Мин дә мәңгелек түгел, баламнан беренче китәрмен, дип борчылам

Сукмагы төшсәме?!
59 яшьлек Герман – нигез дәвамчысы. Гаилә корырга сәләтле сау-сәламәт ир-ат, ләкин Аллаһының нинди әмере беләндер бүгенгәчә ялгыз. Сөйкемле сөякле, зәп-зәңгәр күзле, ут үзе! Җиденче дистәсен вакларга керешкән Вера апа да сыңарлыкны сайлаган. Теләсә бүген башлы-күзле булырга хакы бар. Тик йөрәге кушмый – 40 яшьлек кызы Аленаның саулыгы сынаткан. Теләче районының Иске Карабаян авылында яшәүче Вера белән Герман Андреяновлар – апа белән энекәш. Алена исә икесенә бер юанычлы куаныч. 

–  Өйләнәсе идем мин... Яраткан кызымны әни алдырмады. Кайсы җире ярамагандыр, буранлап каршы чыкты.  Күңел бит ул бер генә кызны ярата. Башкаларга күз дә салмадым. Оныта алмыйча, аны сагынып гомер иттем. Яшем узганын да сизмәгәнмен, сеңлем. Шул кадәр гомер яшәлдеме икән, дип шаккатып уйлап торам. Паспортыңны ачып кара инде, Герман, дим, үз-үземә. Ә йөрәк гел унсигездә! – ди Герман әфәнде.

Авыл җирендә ир-атсыз тормыш итүләре бик авыр. Ирме, абыймы, энекәшме мөһим түгел, йортта ир-атның гына кулыннан килә торган эшләр була. Герман исә йорттагы шул эшләр өчен җаваплы.

–  Әле бер көнне генә мунча ишегенең биге ватылган иде. Тотып торырга апаны чакырдым. Икәү эш эшли алмыйбыз – киттек талашып. Җитмәсә мин кушканча да тотып тормаган, авыштырган бит. Бикне беркетеп куйдым, туры килми генә. Ачуымнан ярсып киттем дә урдым инде. Сүзләрне сөзеп кенә әйтәм, апа хакын хаклыйм мин. Алай да шактый әйтелде күрәсең, Алена чыккан. “Минсез берни эшли алмыйсыз, елатканчы бер-берегезне ник чукыйсыз? Сүтеп ал бигеңне абый, яңадан эшлибез икәү!” – ди. Күңелләргә май булып ята шул баланың сүзе. Апага да, синнән тумагандыр, мәйтәм, бу бала, моның кадәр йомшак телле булмас иде. Алена эшне дә ансат кына җайлы итеп эшли белә, бик акыллы. Ничек эшлисе икән дип аптырап торганымны күрсә, рәтен ул аңлатып бирә, – ди Герман абый.

Һәр гаиләдәгечә, чүп сүз аркасында тузан туздырып талашалалар да, өйгә кояш җылысы кереп тулырдай итеп дуслашалар алар. 

–  Абыегызны өйләнергә кыстамагыз әле. Килен төшерүе авыр түгел. Икенче ягын да уйларга кирәк, безнең белән килешеп яши торган кеше туры килерме? Бүгенге киленнәргә мал, мөлкәтең генә кирәк. Бик интегеп салдык без бу өйне, аны кемнәр белән бүлешергә кушасыз инде?!..  – дип, уенын-чынын бергә кушып сүзгә кушылган Вера ханымның “нотыгына” Алена нокта куярга ашыкты.

–  Әни! Әле берәүне дә беркем җитәкләп кайтып кермәгән бит! Ник булмас эшкә алдан ук тавыш чыгарасың? Болай гел тузынып торсаң абый мәңге дә өйләнмәс, – дип куйды. 

Үзенә килеп ташланган лачынның әллә ни эш майтара алмавы Герман әфәндегә кыюлык кына өстәде:
–  Менә, менә, күрдегезме? Болар янына ничек итеп хатын алып кайтырга кирәк?.. – дип елмайды. 

Вера апаның шул сүзгә күңеле булыпмы кеткелдәп көлеп җибәрде. Өйдә нинди генә сүз сөйләнмәсен, борынгылар сүзе хак – күкләрдә никахың гына өлгерсен, сизми дә калачаклар. Килен-кияү сукмагы кагылмаслык йорт түгел, хуҗалары да бер дигән! 

