«Хәзрәт миңа Зөһрә дип исем кушты, әмма мин паспортны үзгәртмәдем...»

Татарстан Республикасының атказанган сәнгать эшлеклесе, Татарстанның халык артисты, Камал театры музее мөдире Луара ханымны июнь аенда булган олы юбилее белән котлыйбыз. Сөйләшүебез аңа хас затлылык, зыялылык, нәфислек турында сүздән башланды. 

ГАИЛӘДӘН КҮЧКӘН ЗАТЛЫЛЫК
Кайбер шәхесләргә шул дәрәҗәдә сокланасың ки, хәтта аңа якын килергә дә куркасың. Бу фикерем Луара ханымны ерак яшьлек елларына алып кайтты:
«Миңа егетләрнең яшь чакта шулай дигәннәре булды, имеш, ерактан гына карап гашыйк булып йөргәннәр дә, сүз кушарга кыймаганнар ... Ә еллар узгач: «Син бик гади булгансың икән бит!» дияләр иде. Әйе, мин яшь чакта үземне артык җитди тота идем бугай, шул... Кыяфәтем – табигатьтән бирелсә, тәрбиям, зыялылык– әти-әниемнән күчкән. Гади генә авылда туып үскән егет-кыз булсалар да, ниндидер затлылык бар иде аларда. Тумышлары буенча, алар Чаллы ягыннан, әтием Галим Мусабай авылыннан, әнием Хәтирә – Бордыбаштан. Алар, 30нчы елларда мәктәпне бик яхшы тәмамлап, шунда ук башлангыч сыйныфта дәрес бирә башлыйлар. Аннан Казанга килеп, рабфакта укыйлар. Педагогия институтын тәмамлап, диплом алган әти белән әниемне Әтнәгә, соңрак Калинин районының (хәзерге Актаныш, Мөслим, Минзәлә) берничә авылына укытырга җибәрәләр. Сугыш беткәч, яңадан Әтнәгә һәм шуннан ерак түгел Күлле-Киме авылына күчерәләр: әти физика-математика, әни татар һәм алман теле укыта. Безнең гаилә Кимедә төпләнеп кала. Шулай итеп, без Татарстанның төрле районында туганбыз: олы абыем Амур – Әтнәдә (инженер, журналист, үзе гармунчы, үзе рәссам, оста шахматист иде), Нил абыем – Иркәнәштә (ул хәрби иде), Лена апам Пучыда (шагыйрә Лена Шагыйрьҗан), мин Күлле-Кимедә», – дип, һәр туганының сәләтләрен искә алып, балачак хатирәләренә чумды Луара ханым. 

ИСЕМЕНДӘ – ҖИСЕМЕ
Ул чорда заманча яңгырашлы исемнәр кушу модасы керә, шул рәвешле, Шакирҗановлар – «географик» гаилә булып, елга исемнәре кушылган балалар тәрбияләп үстерә. Луара ханымның исеменә җисеме туры килеп тора кебек. Гомумән, Луара – Франциядәге иң зур елга. «Шуны бер барып күрәсем килә инде», – ди ул хыяллары белән уртаклашып. Ләкин әле Луара ханымны «Зөһрә» буларак та белүчеләр бардыр. Зөһрә булуының да үз тарихы:
«Укып бетереп эшли башлаган чак. Гастрольләр... Безне авылларда фатирга кертәләр иде. Шунда бер әби миңа: «Кызым, син дога белән үз исемебезне дә куштыр», – диде. Аның бу киңәше башымнан китмәде. Җәй көне Казанда хәзерге мөфти Равил Гайнетдинне һәм аның тормыш иптәше Зөһрәне очраттым. Бохарада укыган чаклары. Без алар белән театр училищесында укыган еллардан таныш идек. Равил хәзрәт бу фикерне хуплады, мәсьәләне шул көнне үк хәл иттек. Үзләренә чакырып, тиешле рәвештә миңа Зөһрә дип исем кушты, әмма мин паспортны үзгәртмәдем. Финляндиягә баргач, исем тарихын сөйләгәч, мине Зөһрә дип йөртә башладылар. Алар миңа «Зөһрә» дисәләр рәхәт, ә монда мин «Луара»га ияләнгән, гәрчә радиода Зөһрә Шакирҗан буларак укыган язмаларым, матбугатта язмаларым шактый булса да». 

