«Үземнекен үзем сатам һәм үзем теләгән бәядән»

Үзмәшгульгә яшел ут?
Әлеге чара үзебезнең ил базарын яшелчәләр белән тулыландыруга һәм аларның бәясен тотрыкландыруга юнәлдерелгән. Моннан тыш, бакчачыларның керемнәрен дә арттырырга ярдәм итәр дигән фикер бар. 

Әмма продукциянең куркынычсызлык мәсьәләсе дә бар. Вице-премьер Викторий Абрамченко әйтүенчә, әлеге мәсьәлә белән Икътисади үсеш министрлыгы, Сәнәгать һәм сәүдә министрлыгы, Авыл хуҗалыгы министрлыгы һәм Роспотребнадзор шөгыльләнергә тиеш булачак. Аерым алганда, бу ведомстволар халыкка үзләре үстергән продукциянең куркынычсызлыгын ничек раслый алачагы турында тәкъдимнәр бирергә тиеш. Хәзер мондый документларны бары тик Роспотребнадзор тикшерүләре уза торган предприятиеләр генә ала. 

Сәүдә челтәрләре вәкилләре шәхси крестьян хуҗалыкларыннан яшелчәләрне җитештерү күләменә бәйсез рәвештә сатып алырга әзер, бары тик дәүләт органнары продукциянең сыйфатын һәм куркынычсызлыгын бәяләүнең оптималь системасын гына тәкъдим итсен, ди алар.
Шул ук вакытта ритейлерларга үз бакча уңышын бөтен кеше сата алмаска да мөмкин икән. Моның өчен, мөгаен, үзмәшгуль статусын алырга кирәк булыр. Һәрхәлдә, түрәләр сәүдә челтәрләренә уңышны үзмәшгульләр өчен генә сату мөмкинлеге турында фикер алыша.

Бу гына җитми
Татарстан фермерлары, крестьян хуҗалыклары һәм авыл хуҗалыгы кооперативлары ассоциациясе рәисе Камияр Байтемиров фикеренчә, шәхси хуҗалыкларга ярдәм итү өчен әлеге чара гына җитми. Ул комплеклы булырга тиеш.

– Әйтик, Татарстан Кулланучылар оешмасы берлеге идарәсе аша. Элек Татпотребсоюзның Казанда 67 кибете бар иде. Анда авыл халкыннан җыелган яшелчә, сөт һәм башка продуктлар сатылды. Бу да бер ярдәм иде. Хәзер алай актив эшләмиләр. Аннары авыл хуҗалыгы кооперативларын да җәлеп итәргә кирәк. Дөрес, бездә берничә кооператив ул яктан әйбәт эшли. Халыктан ит, сөт, яшелчә җыеп эшкәртәләр. Тик андыйларның саны аз әле, – ди ул. 
Шунысы да бар: авылда кеше калмагач, яшелчә үстерүче дә булмаячак. Әңгәмәдәшем китергән саннар чынлап та уйландырырлык. 2001-2021 ел аралыгында авылдан 102 мең кеше киткән. Яшәп калучылары да яшелчә, бигрәк тә бәрәңгене үзләренә җитәрлек кенә үстерә.

– Үзеннән артканын көз көне бәяләре арзан булганда сатып бетерәләр. Яшелчә саклау базлары булса, кышка калдырып, яхшы бәядән сата алырлар һәм керемнәре дә булыр иде. Аның каравы алыпсатарлар юнь хакка алып китеп, ике-өч тапкырга арттырып саталар. Авыл кешесенең хезмәте үзен акламый, – ди Камияр Байтемиров. 

Бөтен өмет кооперативларга
Татарстан Дәүләт Советының Экология, табигатьтән файдалану, агросәнәгать һәм азык-төлек сәясәте комитеты рәисе урынбасары Таһир Һадиев та авыл кешеләренә һәм бакча хуҗаларына төп ярдәмче итеп кооперативларны күрә.

