“Кызыл муенчак тагып, быргы кычкыртып, барабан кагып йөрү нигә өйрәтте соң?"

Укытучылары шул темага инша язарга кушкан икән. Кырык эшем кырык якта кырылып ятса да, икесен ике ягыма утыртып, томаннар артында калган балачагым турында хикәятемне башладым. Сөенә-сөенә сөйләдем. Сөйләрлек эшләребез күп иде шул безнең. Барысын да бәйнә-бәйнә тезеп, пионерларның ни икәнен дә белмәгән бүгенге тэнеджерлар да аңларлык итеп сөйләдем.

Тантаналы вәгъдә биреп, муеныма кызыл галстук бәйләгәч, аны,барысы да күрсеннәр дип, коеп яуган яңгыр астында язбашкы ( безнең Буа ягында шулай диләр) җилдә пәлтә төймәсен ычкындырып кайтканымны ничек сөйләми калдырыйм ди?! Отрядыбызның 11 яшьлек батыр пионер Валя Котик исемен йөртүен һәм безнең аның өчен укуыбызны да сөйләдем. Монысына тәфсилләбрәк тә тукталдым әле.

Бөек Ватан сугышы башланганчы дүртенче сыйныфны гына тәмамлап калырга өлгергән украин малае Валя Котикның безнең сыйныфта махсус көндәлеге бар иде. Ул көндәлеккә атна саен беребез үз билгеләрен куйдырып бара идек. Билегеле, көндәлек башта әйбәт укучылар кулында була, аннары чират бүтәннәргә дә килеп җитә. Батыр малай начар билге алырга тиеш түгел! Шуңа һәркем тырыша иде. Фәннәрне әйбәт үзләштерү өчен никадәр стимул булган бит ул.
Тимурчылар булып, ялгыз әби-бабайларга өй эшләрендә ярдәм итүебезне дә сөйләдем. Никадәр рәхмәт, изге теләкләр алганбыз бит. "Бер рәхмәт мең бәладән коткара" , - диләр ич.

Үзем сөйлим, үзем сиздермичә генә балаларымның күзләренә карыйм. Алар инде уйлары белән минем балачакта йөриләр. Кызым шунда: “Әни, пионерлар галстук тага иде дидең, галстугыңны да күрсәт әле”, – димәсенме. Мин тиз генә җыеп куйган җирдән алып ал комач галстукны кызыма суздым, Көяз кызым аны муенына бәйләп тә куйды. Килешә!

Дөрес, бу галстук минем балачагым ядкаре түгел иде. Ул сакланмаган, дөресрәге, мин үземнең галстугымны пионерга керергә җыенган күрше кызына бүләк иткән идем. Ә бу балаларыма күрсәткән галстукны миңа башкалабызның 68нче мәктәбендә биргәннәр иде, пионерия тарихына багышланган махсус музей ачылган көнне..

Мәктәп–гимназияләрдә соңгы елларда музейлар күпләп ачыла хәзер. Кайберләре икешәр-өчәр тарих өе белән дә мактана ала: туган якны өйрәнү музейлары, язучыларга, батырларга багышланганнары һ. б. Ә менә биредә пионерия тарихына багышланганын оештырырга булганнар. Шаккатарсың. Ни хәл итәсең, без тар хәтерле кавем. Үткәннәргә төкереп, кенә, сикереп тиз генә киләчәккә барып җитәсебез килә. Акыллы бабайларыбызның ”Үткәнен белмәгәннең киләчәге юк!” - дигән сүзләрен дә искә алып тормыйбыз хәтта. Моның сәбәпләре дә бар, билгеле. Берәүләр курка, икенчеләрнең тарих тузанында казынасы килми, өченчеләр моны кирәксез эш дип саный, Дүртенчеләрнең вакыты юк.

