«Кыю йөрәкле булуын, күпләр Нияз һәлак булгач кына белде»

Яугир 2024 елның 15 гыйнварында туган авылында җирләнә. 24 яшьлек егетнең үлеменнән соң туганнары әле аңына килә алмый.

«Күзгә генә карап торган»

Нияз Гыйльманов 1999 елның 18 сентябрендә Рәис абый белән әнисе Ризидә апа гаиләсендә өченче бала булып дөньяга килә. Тупырдап торган малай шук-шаян, батыр йөрәкле, туры сүзле, курку белмәс булып үсә. Төпчек балага хас булганча, иркәләнү хас булмый аңа. Апасы Гөлназ, абыйсы Алмаз белән печәнен дә чабалар, бәрәңгесен дә утырталар, көтүгә дә чыгалар. Күпләргә үрнәк булып, дус-тату буй җиткезә Гыйльмановларның балалары.

– Туган авылы мәктәбен тәмамлагач, Кукмара авыл хуҗалыгы көллиятендә белем алды ул. – дип хатирәләрен барлый хәрбинең апасы Гөлназ. – Аннан соң армия сафларында Мәскәүнең Семенов полкында хезмәт итеп, көчле ихтыярлы, физик яктан ныгып кайтты энем.

Читтән торып югары уку йортына укырга керә ул, бераз Казанда эшләп алгач, әнисе үтенече буенча, авылга эшкә кайта.

— Авылда яңарак кына ачылган фермага урнашты, шунда бар күңелен биреп эшләде. Без аннан беркайчан бу — хатын-кыз, бу — ир-ат эше, дигән сүзләрне ишетмәдек. Кечкенәдән әтисенең кул арасында йөреп, хезмәткә өйрәнеп үскәнлектән, нәрсәгә алынса, шуңа кулы барды. Трактор да йөртте, ферма мөдире эшен дә алып барды, маллар карады, асларын җыештырды, кирәк булганда сыерларны үзе сауды һәм бозаулатты. Хәтта иртәнге сәгать дүрттә эшкә чыгып китүне дә авырлыкка санамады. Физик эштән курыкмады, артык сүз сөйләмәде. Башлаган эшен иртәгегә калдырмый, күзгә генә карап торган, акыллы, тәртипле малай иде ул, — дип искә ала яугирнең әнисе Ризидә апа.

«Әти-әнисенә көтелмәгән зур бүләк ясый»

Өлешчә мобилизация башлангач, Ниязга да чакыру кәгазе килә. Егет берсүзсез җыена да, Казанга юл тота. Бер ай буе ЭКСПОда әзерлек узганнан соң, Нияз башка хәрбиләр белән махсус хәрби операция зонасына җибәрелә.

– Яу кырында позывной кирәк була, Нияз “Енот” дигән позывной ала, – дип сүзен дәвам итә апасы Гөлназ. – Хәрби дуслары әйтүенчә, ана ул туры килеп тора, чөнки ул окоп казу эшләрен дә, башкаларын да тиз арада һәм җиренә җиткереп эшли торган була. Алгы сызыкка кергәндә айлар буе да хәбәргә чыга алмадылар. Ул вакытларда ниләр кичергәнне үзебез генә беләбез. Шалтыраткач, исән-сау икәнлеген белгәч, тынычланып каласың да кабат «көтү» режимына күчәсең. Әлбәттә, төрле вакытлары булгандыр, әмма Нияз беркайчан зарланмады, андагы хәлләрне безгә әйтмәде. Туклану, иминлек турында сораганда да җаваплары: «все нормально», «әйе», «юк» булды. Үзеннән күпкә олы яшьтәге иптәшләре дә хөрмәт итте аны. Рота командиры һәлак булгач, хәрби бурыч үтәргә барганда үз төркемен җитәкләү бурычын да юкка гына йөкләмәгәннәрдер инде аңа. Район халкы хәрбиләргә гуманитар ярдәм белән бик булышты. Без үзебез дә һәрчак кирәк-яракларын җибәреп тордык.

Нияз ике тапкыр авылга вакытлыча ялга кайта. Соңгысында әлеге сөенечле хәбәрне гаиләсенә җиткерергә өлгерми дә кала. Берничә егетне окоптан чакырып алалар да тиз арада юлга җыенырга кушалар. Кул астында ни бар, шуны алып, тиз арада юлга кузгала егет һәм әти-әнисенә көтелмәгән зур бүләк ясый.

