“Әти кеше кыз балага ышаныч бирә”

Киләчәктә әлеге стереотип гүзәл затларның үз бәясенә һәм үз-үзләренә ышанычына ничек йогынты ясый ала? Кыскасы, сораулар күп! Сигезенче март уңаеннан әлеге язмада аларга тулы җавапны эзләргә тырышырбыз. Бу мөһим эштә исә безгә ярдәмгә психолог Вәсилә Шәмсевәлиева килер.

- “Хатын-кыз тыйнак булырга тиеш” дигән стереотип каян килеп чыга һәм моңа нинди факторлар йогынты ясый?

- Нинди генә стереотипны алмыйк, алар бала тәрбияләнгән вакытта ук гаиләдә һәм аның әйләнә-тирәсендә булган социумда туа, формалаша. Беренчедән, һәрбер кеше билгеле бер нерв системасы белән туа. Монда билгеле бер геннар катнаша. Икенчедән, кешенең шәхес буларак формалашуында аның гаилә системасы, социум кебек психологик факторлар роль уйный. Әлеге социумда булган вакыйгаларны кеше ничек кабул итүе шулай ук мөһим: кайберәүләр бирешүчән була, кайберәүләр – юк. Конкрет рәвештә әлеге стереотип исә билгеле бер дин юнәлеше, ниндидер гаилә системасының традицияләре, гомумән, сәяси-тарихи вакыйгалар нәтиҗәсендә дә барлыкка килгән булырга мөмкин.

- Әлеге сүзләр гүзәл затларның үз бәясенә һәм үз-үзләренә ышанычына ничек йогынты ясый?

- Психологик яктан караганда, “тыйнак булырга тиеш” дигән сүзләр хатын-кызның үз бәясенә йогынты ясарга да, ясамаска да мөмкин. Бу индивидуаль күренеш. Үзеңә карата ышанычка йогынты ясаучы факторлар бик күп. Әгәр шәхес үскән чорда, ягъни формалашу дәверендә билгеле бер вакыйгалар һәм гаилә системасының йогынтысын без күрәбез икән, аның үз бәясе һәм үз-үзенә ышанычы тиешле дәрәҗәдә җитлегәчәк. Биредә бернинди стереотип та йогынты ясый алмый. Шәхес буларак, төрле сүзләрне кабул иткәнче, кеше аны өйрәнсә һәм кызыксыну белән анализласа, ул тулы канлы тормыш белән яши ала. Әгәр юк икән, әлеге стереотип кешене артык катгый кысалар эченә кертергә, аны чикләргә мөмкин.

- Артык тыйнаклык кайчан һәм ничек барлыкка килә ала? Балачакта әйтелгән “Җырлама-биемә! Күп сөйләшмә! Якты киенмә!” кебек сүзләр моңа тәэсир итәме?

- Өч яшьтә баланың психологик үсеше берничә этапка бүленә. Биредә бер этап бар – баланың әйләнә-тирә дөнья белән таныша башлавы. Әлеге үсеш чорында баланың әйләнә-тирә дөнья белән мөнәсәбәте формалаша. “Барысын да үзем эшлим. Барысы да мин әйткәнчә булырга тиеш”,– дигән фикер белән яши башлый ул. Нәкъ менә шушы этапта балага ирек тә бирергә һәм шул ук вакытта ашыкмый гына нәрсәнең-ничек икәнен аңлата белергә дә кирәк. Еш кына әти-әнинең сабырлыгы җитми һәм “балага берни дә ярамый” кебегрәк позициягә баса. Нәкъ менә шушы вакытта, ягъни дөрес тәрбияләү юнәлеше алмаган очракта киләчәктә артык тыйнак һәм оялчан хатын-кызлар барлыкка килә дә инде.

- Нәкъ менә кыз бала артык оялчан, тыйнак булмасын, киләчәктә үзе өчен җавап кайтара белсен өчен аны ничек тәрбияләргә?

- Кыз бала булсынмы, ир баламы – мөһим түгел, биредә, беренче чиратта, алар гел әни янында булалар, аннары әти янына күчәләр. Ата кеше аларга җавап кайтарырга өйрәтә, үз-үзләренә ышаныч бирә! Әтисе ярдәмендә бала социаль тормышта яши башлауга күнегә. Соңыннан ир бала әти янында кала, ә кыз бала кире әни ягына кайта. Кыскасы, җәмгыятьтә кирәк булачак күнекмәләр белән кайтып, яңадан кыз булырга өйрәнә. Димәк, үз-үзең өчен тора белү күнекмәсе әти тарафыннан барлыкка китерелгән булып чыга. Биредә исә биологик ата кеше турында сүз бармый. Мисал өчен, бабай, абый, мәктәптәге укытучылар, тренер, гомумән, ир-атлар дөньясы күз угында тотыла.

Артык тыйнак хатын-кыз:

- ачык төсләрдән һәм киемдәге аксессуарлардан кача, сизелерлек макияждан һәм кыю фасоннардан баш тарта;

- үз фикерен акрын тавыш белән сирәк әйтә;

- комплиментка җавап итеп үз казанышларының бәясен төшерә (“арттырасыз”, “миңа бары тик бәхет елмайды”, “дусларым/ хезмәттәшләрем/ әти-әнием ярдәменнән башка мин бернигә дә ирешмәс идем”);

- үзенә карата тупас, ямьсез мөнәсәбәткә түзә;

- көндәшлектән һәм теләсә нинди азартлы чаралардан баш тарта (тыйнаклык конкуренцияне яратмый, һәм үзләрен башкалар белән чагыштыру аларга кызык түгел);

- үзе турында сөйләшүдән кача һәм үзен тәкъдим итәргә кирәк булган ситуацияләрдә уңайсызлык хис итә (мәсәлән, интервьюда).

Фото: ru.freepik.com