Тамчы су кебек бер-берсенә охшаш игезәкләр дөньясы нинди?

Аларга бер ел дәвамында ай саен 5000 сум түләнәчәк. Тиешле карар Татарстан Хокукый мәгълүматының рәсми порталында бастырылган.
Шул рәвешле районда демографик вәзгыятьне яхшырту планлаштырыла. Түләүләр бу ел башыннан гамәлгә керә башлаган. Әле бу яңалыкны ишетүгә, игезәк бәби табарга әзерләнүче әниләр Сабага күчеп яши башламасмы?

Игезәкләр тууга – ЭКО булыша
Игезәкләр – табигать могҗизасы. Ә әти-әни өчен икегә тапкырланган бәхет. Соңгы елларда «игезәкләр ташкыны» дисәк тә ялгыш булмас. Чөнки ясалма ЭКО (экстракорпораль орлыкландыру) юлы белән туучылар күп очракта игезәкләр була.

Урта гасырларда кешеләр дөньяга ни өчен берьюлы берничә бала тууын, шулай ук ни өчен алар бер-берсенә шулкадәр охшаганнарын аңламаган һәм кайчак алардан котылырга омтылганнар.

Шул ук вакытта безнең заманда да кайбер тикшеренүчеләр игезәкләр тууны ген мутациясе нәтиҗәсе булган аномалия дип саный. Моның турыдан-туры дәлиле булып «игезәклек»нең нәселдән күчәргә сәләтле булуы хезмәт итә ала. Игезәкләр феномены турында Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең мөхбир әгъзасы, профессор, биология фәннәре докторы Альберт Ризванов белән сөйләшәбез.

– Альберт Анатольевич, игезәкләр тудыру сәләте нәселдән күчәме?
– Генетика барлык игезәкләрнең дә тууына йогынты ясамый. Барлык игезәкләрнең якынча өчтән бере – монозиготлар (бер аталанган күкәй күзәнәкнең бүленүе нәтиҗәсендә барлыкка килгән), тагын өчтән бере — дизигот бер җенеслеләр (бер җенес игезәкләре — йә ике малай, йә ике кыз) һәм тагын шул кадәр үк — дизигот төрле җенеслеләр (гаиләдә берьюлы малай да, кыз да туа).
Бер-берсенең генетик күчермәсе булган монозиготлар бөтен дөнья буйлап якынча бер процент тәшкил итә. Бу сан үзгәрми. Күзәнәкнең ни өчен икегә бүленүен галимнәр әлегә кадәр аңламый. Ә менә дизиготлар (башка сүзләр белән әйткәндә, игезәкләр) тууында генетик компонент бар, әгәр нәселдә дизигот игезәкләр бар икән, башка туганнарның да дизигот игезәкләр тудыру ихтималы арта.

– Соңгы елларда ни өчен игезәкләр күбрәк туа башлады? 
– Игезәкләр туу шаукымының ике сәбәбен атарга була. Беренчедән, репродуктив технологияләр таралуы - аерым алганда, әниләргә бала табарга ярдәм итә торган ЭКО. Уңай нәтиҗәгә ирешү өчен әни кеше организмына пробиркада үстерелгән берничә эмбрион утыртыла, шуңа күрә ЭКО вакытында игезәкләр яки хәтта өч игезәкләр туу ихтималы 20 проценттан артык тәшкил итә. Икенчедән, алга киткән илләрдә хатын-кызлар соңрак бала таба башлаган (уку, эш, карьера баскычы буенча билгеле бер максатка ирешү һ.б.), ә игезәкләр туу ихтималы яшь белән арта. Организмда гонадотропин гормоны дәрәҗәсе артканнан соң, ул 40 яшькә максималь дәрәҗәгә җитә.

– Россиядә игезәкләр туу буенча статистика нинди?
– Игезәкләр төбәккә, милләткә, ЭКО ысулларының таралуына бәйле рәвештә 1000 бала тудыруга 3-40 очракта туа. 2022 елда Россиядә 1,3 миллионга якын бала туган. Аларның 30 меңнән артыгы – игезәкләр. 164 очракта берьюлы өч һәм аннан да күбрәк бала туган. 2015 ел иң күп игезәкләр туган, ул вакытта 22 832 шундый очрак теркәлгән.

