миңа бик ярдәм итте. Концерт-театрлар куйганда бик оста суфлер булды. Авыл җирендә җыр-моңга оста кешеләр аз, бераз таланты булганнарны сәхнәгә чыгарасың икән, әллә нигә бер халык каршысына чыккач, каушыйлар. Шул вакытта сәхнә артыннан безгә ярдәм итеп тора иде. Бер-беребезнең холкын белә идек, өйләнештек”. 

Дүрт кыз, дүрт кияү
Дүрт кызлары туа. Балалары бер-бер артлы үсеп җитә. Бүген олы кызлары Ранилә белән төпчекләре Алсу Мәскәү шәһәрендә,  ике кызлары Рәзилә белән Айсылу Казанда яши. Тик язмыш дигәннәре Туктагыл абыйларны кызлары үскәндә дә сыный. Дүртенче кызлары Алсуны 10 яшендә авылларында машина бәрдерә. “Унбер җирдән сөякләре сынган, баш мие селкенгән иде”, – дип ул вакытларны искә ала Туктагыл абый. Алсуның хәле яшәү белән үлем арасында була. Өч көн район хастаханәсендә аңсыз ята. Кызының хәле шәптән булмаганын күргән Туктагыл абый табиб янына керә дә, үзегезнең хәлегездән килмәсә Чебоксарга җибәрегез, ди. “Үзем дә шуны уйлап тора идем, сезгә әйтергә генә кыенсынып торам”, – ди яшь табиб. Чебоксардан махсус машина чакыртып, тиз арада кызны республика клиникасына алып китәләр. Анда барганнан соң да дүрт тәүлек аңына килә алмый. Аңына килүгә, беренче операцияне ясыйлар. Берсе артыннан икенчене ясап, 11 операция кичерә. Хастаханәдән чыкканда, кыйммәтле дарулар язып бирәләр. Кызларын аякка бастыру өчен даруларны әллә кайлардан табалар.  “Мишәрчәләп әйткәндә, нуҗаны күп күрергә туры килде”, – ди Туктагыл абый.  

Инде акка басты дигәндә, кызлары күзе начараюын әйтә. Баш мие селкенүе нәтиҗәсендә күзенә зыян килгән була. Авариядән соң, сәламәтлегенә бәйле проблемалар шулкадәр күп була ки, табиблар күзен тикшерергә оныта. Тагын хастаханә юллары. Операциягә документлар җыярга кушып, районга кайтарып җибәрәләр, хәбәрләшеп тору өчен телефон номерларын бирәләр. Бер кочак документлар әзерләп, ике тапкыр күзенә операция ясыйлар. “Дүрт кызыбыз арасында иң башлысы шул төпчек кызыбыз булды. Хәзер сәламәтлеге Аллага шөкер, терелде. Мәктәпне яхшы билгеләренә генә тәмамлады. Башта бер уку йортын кызыл дипломга тәмамлады.

Инглиз телен тирәнтен өйрәнү нияте белән тагын укыды. Тормыш өчен анысы да кирәк, дигәч теләген аяк астына салып таптамадык, укырга керергә рөхсәт бирдек. Анысын да кызыл дипломга тәмамлады. Тагын институтта да укырга теләге бар иде, читтән торып укырга керсәң генә, дидем. Имтиханнарсыз гына экономика факультетына укырга кереп, аны тәмамлады. Кызым, бу кадәр уку нигә кирәк соң, сиңа дидем аптырап. Әти,  яшь вакытта, мөмкинлек барында укырга кирәк, картайгач укып булмаячак, диде. Һәм ул хаклы булып чыкты. Укыган дипломнары аның тормышында кирәк булды. Уңышлы гына банкка эшкә урнашты. Өч апасына караганда иң үткене дә шул кызыбыз”, – ди Туктагыл ага. 

Балаларын кеше итәр өчен дүрт кызларына да белем бирәләр. Төхвәтуллиннар берсеннән-берсе яхшы дүрт кияүләргә тап булуларына сөенеп бетә алмый. 
– Кияүләребез турында язмый калдырма, алар безнең терәгебез, – ди Туктагыл абый. – Үзем әтисез авыр тормышта үстем. Бердәнбер улым инвалид туды. Ләкин Аллаһы Тәгалә безгә мәрхәмәтле кияүләр бирде. Кияүләрем Аллага шөкер, бик тәүфыйклы. Бабай, нәрсә эшлибез, дип кайткан саен хуҗалыкка булышып китәләр. Олы кызым Алексей исемле урыс егетенә кияүгә чыкты. Икенче киявем Фәнил үзебезнең Шыгырдан егете, өченчесе Илнар Арча районы Пешәнгәр авылыннан, дүртенчесе Инсаф күрше Татар Сыгынтысы авылыннан. Эш булса, хәзер кайтып җитәләр. Ялга гына кайтсалар да, нәрсә эшлисе бар, бабай, дип торалар. Кияүләрдән бик  игелек күрәм. Рәхмәт аларга. 

Бүген аларның җиде оныклары бар. Бер оныклары Фәнзил бабасы кебек оста гармунчы булмакчы. Танылган гармунчы Илнур Ганиевта дәресләр ала. Гармунчылар бәйгесендә катнашып, төрле призлар алып, әти-әнисен, әби-бабайларын сөендереп тора. Туктагыл абый бүген дә тик утырмый. Лаеклы ялга чыккач, гармуннар төзәтергә өйрәнә. Якын-тирә авыллар бер-берсеннән ишетеп, аңа гармуннар төзәтергә алып килә. 

Фото шәхси архивтан