"Люцернаның уңышын югалттык. Беренче кат покос булмаячак"

Россия  авыл  хуҗалыгы  үзәге  һәм хуҗалыклар мәгълүматлары буенча, барысы 29 мең гектарга якын чәчүлеккә зыян килгән. Иң күбе Баулы, Лениногорск, Минзәлә районнарында, дип билгеләп үттеләр Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы матбугат үзәгендә. Иртә чәчелгән рапс, горчица, шикәр чөгендере һәм кукуруз  чәчүлекләре туңган. Суыктан зыян күргән чәчүлекләрне тагын бер кат мониторингларга, үсемлекләрнең үсеш ноктасының торышын билгеләргә һәм чәчүлекләр һәлак булган урыннарда  кабат чәчәргә кирәк була, диләр ведомствода.

Люцерна кырлары өшеде

Санап кителгән районнардан тыш, Актаныш кырлары да “кырау корбаны” булган. Районның авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек идарәсе башлыгы Нәфис Сәлимгәрәев әйтүенчә, 8,5 мең гектар мәйданга зыян килгән.

Актанышта кырау өч төн рәттән: 8 майдан 10 сына кадәр күзәтелгән. Кайбер участокларда температура 11 градуска кадәр төшкән. Төнгә чиләктә калган су 5 сантиметрга чаклы туңган булган.

–   1998 елдан бирле эшләп, мондый хәлне күргәнем юк иде. 45әр ел эшләгән хуҗалык җитәкчеләре дә хәтерләми андый язны. Салкыны да, җылысы да, яңгыры да үз вакытында булса иде дә бит, табигатьнең үз законнары. Бик иртә җылыткач, суыгы булмый калмас дип шикләнеп, симәнәләрне запаска да калдырган идек. Шуларны кабат чәчәсе була, – ди Нәфис әфәнде. 

Иң зур зыян люцерна кырларына туры килгән. Аның 70 проценты диярлеге өшеп беткән. Арпа, бодай, борчакка да салкын тигән.

– 2,8 гектар мәйданны кабат эшкәртәсе була. Яз көне чәчкән арпа, бодай культуралары икешәр-өчәр яфрагын югалтты, шуның белән уңышы да төшәчәк. Тишелеп чыкканда биш яфрагы чыга икән, аның һәрбер яфрагы 5-10 центнер уңыш бирә дип исәпләсәк, без аңардан 45-50 центнер уңыш көтәбез. Ике яфрагы өшегән икән, азрак уңыш бирәчәк. Көннәр җылытып җибәргәч, бераз күтәрелеп киттеләр әле. Тиз арада микроэлементлар кертеп тукландырабыз. Ә менә люцернаның уңышын югалттык. Беренче кат покос булмаячак. Югыйсә, көннәр җылы торганлыктан, тиз үсеп киткәч, беренче катын 20 майларда ук чабып алырбыз дип өметләнеп тора идек. Башка елларда июнь башларында гына чаба башлый идек, - дип борчылуын белдерде идарә җитәкчесе.

Әңгәмәбез ахырында Марат Әхмәтовның яратып әйткән сүзен дә искә төшерде: “Ел саен табигать белән шахмат уйныйм, мин аңа шах куям, ә ул миңа тота да мат куя". Шуның  кебек, табигать шартларына яраклашып эшләргә генә кала, ди ул.

Дым булмау куркыта

Минзәлә хуҗалыкларында да шул ук хәл. 6 мең гектардан артык мәйданны кырау суккан. Шул ук люцерна, көзге бодай өшегән. Алардан кала шикәр чөгендере, рапс, арпа, горчица һәм борчак зыян күргән.

– Бигрәк тә су буйларындагы кырлар зыянга килгән. Кайберләрен эшкәртеп, яңадан чәчә башладык. Вакыт ягыннан өлгерәбез кебек. Чәчү сроклары соң түгел. Әмма барысы да Аллаһы Тәгалә кулында. Дым булмау куркыта. Гыйнвар-апрель айларында явым-төшем күләме 68 мм гына булды. Хәтта 2010 елгы корылык елында да 92 мм иде, былтыр исә 117 мм. Туфракта дым көннән-көн кими, – ди районның авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек идарәсе башлыгы Илфар Халиков.

Июньгә кадәр ашыкмаска кирәк

Помидорларын ачык грунтка чыгарып утыртырга өлгергән бакчачыларда борчуда. Шушы көннәрдә социаль челтәрләрдәге бакчачылар төркемнәрендә шуның хакында аралаша алар. Тәҗрибәлерәкләре исә туңган помидор үсентеләрен саклап калырга була дип юата. Алар әйтүенчә, үсентеләрнең өшегән өске ягын кисеп алырга кирәк, ә сабак куеныннан яңа үрентеләр чыгачак.

Бөгелмә районының Зеленая Роща авылында яшәүче танылган бакчачы Франс Хәлилов помидорларны бакчага чыгарырга ашыкмаска өнди. Ул үзе июньнең уннары гына утыртырга җыена.

–  Моннан кырык еллар элек кырау төшеп, алтмышлап төп помидорыбыз өшеде. Шуннан бирле ашыкмыйбыз. Безнең республикада кырау төшү куркынычы 6 июньнәргә кадәр саклана, шуның өчен сабыр итәргә кирәк. Бәрәңгене дә майның 20ләренә генә утыртырга ниятлибез. Иртә өлгерешле сортлар чәчәбез бит хәзер, ашыкмыйбыз, – ди ул.

Ә менә виноград уңышы әйбәт булыр дип өметләнми. Ике кат пленка белән каплаган булса да, бармак буе чыккан үсентеләрен кырау алган. Бөтенләй яшәреп җитмәгән иде әле ул, үсеп чыгарга өлгермәгән бөреләре исәеп китеп бара, ди бакчачы.

Мамадыш районының Югары Кыерлы авылында яшәүче Разия Хисмәтуллинага, чөгендерләрен кырау алганга, аларны кабат чәчәргә туры килгән.

– Көннәр бик матур торгач, азык чөгендерен чәчкән идек. Ул тишелеп чыгарга да өлгерде. Тик менә кырау сугып, барысы да диярлек каралып чыкты. Тернәкләнеп үсеп китә алмаслар дип, чөгендерне кабат чәчәргә туры килде. Башка мондый суыклар булмас дип өметләнәбез, – ди ул.