– Моңарчы нәселдә игезәкләр булмаса, игезәкләр туа аламы?
– Күп кенә хатын-кызлар берьюлы ике яки хәтта өч бала табу идеясенә кызыксынып карыйлар. Баланың дөньяга килүе – һәр хатын-кыз тормышында төп вакыйгаларның берсе. Шул ук вакытта күпләр бер тапкыр икеләтә әни булырга хыяллана. Ә болай аерым алганда, бер күкәйле һәм ике күкәйле игезәкләрне аерып күрсәтергә була. Беренчеләре - бер күкәй күзәнәкне бер сперматозоид аталандырганда барлыкка килә.
Берничә көннән яралгы ике тигез өлешкә бүленә, ике генетик яктан тәңгәл организм килеп чыга. Мондый балалар бер-берсенә ике тамчы су кебек охшаган була. Шул ук вакытта, ике күкәй күзәнәкнең ике сперматозоид белән аталануы вакытында икекүкәйле игезәкләр барлыкка килә.
Бу очракта генетик яктан бөтенләй ике төрле организм барлыкка килә.

– Игезәкләр бер-берсе белән ниндидер хәл, хәтта фаҗига булуын, авыртуын сизә диләр, бу дөресме?
– Галимнәр игезәкләр арасында телепатик элемтәләр булуны кире каксалар да, аларның берсе ерактан торып икенчесенең авыртуын яки кәефен сизә, игезәкләр еш кына бер-берсенең гамәлләрен кабатлыйлар. Алар ерактан бер-берсенең хисләрен һәм проблемаларын тоя алалар.
Игезәкләрнең энергетик менталь бәйләнеше дә көчле. Бер-берсе белән бик якын яшәсәләр, элемтә тагын да көчәя. Алар бит әле тумаган чакта ук үзара бик тыгыз бәйләнештә торалар, аннары бу бәйләнеш арта гына.

– Төрле тән төсендәге игезәкләр туа аламы?
–  Кагыйдә буларак, хатын-кызлар һәм ир-ат мулатлар геннар катнашмасына ия була. Хәтта бер күкәй күзәнәктә дә ике эмбрион үсеше өчен төрле шартлар булырга мөмкин. Моның белән эпигенетика фәне шөгыльләнә һәм тән төсе төрле булган игезәкләр туу очракларын тасвирлый. Әгәр ике күкәй күзәнәк өлгерә икән, аларның берсендә «ак» ген, ә икенчесендә «карарак» ген доминант булырга мөмкин. Төрле төстәге игезәкләр шулай туа да. Бу шактый сирәк очрак, кагыйдә буларак, геннар аралаша һәм мулатлар туа.

«Игезәк чишмә дә бар әле бездә»
Апас районы Карамасар авылы мәдәният йорты мөдире Роза Нуриева: 
– Карамасар авылында 23 пар игезәк туып-үскән. “Игезәкләр авылы” диләр безнең турында. Гаиләдә өч игезәк бала үстерүчеләр дә бар. Иң өлкән игезәкләргә – 73 яшь. Иң кечкенәләренә – 4 яшь. Ел саен үткәрелә торган “Авылым игезәкләре – авылым бизәкләре” игезәкләр парады тирә-якта үткәрелә торган уникаль чара булып тора. Булатовлар гаиләсенә бәхет бүләк итеп игезәк бәләкәчләр – оныклар аваз салган. 
Игезәкләр төрлесе-төрле яшьтә, авылдан таралып, төрле җирләрдә яшиләр. Ләкин Карамасар үзенә тартып, очрашу, аралашу урыны булып тора. Авылыбызның балалары, оныклары, оныкчыклары бик теләп бәйрәмгә килде, җылы итеп аралашты, эчтәлекле мәдәни чара карады, кушылып җырлады, биеде. Апаста туып, читтә яшәүчеләр дә кайтырга тырышкан. Халык күплегеннән башлар әйләнсә, бер тамчы су кебек охшаш игезәкләрдән күзләр камаша. Өстәвенә парлар бертөсле киенгәннәр. Кайберләрен һич аерырлык түгел. «Игезәк туганың булу - бәхет ул», - ди үзләре. 
Безнең авылда чишмәләр бик күп, 5-6 булыр, мөгаен. Аларны төзекләндереп, чистартып куйдылар. Чишмәләрнең берсе – игезәкләр сыман. Бер будкадан ике игезәк чишмә, чыганак ургылып тора. Бу да үзенә күрә бер могҗиза. 

