Көнүзәк мәсьәлә: «Халык бәрәңге утыртмый, шуңа бәяләр үсә»

Бәрәңгенең килограммы 80 сумга җиткән. Яңа бәрәңге түгел, анысы бөтенләй 130 сум. Ел да була торган хәл инде бу: узган елгы бәрәңге бетә, ә яңасы өлгермәгән. Әмма быел бәяләр гадәттәгедән күпкә кыйммәтләнгән кебек. Росстат мәгълүматларына караганда, республикада бәрәңгенең бәясе, узган елның мартыннан, 147 процентка арткан.

Җитми

Бәрәңге һәм яшелчәләр базарында катнашучылар берлегенең башкарма директоры Алексей Красильников URA.RU га биргән әңгәмәсендә бәяләр артуның сәбәбен бәрәңге җитмәү белән бәйләп аңлаткан.

– 2023 елда рекордлы уңыш алыну сәбәпле, көз көне бәяләр төште. 2022 елның сентябреннән 2023 елның май уртасына кадәр бәрәңге күпләп сатуда 10-12 сум торган. Чынлыкта, ул вакытта бәрәңге җитештерүчеләр үз бәясенә сатарга мәҗбүр булды, һәм хәтта үзләренә зыянга да эшләделәр. Үстерү отышлы булмаганга күрә, 2024 елда алар бәрәңге игү мәйданын 30 мең гектарга киметкәннәр. Бары тик шуның хисабына гына да ким дигәндә 600 мең тонна икенче икмәк алынмый калган. Чагыштыру өчен: бу – Мәскәү төбәгенең бер еллык куллану запасы. Моннан тыш, һава шартлары да уңышның кимүенә китергән. Кулланучылар һәм сәүдә челтәрләре алырга күнеккән эре бәрәңге дә аз булган. Һәм бәяләр үсә башлады. Шулай ук ягулык-майлау материаллары, ашламалар һәм хезмәт хакларының икеләтә артуы да йогынты ясады, – дигән ул.

Шәхси хуҗалыклар бәрәңгедән баш тарта

Алексей Красильников фикеренчә, бакчачылар да бәрәңгедән йөз чөерә башлаган. Ул китергән саннарга караганда, статистика хезмәте 2000 еллар башында бәрәңгенең 95 проценты шәхси ярдәмче хуҗалыкларда җитештерелә дип теркәгән булган. Хәзер, Росстат мәгълүматлары буенча, шәхси хуҗалыклар бәрәңгенең 50-60 процентын гына үстерә. Базарның 40-50 процентын – игенчеләр, фермерлар һәм эре авыл хуҗалыгы предприятиеләре.

– 2006 һәм 2016 елгы бөтенроссия халык санын, шулай ук 2021 елгы микроавыл хуҗалыгы исәбен алу мәгълүматлары күрсәткәнчә, соңгы елларда халык бәрәңге үстерми башлаган диярлек. Бер исәпкә алу белән икенче исәпкә алу аралыгында статистикадан шәхси бакчаларда җитештерелә торган берәр миллион тонна бәрәңге төшеп кала. Тик әлегә төгәл мәгълүматлар юк. Масштаблар исәпкә алынганнан соң билгеле булачак, аны 2026 елдан 2027 елга күчерделәр. Әмма халыкның бәрәңге утыртудан баш тартуы шулай ук базарга тәэсир итми калмый. Халык сатып алына торган яшелчәләргә генә исәп тота ала, – дигән Красильников.

“Якын арада бәя тотрыклыланачак”

Үзебезнең республикада исә быел бәрәңге үстерү мәйданнары арткан. Агымдагы елда аңа 5576 гектар җир бүлеп бирү планлаштырыла. Бу узган елга караганда 1350 гектарга күбрәк.

Бәя артуга килгәндә, Авыл хуҗалыгы министрлыгында моны гадәти сезон факторы белән бәйләп аңлаталар. “Традиция буенча язгы чорда бәрәңгегә бәяләр арту күзәтелә, бу – табигый сезонлы фактор. Язга бәрәңге запаслары кими, һәм кибетләрдә чит ил, аерым алганда, көньяк илләрдән китерелгән продукция барлыкка килә. Транспорт, таможня җыемнары һәм башка логистик чыгымнар, һичшиксез, кулланучы өчен товарның ахыргы бәясенә йогынты ясый. Якын арада без бәяләрнең тотрыклануын көтәбез, чөнки җәйге чорда иртә уңыш җыю башланачак, ә көз көне базар яңа бәрәңге белән тулыланачак, бу бәяләр һәм ихтыяҗ балансын тәэмин итәчәк” диелә министрлыктан алынган җавап хатында.

“Ничек яшәп ятасыз?” димиләр...

Республикада иң күп бәрәңге җитештерүче «Кырлай» агрофирмасы бу көннәрдә бәрәңге утырту белән мәшгуль. Елдагыча, быел да 1200 гектар мәйданда утыртырга исәп тоталар. Хуҗалык җитәкчесе Марат Кәримов, ни сәбәпле шалтыратуыбызны белгәч тә, бер-ике ел элек бәрәңгене тиенгә диярлек сатарга туры килгәндә, беркем дә, ничек яшәп ятасыз, димәде, бәя үскәч, нишләп хакы арта, дия башлыйлар, дип гаҗәпләнүен яшермәде.

