“Өч литрлы балның 2 мең сум торуын күпсенергә кирәкми”

Май аендагы суыклар белән җәй башындагы эсселәр уңышка ничек тәэсир иткән? Умартачылардан шул хакта сораштык.

“Ун еллап инде бәя үзгәрми”
Лениногорск районының Куакбаш авылыннан егерме биш еллык стажлы умартачы Ренат Әскәров, бал уңышы әйбәт булырга тиеш, ди. Әлегә бер рәт суыртып караган балдан канәгать калганнар.

– Май аендагы суыкларга борчылган идек тә, хәерлегә генә булды. Ул вакытта кырларны эшкәрттеләр, ә салкында кортлар очмады. Агуга эләкмәделәр. Ашарларына җитәрлек иде, ашап тик яттылар, шуның белән көч тә җыйдылар. Ә кортларның агуга эләгүләренең нәрсә икәнен мин бик яхшы беләм. 2021 елда егермеләп оям кырылды. Шөкер, быел кортларым исән-сау, – ди ул.    

Тик борчуы да бар. Урманнардагы агачларга, шул исәптән юкәләргә парсыз ефәк күбәләге зыян сала. Шуңа да кортлар юкәгә оча алмаган. 

– Булганына шөкер итәбез. Безнең кортлар балны төрле чәчәктән җыя. Файдасы да күбрәк дип уйлыйм, – ди Ренат абый.
Бәяләренә килгәндә, быел ул өч литрлы банкасын 1600 сумга сата. Узган ел 1400-1500 сум булган. 

– Ун еллап инде бал 1500 сум тирәсе тора. Арттырсаң, сатып булмый. Хәзер умартачылар күп, бал да күп. Аннары балны күбрәк пенсионерлар ала. Артык күтәреп булмый, – ди әңгәмәдәшем. 

Чын бал умартачыда гына
Биектау районыннан Алмаз Шакиров балны августта гына суырта башлый. Әле бал өлгермәде, аның дымлылыгы кими төшәргә тиеш, ди ул. Умартачылыктан ерак торгач, бу сүзен бик аңлап бетермәдем. Анысы ничек була дип сорарга оялып кына тора идем, Алмаз иренмичә аңлатып бирде.  

– ГОСТ буенча аертылган балның дымлылыгы 15-20 процент булырга тиеш. Иртәрәк алганда, ул күбрәк булырга мөмкин, аны инде бал дип әйтеп тә булмый, – ди ул.    

Августка калуының тагын бер сәбәбе – кортларның балны кыргый үләннәрдән җыюы. Алар тирәсендә рапс, көнбагыш басулары юк. Кортлар балны аз-азлап фәкать табигатьтән җыя. Умартачы өчен исә бу бик мөһим. 

Дистә еллап балның бәясе үзгәрмәве турында ул да сүз катты. Югыйсә умартачының чыгымнары елдан-ел арта. 

– Яңа җиһазлар, оялар алырга, техникасына, ягулыгына бәяләр артып тора. Минем йөзләп баш оя бар, шуларга елына 300 мең сум акча тотам. Дүртәр йөз умарта тотучыларның чыгымы бер миллионга җитә. Без болай да килограммы 800 сум торган балны ярты бәясеннән сатабыз. Былтыр килограммын 400 сумга саттым, быел 450 сумга күтәрергә исәпләп торам. Әллә ни зур аерма түгел. Аның каравы умартачыларда чын бал. Яхшы бал ашыйсыгыз килсә, умартачының үзеннән алыгыз, – ди Алмаз.    

Башкорт балы дигән бренд бар. Ярминкәләрдә сатучылар да, башкорт балы, дип тәкъдим итәргә ярата. Ә Татарстан балы? 

– Безнең бал алардан бер дә калышмый, шикләнмичә әйтәм, бездә иң сыйфатлы бал. Сыйфатына күрә өч литрлы балның 2 мең сум торуын күпсенергә кирәкми, – ди әңгәмәдәшем. 

“Кортларыбыз көпчәктә”
Биектау районының Сая авылыннан Вилдан Зәйнуллин, бал эзләп, өчәр йөз чакрым үтә. Минем кортлар көпчәктә, ди ул, елмаеп. 
Оялар бер урында гына торса, 15-20 килограмм бал чыга, ә күчеп йөрсәң, “Йөргән аякка җим иярә” дигән кебек, 50-60 килограмм да алып була икән. Моңа өстәп, төрле баллар да җыела.