«Күз төсләре буенча гына аералар»
Инде Карамасарның игезәкләренең үзләре белән дә аралашып алырга булдык. Ринат һәм Булат Сәмигуловлар, чыннан да, бер-берсенә бер тамчы су кебек охшашлар. 
- Без 21 июнендә 2002 елда туганбыз. Мин Ринаттан 5 минутка олырак. Балалар бакчасына йөргәндә, соңрак мәктәптә укыганда безне күз төсебезгә карап аералар иде. Минеке – зәңгәр, Ринатныкы – көрән күзле. Бер тапкыр күрешкән кешеләр безне аермый, ә безне белгәннәр аера.  Бер төрле балалар бакчасында, мәктәптә генә киенеп йөрдек. Ә башка вакытта бер төрле булырга яратмыйбыз. Казанда автотранспорт техникумында укыганда бер-беребезгә терәк булдык. Бездән кала гаиләдә тагын абыебыз бар, аңа 26 яшь, сеңлебез исә 10 сыйныфта укый. Армиядә хезмәт итеп кайтканнан соң икебез дә МЧСның Татарстандагы Баш идарәсендә элемтәче булып эшкә кердек. Кайчак сменаларыбыз да бергә туры килә, – дип сөйләде безгә Булат. 

 

«Бер-беребезне сизәбез»
Гыйбадуллин Фидаил һәм Наҗия апалар гаиләсендә туган Сәрия һәм Сәвия, киресенчә, бер төрле киенергә яраткан.
 – Ул вакытта УЗИ фәлән булмаган бит, шуңа әни белән әти артык сизенмәгән дә. Буйларыбыз бертигез, ә менә бит формасы бераз үзгәрәк, шуңа күпләр безне аермый да. 1975 елның 29 гыйнвары - туган көнебез. Әти сөйләве буенча, без өйдә туганбыз. Бик салкын, буранлы кыш булган. Баштан беребез туган, өлкәннәр берни дә абайламаган. Әтинең әнисе исән булган әле ул вакытта, авылдагы фельдшерны алып килгәннәр. Берзаманны әбиебез: "Тагын бер бала туарга тора монда", дип шаккаттырган. Сеңлем белән туу арабыз - 15-20 минут. Мәктәптә укыган вакытта да төрле мәзәк хәлләр булды. Сәрия минем урынга утырып шигырь сөйли иде. Шулай итеп, без бер-беребезне тулыландыра, ярдәмләшә идек. Беркайчан да аерым утырган булмады. Мәктәпне тәмамлагач та, икебез бер юнәлеш буенча сәүдә техникумына укырга кердек. Без яшьтән авыл сәхнәләрендә чыгыш ясап үскән кызлар, әле дә җыр безнең юлдашыбыз. Икебез дә Кайбыч районы Мөрәле егетләренә кияүгә чыктык. Инде 30 елга якын бер-беребезгә иң якын терәк, киңәшче һәм сердәш булып бер авылда яшибез. Көн дә иртән бер-беребезнең хәлен белешәбез. Игезәгең булу – зур бәхет. Чөнки без бер-беребезне сизәбез. Шундый хәл булды. Мин эштә йөрим, йөрәгем белән сизәм Сәриягә нидер булган. Баксаң, җитди чирли башлаган икән. Шунда ук йөгереп килдем. Хәзер дә нинди ярдәм кирәк, ничек булышыйм дип, гел шалтыратышып торабыз. Карамасарны онытмыйбыз, гел кайтып йөрергә тырышабыз. Әле шау-гөр килеп 50 яшьлек юбилеебызны үткәрдек. Кайбыч үзәгендәге кафега туганнарыбызны җыйдык. Алга таба да бергә һәм бердәм булып яшәргә язсын, – дип сөйләде безгә Сәвия апа.

«15 елдан соң өч бәхет ишек шакыган»