Авыл белән эзләдек
–    Безнең әти милләте белән чуаш иде, тирә-юньгә бик данлыклы балта остасы! Үлеме генә бик үкенечле булды. Икенче ирем белән Кырбаян авылында яшәгән чагым. 1997 нче елның 10 декабре, бүгенгедәй хәтеремдә, әти безгә хәл белергә килгән. Ашап эчкәч, кайтып китте. Акылы авыша башлаган иде инде. Кайтканда юлын югалткан, адашкан бичара. Шул төндә кар иште җитмәсә. Әтине авыл халкы белән бергәләшеп эзләдек – тапмадык. Күрәзәчеләргә дә бардык. “Яз көне кыр эшләренә керешкәч, гәүдәсенә сары кеше юлыгыр. Ерак та түгел, авылыгыз тирәсендә генә”, – диделәр. Майның 17 се көнне мәетен таптылар. Йөзтүбән капланып яткан бичара. Әти чыгышы белән Чебоксар шәһәренеке иде. Әни Түбән Карабаянныкы. Элек бит вербовка белән эшкә җибәргәннәр. Әни белән әти Кукмарада итек басарга эшкә килгәч танышканнар. Без 11 бала үстек. Ике абыебыз гына мәрхүм, тугызыбыз, шөкер, исән-саулар. Абый, кыш көне киченнән җылытырга дип яккан мунчага кереп йоклаган – ис тиеп үлде. Күмерлерәк итеп ябасың бит. Абый аны-моны карап тормаган инде. Авылда калуыма үкенмим. Германга да күз-колак, ир-ат үзе генә тәрбиясез бит. Аннары төп йортта һәммәсен дә пешеренеп көтеп торучы, кунак итүче, күчтәнәчләр төяп, озатып җибәрүче без, – ди Вера апа.

Ишле гаиләдә балаларның олыраклары кечерәкләрен тәрбияләшә, гадәттә. Вера апа да шулай. Сигезенче сыйныфны бетерүгә шәһәргә юл алса да, уку теләген читкә куеп, әти-әнисенең бер тиенгә тилмереп тормыш алып баруы хакына апасы янына итек фабрикасына эшкә урнаша.  

–  Апа белән эшләдек тә, соңрак икәү кичке мәктәптә дә укыдык үзе. Әниләргә акча җибәреп тордык. Итек фабрикасында эш бик авыр иде, мин төзелешкә күчтем. Менә шунда Вадим исемле егет белән таныштым. Казан егете иде ул, әнисе беренче хастаханәдә табиб булып эшләде. Абруйлы кешеләр. Вадим белән никахланмыйча гына тордык. Балабыз тугач, Аленаның бик үк сау булмаганлыгын белүгә безне ташлап чыгып китте. Әни каян ишеткәндер, хатта да язмаган идем, килеп алды, – ди Вера ханым.

Тормыш сынаулары аша язмышның бәгырьгә уйган яралары тирән булып чыга. Сыңарлык, төп йортка кайтып егылу, кулда авыру бала...

–   Бик авыр таптым мин аны, сеңлем. Тудырганда кысылып калды, менә шуның зыяны тигән – баш миенә килүче тамырлары киңәйгән диделәр. Ул вакытта мин Аленаның сау булмаслыгына ышанмадым да. Карап торырга бик матур бала иде, зәп-зәңгәр күзле, елап та борчымады. 4 яшендә генә тәпи китте. Башын тотуы да тоткарланды, теле дә соңлап ачылды. Мәктәпкә керер яше җиткәч кенә әйбәтләп тикшерендек без. Башлангыч мәктәпне авылда укыды. Бер ел Олы Нырсы мәктәбенә дә үзем тырышып йөрттем, аннары булмады инде, ташлады, – ди әңгәмәдәшем.

Ана газиз баласы өчен ут йотканда, тез-терсәкләрне канатып, алга барырга тырышканда, ни кызганыч, ата дигән зат аларны гомерлеккә оныта. Барлыкларын да белмичә, кызын искә төшермичә яши, хәтта. 

–  Алена гына түгел, әни дә бик көткән иде аны. Өмете киселгәч, әнинең: “Газиз баласын ташлап киткән кешедә өмет юк! Бусагамнан да үтмәсен, мин кешене ике сынамыйм”, – дигәне хәтердә. Әни исән чагында без дә терәкле идек, 12 ел элек үлеп китте мәрхүмә. Әнидән иске өйдә калдык. Бу йортны Герман белән икәү күтәрдек. Авырлыгы үзәккә үтте, менә  шуңа да берәү белән дә бүлешәсе килми аны, – дип шаяртып та куйды Вера ханым. 

Кояш җылысы...