ЮГАЛМАС СӘЛӘТ
Аларның өендә китап, газета-журналларга урын һәрвакыт түрдә була. Әниләре, үзенә күрә тәрбияви чара итеп, күп вакыт аларны кечкенә Луарадан кычкырып укыта. 
«Укытучы балалары булгач, безгә тыйнаклык та хас иде. Шул ук вакытта аралашучан, шаян да булдык. Лена апай белән курчак театры да оештыра идек, балачак, мәктәп еллары гел сәхнәдә узды: ул җыр-бию, сөйләү, акробатик номерлар, мандолинада уйнау дисеңме... – актив идек инде! Тукай өчен Кырлай ничек якын булса, безнең өчен күрше Түбән Көек авылы – балачакның якты хатирәләре белән тулы шундый кадерле урын булып калды. Әтине анда мәктәп директоры итеп җибәргәннәр иде, без гаилә белән биш ел шунда, авыл читендәге мәктәп йортында тордык. Гүзәл табигате, киң болыннары, ямьле Ашыт буйлары белән бик самими, матур вакыйгалар бүләк иткән як иде ул һәм бик рәхәт чак иде. Мин укырга да шунда кердем. Форсаттан файдаланып, беренче укытучым – ягымлы, озын толымлы, озын гомерле (100 яше тула) Зәйтүнә апага рәхмәтемне, сәламемне юллыйм гәҗит аша...». 

«Күңелдә тагын бер хыялым калды»
Тормышындагы «беренче театр»ы мәктәптә була аның. 6 сыйныфта укыганда татар теле укытучысы Луиза апалары «Беренче театр»ны алар белән куя – Луара ул чакта Бибине уйный. (Кызык бит – бу комедияне театр училищесында да күрсәтәләр. Анда Луара апа Гафифә була. Ә еллар үткәч, Г. Камалның бу үлмәс әсәрен Хельсинкида Финляндиядәге татарлар белән үзе режиссер буларак куя.) 
«Мин чынлап театр турында хыяллана башладым. Өстәвенә, гәҗиттә Марсель Сәлимҗанов белән Рәфкать Бикчәнтәев беренче тапкыр театр училищесында татар бүлегенә укучылар җыя, дигән игълан күрдем. Мин мәктәпкә 6 яшь тулуга кергәнгә, 16 яшемдә кулымда аттестат иде инде. Керә алмасам да, әле бер ел минем «запас» бар, икенче елга институтка барырмын, әнием кебек, чит тел укытучысы булырга укырмын, дип үземне юатып, тәвәккәлләдем. Әни минем табиб булуымны да теләгән иде, андый сәләтем дә бар иде. Әмма күңелдә барыбер сәхнәгә тартылу көчле иде. Мин имтиханнарга әзерләнә башладым. Сирәк яңгыраган әсәрләр сайладым. Ул елны театр училищесы ишегалды абитуриентлар белән тулган иде, керергә теләүчеләр бик күп, конкурс көчле иде. Язмыш хәл ителде – мине училищега алдылар. Кайчандыр радиода тавышларын ишетеп белгән шәхесләрне тормышта күрергә, аралашырга насыйп булды. Күңелле чор булса да, хәзерге шикелле мул заман түгел иде ул: берәр кием таба алсаң, аны шатланып озак кия идек. Гәрчә миңа ул чакта да «Син зәвыклы киенәсең» диләр иде. Мин кием дизайнеры да, стилист та була алган булыр идем дим. Рәсем ясарга да ярата идем. Әле минем күңелемдә йөрткән тагын бер хыялым калды – балерина булу, мин бик биергә ярата идем, ритмны тою көчле синдә дигән иде студент чакта укытучыбыз да», – дип ихлас елмайды Луара апа. 

ТӘВӘККӘЛ ТАШ ЯРА
Казанның театр училищесын тәмамлаган елда Рәфкать Бикчәнтәев Филармониядә миниатюралар театры ачарга уйлап йөргән була – бер егетне һәм Луара ханымны шунда чакыра. Татар йолдызлары – Зифа Басыйрова, Гали Җәмниханов белән концертларга йөреп, үзен алып баручы ролендә сыный ул. Тик анда озак эшләми, сентябрьдә Ленинград театр, музыка, кинематография институтындагы татар студиясенә укырга китә, анда курска кызлар җитмәгән була. 