Лаеш районының Хәерби авылында яшәүче Гөлназ һәм Фәнис Мөбарәкшиннар 2001 елда гаилә корган. Көтеп-көтеп тә, йөккә уза алмаган Гөлназ ике тапкыр ЭКО да ясатып карый, тик нәтиҗәсе генә булмый. 15 ел бәби көткәннән соң өченчесе уңышлы булып, йөккә уза ул.
 –УЗИ узганнан соң карындагы баланың өчәү икәнен белгәч, табиблар: «Өчесен дә күтәрү авыр булыр. Балаларыңа да, үзеңә дә начар булуы мөмкин. Берсен төшерт», – диделәр. Аннан соң РКБдагы танылган табибә карады да: «Балаларыңның тән әгъзалары барысы да урынында. Тимә син аларга. Барысы да яхшы булачак», – дип тынычландырды. УЗИга да, табибларга да ирем белән бергә йөрдек. Табиблар: «Икесен генә калдырыгыз», – дип тәкъдим иткәч тә, ул каршы булды, – дип сөйләде Гөлназ. 
 Шулай итеп, җиде айдан соң, Мөбарәкшиннарны бәхеткә күмеп, Руслан, Ирек һәм Фаил туа. Балалар, вакытыннан алда туу сәбәпле, бераз хастаханәдә табиблар күзәтүе астында булалар.
– Руслан – 1520, Ирек – 1470, Фаил 1410 грамм булып туды. Өч сабыебызны тәрбияләү әллә ни авырлык тудырмады. 30 атнадан кесарев кисеме белән туганга күрә, сәламәтлекләренә гел игътибарлы булырга туры килде. Икебез дә шушы авылдан без, әти-әниләребез дә күршедә генә яшәгәч, булышчыларыбыз да күп булды, – ди бәхетле әни.
Әнә шулай шау-гөр килеп үсә өч игезәк. Өчесе дә футбол белән җенләнә. Гөлназ өйдә генә, бөтен вакытын балалар тәрбияләүгә багышлаган. Хушлашканда да:"Футболчы егетләребез исән-имин, озын гомерле, бәхетле булсыннар", дип саубуллаштык аның белән. 

Ана капиталы тиешме?
Татарстан пенсия бүлегенең Вахитов районы пенсия бүлекчәсе хезмәткәрләре аңлатканча, 256нчы федераль закон нигезендә, әгәр дә гаиләдә беренче балалар игезәкләр булып туган икән, бу очракта ана капиталына дәгъва кылырга мөмкин. Әгәр дә гаиләдә беренче бала булып, аннан соңгылары игезәкләр туганда да ана капиталы тиеш.

Татарстанның Социаль иминият фондыннан:
— Игезәкләр туган очракта, әни кешенең декрет отпускына иртәрәк китәргә хакы бар. Шулай ук “больничный”лары да 194 көнгә кадәр озынайтыла ала. Бу декрет акчасының суммасына йогынты ясый. Дөрес, игезәкләр туган очракта, декрет акчасы бер генә тапкыр каралган. Ә балалар туганнан соң, һәркайсына бер тапкыр 20 472 сум түләү тиеш. 1,5 яшькә кадәр пособие дә һәр балага түләнә. Ул әнинең хезмәт хакының 40 проценты күләмендә, эшләмәүчеләр өчен минималь күләмдә 7677 сум каралган.

Төрле атадан игезәкләр тапкан
Кытайда бер хатын төрле атадан игезәк балалар тапкан.
Балалар тугач, әти кеше “баланың берсе миңа охшамаган” дип, ДНК-тест ясарга була. Нәтиҗәдә бер баланың әтисе башка кеше булуы ачыклана. Бу сирәк очрый торган күренеш – суперфекундация. Ягъни күкәй күзәнәкләре төрле партнерларның сперматозоидлары белән аталандырылган.
Башка чарасы калмаган хатын-кыз иренә хыянәт итүен әйткән. Моңа каршы ире үз баласын гына тәрбияләячәген белдергән. 
Гадәттә суперфекундация күренеше хайваннарда күзәтелә. Кешеләрдә ул бик сирәк очрый. Әгәр хатын-кызның күреме вакытында берничә тәүлек аралыгы белән ике овуляция булса һәм шушы вакыт эчендә ул ике яки берничә ир белән җенси мөнәсәбәткә керсә, һәр партнерның сперматозоиды күкәй күзәнәген аталандырырга мөмкин. Нәтиҗәдә төрле атадан игезәк балалар тууы ихтимал.

Игезәкләр күп туа башлаган
Дөньяда игезәкләр чыннан да күп туа ди. Һәр алтмышынчы бала туу игезәкләргә туры килә. Әле 1950 елларда алай ук түгел иде: 1000 балага – 10 игезәк. Сәбәпләренә килгәндә. алар берничә. Төп сәбәп – баланы соң табу. 1960 елларда кызлар инде 25 яшьтә үк әни булган. Хәзер илләр буенча статистика төрле, әмма 25 елдан узып китү күренә. Хатын-кыз өлкәнрәк булган саен, игезәк туу факторы ешрак күзәтелә.