– Кама Тамагы районында кандала үләне (донник) басуын таптык. Кортлар аннан хәйран гына бал җыя алды. Быел юкә бөтен җирдә дә юк, юкәлек эзләп берничә җиргә күчәргә туры килде. Хәтта Киров өлкәсенә дә барып җиттек. Юллар начар булганга, алтышар сәгать барырга туры килә. Шуннан кайтып, 300 чакрым ераклыктагы карабодай басуына барасың. Хезмәте бик күп, ардыра. Болай итеп йөреп булмый дип әйтәм дә инде, тагын чыгып китәсең, – ди Вилдан абый. 

Чыгымы да күп, шуның өстенә юкә, кандала үләне балы сирәк баллар рәтендә. Быел умартачы бу балларның 3 литрлы банкасын 3 мең сумга сатарга уйлап тора. Чәчәк балы 2 мең сумнан ким булмас, ди. 

– Халык күбрәк кайсы балны ашый?
– Юкә балы бик популяр һәм ул иң тәмлесе дә. Кандала үләне балын эзләп килүчеләр дә күп. Карабодай балын да күп сорыйлар, ул иң шифалысы. Чәчәк балын да әз алалар дип әйтеп булмый. Белүемчә, рапс белән көнбагыш балын менә бик аласылары килми. Аларны агулап торгач, халык агу эләкмәдеме икән дип шикләнә. Без үзебез ул басуларны читләп үтәбез, миндә андый бал юк.

– Тиз утырган балдан да шикләнәләр, имештер, сыйфатсыз бал тиз утыра. 
– Киресенчә, яхшы бал дигән сүз ул, чөнки аңарда чәчәк серкәсе күп, шуңа да тиз утыра. Бөтен шифасы шул серкәсендә. 

Икенче факт – бал никадәр караңгы төстә булса, шуның кадәр файдалырак.

Яхшы бал арзан тормый
Әлкидән Рәсим Саттаров быел бал умарталыкларын күчереп йөртүчеләрдә генә яхшыдыр дигән фикердә. 

– Уңыш азрак булгач, балның бәясен арттырырга уйлап торучылар бар. Төп шөгыле умартачылык булганнар арттырмый кала алмый. Бөтен әйбергә бәя күтәрелгәндә, бал гына читтә калмас. Яхшы бал болай да әйбәт бәядән йөрергә тиеш. Әмма халык беренче һәм икенче сорт балны бик аермый. Бал икән бал аларга. Бер-ике көнлек гастролер ярминкәләрдә тәмле бал дип көнбагыш балын алып алданырга да мөмкиннәр, – ди ул.  

Умартачыларны борчыган икенче бер проблеманы да искә алды. Кырларга сипкән агудан кортлар кырыла. 

– Шушы көннәрдә генә Минзәләдә берничә умартачының кортлары үлде. Бал булачак дигән гарантия юк. кырларны гел агулап торалар, – ди ул. 

Социаль челтәрдә язылучыларыбыз арасында нинди бал яратулары белән кызыксынып сораштыру уздырган идек:
52 проценты – юкә балын
33 проценты – чәчәк балын
3 проценты – донник балын
калган 8 проценты башка төр балны ашый булып чыкты

Апитерапевт, ягъни бал корты һәм аның продуктлары белән дәвалаучы Дамир Исхаков:
Балда Менделеев таблицасындагы бөтен микроэлементлар да бар. Ашарга 1,5-2 сәгать кала аны җылы суга салып эчсәң, ул ашказаны согының кислоталылыгын киметә. Салкын суга салып, 15-20 минут кала эчсәң, киресенчә ашказаны согының кислоталылыгын арттыра. Күләменә килгәндә, бер чокыр суга бер чәй кашыгы тутырып бал саласың. Ашказаны белән проблема булганда, югарыда әйткәнчә эчәргә кирәк. Ашказаныгыз борчымаса, бүлмә температурасындагы суга салып эчәсе. Баллы суны даими эчкәндә, иммунитет ныгый, ашказаны-эчәклек тракты эшчәнлеге көйләнә, йөрәк-кан тамырлары системасына да файдалы. 
 

Фото: bavly-tat.ru