«Мин үзем бик оялчан, сиздермим генә – бу сыйфатым һаман да бар. Әмма сәхнәдә мин бөтенләй башка, рәхәтләнеп сөйлим! Ә тормышта уңайсызланып эндәшми калам. Алай да, кирәк чакта йөрәгем җитә – Ленинградка чыгып киткәнмен бит. Бер үзем! Бу әкияти тарихи шәһәрдә мәңге онытылмас вакыйгаларга, белемгә баеп, Казанга кайттык. Кызларны, Тинчурин театрына билгеләделәр, анда яшь кызларны 40 яшьтәгеләр уйнап йөргән заман иде. Алты сезон күчмә театрда эшләдем. Төп рольләрне уйнасам да, миңа иҗат ягыннан кысан булды анда. Ел буе бер спектакль белән гастрольдә, гел тәгәрмәч өстендә йөрисең. Берничә көнгә генә Казанга кайтасың – ә анда театрлар, Актерлар йорты гөрли, чаралар үтә – шулар арасында буласы килә!» – дип искә алды Луара ханым. Ә Камал театрына, бигрәк тә аның музеена ничек килеп керә соң? – дип сорарсыз. 
«Мине шулчак Мәдәният министрлыгына театрлар буенча белгеч буларак чакырдылар. Вакытлыча гына дип ризалашкан идем, ә анда сәнгать дөньясында кайнап 5-6 ел эшләдем. Театрны яратуым минем хәзерге вазифама китерде – Марсель абый: “Миңа синең кебек сөйли дә, яза да, тарихны да белүче кирәк”, – дип Камал театрына чакырды. Гади музейда эшли алмас идем кебек, бу шөгыль миңа театрда булуы белән ошады. Юкса, 40 ел гомеремне бирер идемме икән музейга?» – дип сораулы караш ташлап куйды әңгәмәдәшем. 

ТУКАЙГА БАГЫШЛАНГАН ШИГЫРЬ
«Мин шигъри күңелле, кайчак шигырьләр дә язам, әмма алар үзем өчен генә. 
Сценарийлар язганда, кирәк чакта шигырләр килә күңелгә. Чаралар алып барганда киләсе номерны игълан итәр алдыннан 4 юллык шигырьләр уйлап чыгара алам, ул да миңа бик җиңел бирелә. «Син текстка да карамыйсың, ничек истә тотасың», – диләр миңа. “Хәтер – Аллах биргән бер талант ул” дигәнне ишеткәнем бар. Бу нисбәттән дә Аллага шөкер кылам мин. Шигырь дигәннән, ул кисәк кенә туа күңелдә. 

ЛЕНА ШАГЫЙРЬҖАН ТУРЫНДА
Безнең әңгәмә Лена Шагыйрьҗан иҗатын да читләтеп узмады, билгеле. Луара ханым апасының вафатыннан соң биш ел эчендә аның бөтен китапларын яңадан бастырган. 
«Лена апаның шигырьләрен укыйм да, чын шагыйрь гади кеше түгел шул, алар – күрәзәче, аларга галәмнән килә хәбәрләр дигән фикер кабат яңара. Ул күпкырлы шигърият иясе. Туган булгангамы, аның иҗаты миңа бик якын, хәтта алар минем үземнән “туган” кебек. Ул тумыштан башлап йөрүче, көчле шәхес иде. Лена ападан күп нәрсәгә өйрәнеп үстем... »

ФИНЛЯНДИЯ ТУРЫНДА
Финляндия Луара ханым тормышында аерым бер урын биләп тора. 90нчы еллар башында Финляндиядә яшәүче татарлар Казанга киләләр, татарча концерт алып барган Луара ханым белән танышалар һәм «Хельсинкига килеп, татарларга театр турында лекцияләр оештырып, театр буенча практик ярдәм күрсәтә алмассызмы?» дип мөрәҗәгать итәләр. Луара ханым Финляндиянең татар җәмгыяте чакыруы буенча, ел саен Хельсинкига барып, анда яшәүче татарлар белән «Беренче театр», «Асылъяр», «Галиябану», «Туйлар узгач» спектакльләрен куя. «Асыльяр» белән «Галиябану»ны алар әле Казанга килеп, Татар конгрессының беренче корылтаенда, Камал театры сәхнәсендә дә үзебезнең артистлар белән берләштереп дуслык спектакле итеп уйныйлар. «Туйлар узгач» спектаклен исә Америкада татарлары чакыруы буенча, Нью-Йоркта күрсәтәләр. Шулай итеп, безнең Луара ханым илләр арасында дуслык күпере салып, туган телебезне, театр сәнгатен башка мәмләкәт татарларына җиткергән шәхес тә. Шушы аралашулар нәтиҗәсе булып, Финляндиядә безнең Казан кызлары белән гаиләләр дә туа – татар җанлы, туган телендә камил сөйләшүче балалар үсә. 

Рәфидә Галимҗанова

Фотолар Луара Шакирҗанның шәхси архивыннан