– Бүгенге заман балаларына әти-әниләренең, әби- бабайларының пионер булып, кызыл галстук тагып йөрүләрен аңлавы авыр. Менә шушы буыннар бәйләнешен ныгыту өчен мәктәбебездә пионер бүлмәсе, дөресрәге, пионер оешмасы музее ачарга булдык, - дигән иде мәктәп директоры Энҗе Ибәтуллина ул чакта. 
Кызыл лента бәйләнгән ишек төбендә уң кулларын күтәреп, кунакларга салют биреп басып торган малайлар-кызларның муенында да кызыл галстук. Ак күлмәккә бигрәк килешә ул. Йөзләре алсу. Әллә галстук кызыллыгы, әллә дулкынланудан. Балалардан: “Пионер булу нинди хисләр уята, рәхәтме?”– дип сорыйм. “Әйе! – диләр бертавыштан кызлары да малайлары да. – гел яхшылык кына эшлисе килә”. “ Сүзләренә ышандым, чөнки үзебез дә шулай идек бит.

Кызыл лентаны кисеп, музей бүлмәсенә үттек. Биредә һәр экспонат укучылар, укытучылар көче, аларның тырышлыгы, эзләнүе белән җыелган. Батыр пионерлар стендыннан миңа тыйнак елмаеп Валя Котик карап тора иде. Аны күргәч, күңелемдә бу музейны оештыручыларга карата хөрмәтем тагын да арткандай булды.
Мин бу турыда язмаска да уйлаган идем инде. Чөнки кайберәүләрнең бу чорга мөнәсәбәтен яхшы беләм.

“Кызыл муенчак тагып, быргы кычкыртып, барабан кагып йөрү нигә өйрәтте соң?”-дигәннәрен дә әллә ничә тапкыр ишеткәнем бар. Җавабым да әзер. Бу оешма безне үзең өчен генә түгел, ә коллективта, дустыңның җилкәсен тоеп, кулыңнан килгән кадәр ярдәм итешеп, яхшылык кылып һәм шуңардан тәм табып яшәргә өйрәтте.. Без төзергә хыялланган коммунизмда яшәүчеләр шундый булырга тиеш диде. Без, элеккеге пионерлар, әле бүген дә шул кануннар буенча яшәп ятабыз. Кызганыч, юк сәбәпләрне бар итеп, балачак иленнән куып чыгардылар үзен. Һай начар эшләделәр. Бүгенге малай-кызлар оешмасыз тилмерәләр. менә. Ни белән генә тутырмый алар бу оешмасызлыкны? Төрле эму, панклар һәм тагын әллә кемнәр булып карыйлар. Яшәү мәгънәсен эзләп-эзләп тә таба алмаганнары бауга менә, биеклектән кош булып “оча” .

Бүгенге балаларга да пионерия шикелле бер оешма кирәк дисәм, (мин аны гомер буе балалар матбугатында эшләгән журналист буларак кына түгел, 5 бала әнисе буларак та әйтәм) минем белән бәхәскә керүчеләр табылмый калмас, анысы. Ләкин барыбер пионерларның наркоманнардан әйбәтрәк булуын берәү дә инкарь итмәс.

Үзем пионерлы балачагым турында сөйлим, үзем минем хикәямне кызыгып, хәтта көнләшеп тә тыңлап утырган балаларымны кызганып куям. Ярар, мин үземнең һәр мизгеле күңелле һәм файдалы узган балачагым турында сөйләдем дә ди, ә алар балалары сораса, ни диярләр икән? Көннәр буе экран каршында телефон тотып үткәргән балачакның ниен сөйлисең инде аның?!

Шулай да мин көтәм әле. Пионериягә охшаган илкүләм бер балалар оешмасының кабаттан тууын көтәм. Югалтканнарның акрынлап кына күбесе кайтып килә ич әнә: студентларның төзү отрядлары, тәртип саклау дружиналары, ГТО нормалары, хәтта айныткычлар да...

 Һәм менә ниһаять балалар өчен Алдынгылар дигән оешма турында сөйли башладылар. Шул ук пионерлар булырга тиештер кебек инде ул. Исеме дә туры килә. Пионерлар да бар эштә алдынгы, беренче дигәнне аңлата диләр иде бит безгә. Эх шулай булсын иде! Монысын пионериядән бер начарлык та күрмәгән, бары тик яхшы хатирәләр генә саклаган кеше буларак та әйтәм.

 Ә инде ил байрагы төсендәге галстук тагып, батыр һәйкәле янында кулларын күтәреп салют биреп торган чын пионерларны мин Белоруссиядә күңелләргә уелып калган тәэсирле сәяхәтебез вакытында күрдем. Ничектер бик моңсу булып китте. Югалтуы җиңел булса да, югалганны табу бик авыр бит.