Беренче татарча фентезины карганнан соң туган уйлар: «Су анасы» бөтен дөньяга тәкъдим итәрлекме?

Дөнья экраннарына чыккан беренче Татарстан киносы турында әнә шулай үзебезнеке диясе килә. Фильм башта Мәскәү халыкара фестивалендә тәкъдим ителгән булган. 14 марттан ул Россия кинотеатры экраннарына да чыкты.

Куркытамы, уйлатамы?

Каникул алдыннан кызым сыйныфташлары белән фильмны карарга барырга булгач та, берничә ата-ана кызыксынуыбызны җиңә алмадык, балаларга без дә кушылдык.

Беренче карашка сюжет бик гади: әтисе вафатыннан соң Мәскәүдә карьера ясаган, зур җитәкче дәрә­җәсенә ирешкән Алсу ике баласы белән абыйсын, туган ягын, әтисе каберен күрергә авылга кайта. Беренче төнне үк аны Су анасы урлап китә. Әлбәттә, сәбәпсез генә түгел. Бөтен эчтәлекне ачып бетерсәм, кызыгы калмас. Кыскасы, чын әкият әнә шул урыннан башлана. Балалар әниләрен кайтару өчен күп тырышлык куя, һәм һәрбер әкияттәгечә, яхшылык яманлыкны җиңә.
Фильмны чагыштырмача тиз, ай ярымда төшергәннәр. Ә менә махсус эффектлар, заманча технология­ләрне ясау өчен елдан артык вакыт сарыф ителгән. Бу – катлаулы грим, компьютер графикасы кулланып төшерелгән беренче Татарстан блокбастеры. Су анасы күктә дә оча, су өстеннән дә йөри. Монысы өчен су астында хәтта күтәртелгән күперләр салырга да туры килгән. Әмма фентези дип тәкъдим ителгән «Су анасы» моннан күпкә «текәрәк» чит ил киноларын карап өйрәнгән балаларны әллә ни куркытмады анысы. Шулай да уйланырга мәҗбүр итте. Фильмның максаты да куркыту түгел, гаилә кыйммәтләренә төшендерү, балаларга мәхәббәт, әти-әниләргә хөрмәт уяту.

Хәзерге заман балалары «Свинка Пеппе», «Русалка», «Дракон», «Лунтик» кебек геройларны бик яхшы белә, кызганыч, татар әкиятләрендә очрый торган төрек, татар халкының мифик образлары: Юха елан, Убыр, Шүрәле, Бичура, Албастылар – ятрак тема. Мөгаен, нәкъ менә тапталмаган булуы белән дә күпләрне үзенә җәлеп иткәндер бу фильм.

Әсәрнең балалар өчен файдасы бик күп: алар шайтан, хәзрәт, шәмаилнең нәрсә икәненә төшенә, Су анасы, Юха елан кебек әкияти образлар, Каюм Насыйри, Габдулла Тукай иҗаты белән якыннанрак таныша, доганың көченә ышана, кинотеатрдан чыкканда укучылар үзара дога өйрәнергә, «бисмилла» әйтергә кирәк дип сөйләшәләр иде инде. Гомумән,Татарстаннан читтә яшәүчеләр өчен дә республика, Каюм Насыйри музее турында мәгълүмат бирелә. «Су анасы»н төшергән чын мәгънәсендә милли режиссер Алексей Барыкинга моның өчен рәхмәт. Бу фильмнан тыш башка әсәрләрендә дә ул Татарстанның гореф-гадәтләре, мәдәнияте турында сөйли.

Юха елан догадан курыкмый

Образларга килгәндә, Габдулла Тукай әсәрләре буенча Су анасын су буенда чәчен тарап утыручы сылу гына бер хатын итеп күзаллаган идем. Ә монда ул куркыныч, кара төсләрдә, балык исе килгән, тәңкәләр белән капланган, бар җиреннән су тамып торган образ буларак сурәтләнә. Күрәсең, Каюм Насыйри әсәрләрендә Су анасы шулайрак тасвирланадыр.