– Бакчачылык ширкәтләре кооперацияләрен оештырырга кирәк дип уйлыйм. Бездә, шәхси хуҗалыклардан тыш, коммерцияле булмаган бакчачылык ширкәтләре дә бар. Бүгенгә республикада 370 меңгә якын бакча кишәрлеге исәпләнә. Кооперативларга берләшә калсалар, үзләре үстергән яшелчә, җиләк-җимешләрне сату эше җайланыр иде. Кулланучыларның кулына килеп керү мөмкинлеге дә арта яки булмаса, аларны эшкәртүгә җибәреп булыр иде, – ди ул. 
Теләге булган бакчачыларга үз продуктларын үзләренә сату мөмкинлеге дә тудырылган булуын, әмма аның өчен муниципалитетлар белән килештерелгән булырга тиешлеген дә искә төшерде Таһир Һадиев. 

Викторий Абрамченконың тәкъдименә килгәндә, аның фикеренчә, авыл хуҗалыгы продукциясен җитештерүчеләргә дәүләт һәрьяклап ярдәм итәргә, ә җитештерүчеләр сыйфатлы продуктлар белән тәэмин итәргә тиеш.
– Булган әйберне алырга була, ә менә булмаса бик кыен. Яшелчәләргә бәя артуның (узган ел борщ җыелмасына бәяләр кискен күтәрелгән иде – Ред.) уңай ягы да булды. Бердән, ризыкның кадере арта, икенчедән, җитештерүче бу эшнең керемле булуын аңлады. Сату эше дә яхшылап оештырылса, алга таба да җитештерү өчен стимул булыр иде. Сыйфат дигәннән, күпләр авыл продуктларын белгән кешеләреннән ала һәм аның сыйфатына шикләнми, гәрчә махсус лаборатория тикшеренүләре узмаган булса да. Алыпсатарлар да бернинди белешмә сорап тормый, җыеп алалар да алып китеп саталар. Әлбәттә, җитештерүче үз продуктын үзе сатарга тиеш. Ул шулай булса яхшы. Ә Абрамченконың тәкъдиме яхшылап уйланып, бар ягы да искә алынып эшләргә тиеш, – ди ул. 
Кибетләр арзанга ала

Үз йорты белән яшәүче Елена Кузьмина инде ун ел Чехов базары янында үзе үстергән яшелчәләр белән сату итә. Май аенда редис, суган кыягы, лалә чәчәкләрен сата, җәй уртасына җиләкләре кызара, августка таба кыяр-помидорлары өлгерә.

– Пенсиягә чыкканнан бирле шушында сатам. Эше күп булса да, акчасы да килә, – ди ул.
Иртәдән үк аягөсте торып сатуга караганда, кибеткә тапшырсагыз гына булмыймы, дигән сорауга, үземнекен үзем сатам һәм үзем теләгән бәядән, дип куйды. Бактың исә, аның танышлары арасында чебешләр үстереп сатучы бар икән. Өйләренә килеп алган арадашчыларга кибеттәге бәягә караганда ике тапкыр арзанга тапшыра, үзем сата алганда сатам, минем инде клиентларым да бар, курыкмыйча эшлим, ди ул. Сөйләшә торгач, Елена Кузьминаның үзмәшгуль булуы ачыкланды. Кайсыдыр чарада оештырылган ярминкәдә сату өчен теркәлгән булган. 

 Социаль челтәрләр аша сату итүче Равил абый Абдуллин белән дә сөйләшеп алдык.
– Сатарга теләгән кеше сату юлларын болай да таба. Продуктың сыйфатлы һәм тәмле булса, кибеттә арзанрак торса да, синекен алалар. Хәзер шәһәр халкы авылда химиясез үстергән ризыкларга өстенлек бирә, – ди ул. 
Шул ук вакытта яшелчәләр сезоны кыска булу һәм берничә килограмм кыяр сату өчен үзмәшгуль булып теркәлүнең мәгънәсен дә күрми. Кәҗәсе түгел, мәзәге дигәндәй булып чыга инде бу, ди бакчачы. 

Узган ел республика хуҗалыкларның кече формалары 121,8 миллиард сумлык тулай төбәк продукты җитештергән: крестьян-фермер хуҗалыклары – 23,6, шәхси хуҗалыклар – 98,2, кулланучылар кооперативлары – 8 миллиард сум.