Сынаулары белән җәфалаган тормышларына кояш җылысы биреп яшәүче Алена булуына куаналар алар. Дөресрәге, ул дип яшиләр дә бугай.
–  Әле ярый син бар, кызым, дим үзем дә. Исән генә булсын. Саулыгы елдан-ел какшый бара. Күп операцияләр дә кичерде. 2015 елда корсагы үсә башлады балакаемның. Йөкле хатын-кыз шикелле, авырлы диярсең. Туганнар белән аптырашта калдык. “Әллә соң без юкта берәр ир-ат тидеме икән?” – дип тә хәсрәтләндек. Үзеннән дә сорап булмый, бик аңлы бала, күңелен рәнҗетмим, дидем. “Болай ярамый Вера, өйдә бәбиләгәнче, берәр табибка күрсәтеп кара. Адәм хурына калуыбыз бар”, – дигәч, туганнар сүзе белән Аленаны табибка алып киттем. Саф кыз балакаем! Корсагына карасаң – йөкле инде. Табиблар да озак эзләделәр сәбәбен. Әллә нинди анализлар биреп бетердек. Үт куыгының бер читенә ябышып киста үсеп яткан икән. Операция ясаганнан соң чыгып әйттеләр: “Үт куыгы белән бергә кисеп алдык та үлчәп тә карадык – 8 килограмм!” – диделәр. Бер чиләк бит ул. Авырлыгы да, зурлыгы да яңа туган ике сабый кадәр. “Бигрәк сабыр бала икән, түзә бит, авырта дип тә әйтми”, – дигән иде операцияне ясаган профессор, – ди Вера апа.
Алена исә, әнисе сөйләгәннәр янә дөресләргә ашыкты:

–  Авырта, дип кычкырмаска кушалар бит анда, әрлиләр. Әйтергә генә курыктым, авыртканына тешне кысып түздем. Операциядән соң бик ябыктым. Эчәгеләрне кисеп, кендек астына чыгардылар да анда капчык “элделәр”. Ашаганннарым шул капчыкка чыга иде. 4 ай тилмердек әни белән. Әле бит аның рәтен белеп кенә чистартырга кирәк. Ашый белеп кенә ашыйсы. Сыек боткалар, майсыз шулпалар эчеп кенә тордым. 35 килограммлы яшүсмер кыз бала кебек калдым. Хәл белергә килгән авыл халкы мине кызганып үлә язды. Аннары теге кирәксез җирдән чыккан эчәгене урынына урнаштырдылар. Хәзер бөтен ризыкны да ашыйм инде, рәхәт!  
Сөбханалла, гәүдәгә дә түгәрәкләнгән ул. Эшне дә сыртыннан селкеп салырлык көч кергән. Гаиләләрендә тәртип. Гел талашып кына торалалар дип уйламагыз. Усалрак сүзне мәзәге алмаштыра, татулыктан да өзелмиләр. Менә шул алтын урталык та Алена кулында. Әнисе сүзгә корырак чакта ул абыйсы янында кайнашу җаен карый. 

–  Икесе бер сүздә алар. Чуар холкыма түзүләре бик авыр диләр. Мин бик таләпчән шул, каты кулдан барлап торам, хезмәтен дә, акчасын да, дигәндәй... Әллә шаяртып, әллә уйлап, сиңа кияүгә чыгарга кирәк, диләр. Булды инде, анысы да... Элек, тагын да чибәрерәк, эшкә җитезрәк, сүзгә дә үткенрәк идем. Берсе белән яшәп карадым. Сигез ел интектем. Эчте. Ахыр чиктә үзем киттем. Бәхет дигәне яшьлегеңдә очрамаса, аннары кулын түгел, койрыгын да тоттырмый икән, сеңлем, шуны аңладым. Шөкер, мин барыбер бәхетле! Ялгыз түгелмен. Туганнарыбыз кайтып йөриләр, аларның балалары миңа әби дип эндәшә. Кызым хезмәтемә ярдәм итә, игелеген күреп яшим ич менә. Өйдә бер буялган савыт тотмый, кулыңнан куюга алып юа. Чисталыгына кайчакларда түзүе дә авыр әле. Көнлек тузан сөртеп, идән юа. Авыртканчы сыерны да ул сава иде, хәзер көч килмәсен, дип, авыр эштән тыябыз. Кушсаң чыгып утын да яра. Әрләсәм дә бакчадан керми, чүп утый, сулар сибә. Бәйрәмнәргә үзебез белән алып барабыз, үзебез белән алып кайтабыз. Өебезнең йозагы ул, – ди Вера ханым. 

Авыл җирендә дуслары гына юктыр дисәм, алары бар – өлкән яшьтәге әбиләр икән. Өлкәннәрдән гыйбрәтле сүзләр ишетүе начар түгел, өстәвенә аларның әлен белешеп, күз-колак булуы да әерле бит.

–  Авыл әбиләрнеә рәхмәт, сүзен тыңлыйлар, серләренә кадәр сөйлиләр, – ди Вера апа. – Аллаһыга мең шөкер, үземә дә сердәш, иптәш! Әни исән чагында гел: “Кызым, сиңа килгән сынау. Бер бөртек тә кыенсынма, картаймышлы көнеңә ризыгың ул, кара ипиең!” – дип әйтә иде. Бик дөрес. Мин дә мәңгелек түгел, баламнан беренче китәрмен, дип борчылам. Хәзер әни сүзен туганнарыма үзем әйтәм. “Борчылма, апа, чит кеше кулларына бирмибез, үзебез тәрбиялибез”, – диләр. Аллаһыга тапшырган инде, кызым өчен иң хәерлесен бирсен.