Су анасы күпләргә таныш булса, Юха еланны барысы да белми. Бу образ – үзенчәлекле. Чибәр хатын кыяфәтендәге «елан» балаларны бик ярата, гәрчә үзе бала таба алмый, ул бер догадан да курыкмый, аның кендеге юк, авызыннан сасы ис килә һәм иң мөһиме – ул сусыз тора алмый. Бу образны Нәфисә Хәйруллина башкара. Ул Мәскәүдән кайткан Алсуның абыйсы Тимур хатыны булып уйный. Башта аны автор тәрбияле, дини итеп сурәтли. Мәскәү кунаклары кайтканда, хатын намазда, уразада. Дини хатынның тырнак­лары нигә кызыл, нигә ул яулыктан йөрми, суга барганда, аркасы ачык сарафан киеп чыга дип башта аптыраган идем, баксаң, ул Юха елан икән бит. Ә шайтанның мондый кыяфәттә йөрүендә гаеп юк.

Фильм «Су анасы» дип аталса да, төп герой – 11 яшьлек малай белән алты яшьлек кыз – Алсу­ның балалары. Нәкъ менә балалар әниләрен коткарырга тырыша, моның өчен Каюм Насыйри иҗатын да өйрәнәләр, «бисмилла»сын да әйтергә тырышалар, татар халык әкият­ләрен дә укыйлар.

Фильмда операторның осталыгын да сизми мөмкин түгел. Бертуктаусыз алышынып торган табигать күренешләре күзне иркәли. Вакыйга Яшел Үзән районының Олы Ачасыр авылында бара. Монда чәчәкләргә күмелгән Каюм Насыйриның музеен, таң ату күренешен, чишмәләрне, күлләрне, көтү кайту күренешләрен, милли бизәкләр белән ясалган татар өйләрен күрергә мөмкин. Хәтта Каюм Насыйри рецепты буенча җыеп киптерелгән үләннәрнең хуш исен тоясың сыман.

Кинотеатр экраннарында үзебезнең Камал артистлары: Илдус Габдрахманов, Фәнис Җиһанша, Казан Яшь тамашачылар театрыннан Гүзәл Шакирҗанованы, башка татар актерларын күрү, татар сөйләмен ишетү дә зур горурлык. Татар телендәге диалоглар русчага синхрон тәрҗемә белән бирелеп бара.

Беренче коймак төерле була дигәндәй, җитешмәгән яклар да бар. Белгечләр күзлегеннән караганда, бәлки фильмга ныклы «бишле» куеп та булмыйдыр, әмма тамашачы буларак, мин үзебезнең фильмыбыз өчен сөенеп утырдым. Ни дисәң дә, Татарстан өчен бу – бер ыргылыш. Фикерле, актив, режиссерлар бер урында тормый. Кыска вакыт эчендә сыйфатлы фильмнар төшерелә башлады: «Айсылу», «Мулла» фильмнары күпләрнең күңелен яуларга өлгерде.

«Су анасы»н төшерү өчен финанс яктан Татарстан Президенты гранты ярдәм иткән, шулай ук Яшел Үзәндәге шәхси фонд өлешен керткән. Хәзер фильм Россия тамашачысына тәкъдим ителсә, соңрак аны Әзәрбайҗан, Венгрия, Вьетнамда да күрсәтергә җыеналар.

Нурания Җамали, режиссер:

– Үзем «Су анасы» фильмын карарга өлгермәдем. Караган зыялы кешеләр арасында тәнкыйди фикерләр дә ишетергә туры килде. Татар мохитен белмәгән кеше, бөтен нечкәлекләрен тоеп эшли дә алмыйдыр, дип тә әйттеләр. Ничек кенә булмасын, кино сәнгатенә актив режиссерлар килүе сөендерә. Бу өлкә дәүләт ярдәменә мохтаҗ. Булдыра алалар икән, эшләсеннәр.

Раил Мөхетдинов, режиссер:

– Татарстанда кино сәнгатенә игътибар арту, Президенттан яклау табылу, ниһаять, фильм төшерү өчен дәүләттән акча бүлеп бирүләре сөендерә. Ни дисәң дә, тиеннәргә безнең оста режиссер Нурания Җамали гына кыска вакыт эчендә халык күңеленә хуш килгән шундый яхшы фильмнар төшерә беләдер. Дөнья күләмендәге танылган режиссерлар моны эшли алмас иде, мөгаен. Кино сәнгатенә яшь, талантлы режиссерлар килүе дә шатландыра. «Зөләйха күзләрен ача» әсәре буенча төшерелә торган фильм да кино фондында кыйм­мәтле мирас булыр.

Әлфия Сәмигуллина, тамашачы:

– Уртача фильм. Спектакль караган кебек диимме? Кайбер уңышлы моментлары бар инде. Ә тулаем алганда, эшлисе эшләр күп әле бу өлкәдә. Күрәсең, сыйфатлы блокбастер төшерү өчен күп акча кирәктер.

¹²⁺