— 2023 елның августы иде ул, - дип искә ала Гөлназ. - Сиздерми генә кайтып кергәч, барыбыз да күкнең җиденче катына менгәндәй булдык. Шактый олыгаеп киткән иде энебез. Дөньяга карашы да, сөйләшүе дә үзгә. Санаулы көннәр генә тиз үтә шул. Тагын очрашулар насыйп булсын дип аерылышсак та, кызганыч, энебезне кабаттан исән килеш күрү насыйп булмады. Ул 25 декабрьдә иртәнге якта башта әни белән сөйләшкән, аннары миңа шалтыратты да: «Апа, без алгы сызыкка керәбез», — диде. Ә инде кичкә иптәшләре Ниязымның хәрби бурыч үтәгәндә гомере өзелүен хәбәр итте. Бу аларның бишенче тапкыр алгы сызыкка керүләре иде. Быелның 15 гыйнварында чит җирләрдән алып кайтып, туган авылыбыз зиратында җирләдек. Соңгы юлга озатырга килүчеләр, ярдәм кулы сузучылар бик күп булды. Чыннан да, хөрмәт иттеләр шул үзен, — ди апасы Гөлназ. — Нияз дәүләт бүләкләренә тәкъдим ителүе турында да алдан белә иде. Бервакыт: «Энем, нәрсә өчен соң ул?» — дип төпченгәч, бар инде шунда, күзләрем матур булгангадыр дип елмайды да шуның белән бетерде. «Безгә монда медаль кирәк түгел, әнигә бирерләр», — дип тә өстәде. Юраган шикелле булды инде аның ул сүзләре.

«Чын ир-ат тәрбияләгән гаилә бит алар»

Эх, яшьлекнең иң матур мәле... Күпме хыяллар чынга ашмый калды: сөйгәне белән тормыш кору, балалар үстерү, үз куышыңны булдыру!...

 Татарстанда мобилизацияләнгәннәргә ярдәм итү автоном коммерцияле булмаган «Барс» оешмасы директоры Илдар Зәйнуллин да Нияз турында иң җылы хатирәләре белән уртаклашты.

– Кукмараның курку белмәс, янып торган егете «Янот» позывноен алган Ниязыбыз бит ул, – ди сөйләде ул. – Нияз хезмәт иткән батальон беренче көннән үк алгы сызыкта булды. Бу егетләр, командирлар исәпләвенчә, бөтен полк арасыннан иң әзерлеклесе дип саналган. Шуңа күрә алар беренчеләрдән булып штурм операцияләренә җәлеп ителгән. Аз өйрәтелгән һәм шактый яшь булуларына карамастан егетләребез заманча көнбатыш коралы белән коралланган наемниклар армиясенә каршы торган.

Полкташ дуслары да Ниязны курку белмәс хәрби дип телгә ала. Якташыбыз антына тугры калып, яу кырында башын салды. Ниязның әти-әнисе каршында баш иям. Чын ир-ат тәрбияләгән гаилә бит алар.

«Һәлак булганнан соң: «Кайтам», — диде төштә»

Ниязның өч ел очрашып йөргән кызы Фирүзә Бәшәрова да үзенең истәлекләре белән бүлеште:

— Нияз бик төгәл, игътибарлы, искиткеч яхшы күңелле, тырыш егет, минем беренче чын мәхәббәтем иде. Аның беркайчан беркемгә авыр сүз әйткәне булмады. Минем сөйләгәннәрне игътибар белән тыңлап утыра да, төптән уйлап, үз фикерен әйтеп куя. Чакыру алгач та, иң элек мине бу хәбәргә әзерләде ул, шуннан соң гына әйтте. Махсус хәрби операциядә мөмкинлеге булганда шалтыратырга тырышты. Гел уйлагангадыр инде, исән вакытында еш кына төшләремә керә иде ул. Һәлак булганнан соң: «Кайтам», — диде төштә. Озак кына сөйләштек. Аннары: «Без киттек», — дип кулын сузды да сискәнеп уяндым. Аны сагынмаган, юксынмаган бер көнем дә юк. Бик авыр. Урыны җәннәттә булсын!

Махсус хәрби операция зонасында башын мәңгелеккә салган Кукмара егете Нияз Гыйльмановка һәлак булганнан соң икенче дәрәҗә «Батырлык өчен» медале һәм «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлар өчен» орден медале бирелгән.

– Нияз дәүләт бүләкләренә тәкьдим ителүен алдан белгән. Ничек кенә кызыксынып сорасалар да, безгә ул “Күзләрем матур булган өчен”, дип җавап бирде. Аның батырлыклары, нинди кыю йөрәкле булуын һәм күп кенә яхшы сыйфатларын күпләр Нияз һәлак булгач кына белде, 18 сентябрь көнне безнең гаиләбез өчен иң авыр көн. энебезнең туган көне ул көнне. Исән булса 25 яшь булыр иде... Әниебез аңына килә алмый. Ниязыбызның каберенә барып кызыл канәферләр салып кайттык. Урыннарың оҗмах түрләрендә булсын, Нияз!, – дип күз яшьләре аша хушлаштык без Гөлназ белән.

Фирүзә Бәшәрованың сөйгәне Ниязга багышлап язган шигыре.

Ак күбәләк керде төшләремә,

Килеп кунды көмеш йөзеккә.

Ап-ак иде аның канатлары

Нур бөркелде әле, исемдә.

Канатларын салмак кына җилпеп,

Очып үтте өйнең түрләрен.

Әйләнепләр торды баш очында

Җилкәсенә кунды әнкәңнең.

Тыңлап торды ипләп сөйләшкәнне,

Аңлагандай, безгә күз салды,

Аннан очты, канатларын җилпеп,

Саубуллашты кебек тоелды.

Ак күбәләк керде төшләремә

Әллә инде чыннан син идең?

Минем күңел сизә әле хаман

Син бит янәшәмда йөрисең...