– Бәя арту бездән тормый. Аны базар үзе куя. Ихтыяҗ бар икән, хакы да арта. Быел бәрәңгенең килограммын 55-57 сумга саттык. Сатып алучы шул бәядән алам диде, без ризалаштык. Әмма мин моннан акча эшлим дип әйтә алмыйм, чөнки узган һәм аннан алдагы елны товар бәрәңгене 15 сумга сатарга туры килде. Ул вакытта үзебезгә минуска эшләдек. Ә техника тузып тора, запас частьларга бәя өч елда 50 процентка артты, аннан кала симәнә бәрәңге, ашлама һәм башкалар кыйммәтләнә. Менә шуларны быелгы бәя капларга булыша, әгәр дә шулай дип әйтеп булса әле. Бәрәңге утырту отышлымы-юкмы дигән сорау гомумән тумый бездә. Төп бурычыбыз – азык-төлек иминлеген тәэмин итү. Елына карап, уңыш та төрлечә була. Бөтен сатылган бәрәңгенең килограммы 30 сумга тиңләшсә, минем өчен бу әйбәт бәя, – ди Марат Кәримов.  

“Бәрәңге түгел, печән чәчәләр”

Арча фермеры Нәфил Гатауллин да бәрәңге утырту мәйданын киметмәгән. Елдагыча, 4 гектар җирдә утырта.

Сатарлык бәрәңгесе калмаган диярлек. Көздән 25 сумнан сатып бетергән.  

– Көз өчен бу бик әйбәт бәя. Язга бәясе калмас дип, кышка кергәнче урнаштырып бетердем. Кайбер елларда язга бәя төшә, ә быел киресенчә артты. Алыпсатарлар 50 сумнан да алырга риза, бәрәңге генә калмады. Тик шунысы да бар: яңа сортлар утыртырмын дигән идем, алары да бик кыйммәтләнгән. Булган сортларны гына утыртып, киләсе елга кадәр сабыр итеп торам. Икенче елга бәя кыйммәт булыр дип уйламыйм, – ди ул.

Ул да бу вазгыятьтә дәүләтнең бәяләрне көйләве булыша дигән фикердә.

– Ел да бәя яхшы була дип әйтеп булмый. Бер өч еллар элек кенә бәрәңгене 3 сумга да алучы булмады, чыгарып атарга туры килде. Яздан ук 25-30 сумнан сата алу ышанычы, хаклары тотрыклы булса, фермерлар да, агрофирмалар да бәрәңге игү мәйданын киметмәс иде, – ди фермер.  

Аныңча, бәя нинди булуга карамастан, халык күпсенми, ала. Яңа бәрәңге искесенә караганда күпкә кыйммәтрәк торса да, яңасын сайлыйлар, ди.

Арча районы Ашытбаш авылында яшәүче Рәис абый Шәкүров бәрәңгегә бәя артуны аны әз утырту белән бәйләп аңлата.

– Элек колхоз вакытында Ашытбашта – 120 гектар, Кыснада – 80, Ташкичүдә – 80, Мәмсәдә 100 гектар утырталар иде. Хәзер берсендә дә чәчмиләр. Авыл халкы да өч-дүрт буразна гына утырта да калган өлешенә печән чәчә. Бердән, халык картая, яшьләр бәрәңге түгел, карабодай ашый, аннары артык бәрәңгене ашатырлык мал да юк, тотмыйлар, – ди ул.   

Гыйнвардан май башына кадәр чит илдән Россиягә 350 мең тонна бәрәңге кертелгән. Бу узган ел белән чагыштырганда 250 мең тоннага күбрәк.

Бәрәңгенең иң күбе Мисырдан кайтарылган – 200 мең тонна.

Узган ел Кытай ике мең тонна җибәргән булса, быел 75 мең тонна озатканнар.

Пакистаннан да китерәләр. Февраль-мартта алардан 5 мең тоннага якын бәрәңге алынган.

Традицион партнер Белоруссиядән – 32 мең тонна.

Россия кешесе елына уртача 55 килограмм бәрәңге куллана. Халык санына тапкырласак, елга 8-8,5 миллион тонна чамасы икенче икмәк кирәк. Бәрәңге җитештерүчеләр 700-800 мең тоннаны симәнәгә калдыра. 1,5 млн тоннага якыны эшкәртүгә – ярымфабрикатлар эшләүгә китә. 3,5 миллион тонна тирәсе – кибет киштәләренә. 500 мең тоннага якынын экспортлыйбыз. Шәхси бакчаларда 3,5 миллион тонна бәрәңге җитештерелә.

Бәрәңге чәчү мәйданнары буенча республиканың эре агрофирмалары

«Чистай» агрофирмасы – 2100 гектардан артык

«Кырлай» агрофирмасы – 1200 гектар.

«Нармонка» агрофирмасы – 450 гектар,

«Вятские зори» агрофирмасы – 256 гектар

«Игенче» агрофирмасы – 200 гектар.