“Бу мәсьәләне бәяләп бетермәүчеләр дә бардыр”: агрессив этләр кайда күбрәк?

24 февральдән алып Украинада Россия махсус хәрби операция уздыра. Шуңа бәйле рәвештә, илебезгә санкцияләр салына, бәяләр үсә. Кибетләрдә халык карабодай белән шикәр комын капчыклап ала. Бераз шомлы чор, күңелне билгесезлек били. Шулай булуга да карамастан, тормыш дәвам итә һәм 24 февральгә кадәр булган проблемалар да эреп юкка чыкмады.

Шуларның берсе — хуҗасыз хайваннар. Хайваннар дип әйтү дөрес тә түгелдер, бәлки. Чөнки урамда без попугайлар, песиләр, әрләннәр түгел, ә этләрдән зыян күрәбез. Татарстанда да, Россия төбәкләрендә дә этләрнең балаларны талавы, кайчагында бу хәлләр үлем белән тәмамлануы хакында язып, укып торабыз.

Билгеле булганча, Россиядә хайваннарны саклауга бәйле закон проекты гамәлдә. Шул исәптән, хуҗасыз хайваннар да закон тарафыннан якланылган. Канун нигезендә, хуҗасыз этләрне тоту, стерильләштерү һәм тотылган урынга кире җибәрү практикасы кулланыла.

Хуҗасыз этләр темасы бүген Татарстан парламентында да күтәрелде. 

“Алучы булса, акча түләргә дә риза без”

Казанның “Тынычлык” бистәсендә урнашкан “Зооцентр” директоры Рөстәм Нуруллин билгеләп үткәнчә, бу канун чын мәгънәсендә эшли һәм инде беренче нәтиҗәләрен дә бирә.

“Бу процедураны узган хайваннар нәсел калдырмый һәм алар арасында артым сизелми. Мисал өчен, ана эт елына ике тапкыр балалый һәм бер балалаганда сигезәр көчек китерә. Елга 16 көчек дигән сүз. Ә ул балалар, үз чиратында, 8-9 айдан, үзләре балалый”, - ди Рөстәм әфәнде.

Ул җитәкләгән үзәктә төзекләндерү һәм яңа корпуслар төзү эшләре бара. Кайбер корпусларны төзү планын үзгәртергә дә туры килгән. Мисалга, хәзер биредә лекция залы булачак. Моны хайваннарны яклаучылар балаларда хайваннарга карата мәхәббәт кечкенә яшьтән үк бөреләнсен өчен эшли.

“Без хуҗасыз этләрне үзләрен генә түгел, көчекләре белән бергә үзәккә алып киләбез. Кайбер очракта аларның хуҗалары табыла. Көчекләрне сатып түгел, бушка гына бирәбез. Алучы булса, йөз сум булса да өстәп бирер идек әле”, - ди Рөстәм Нуруллин.

Хуҗасыз этләргә тап булсагыз, бу үзәккә мөрәҗәгать итәргә мөмкин. Заявка килеп ирешкәннән соң күрсәтелгән адрес буенча үзәк хезмәткәрләре килеп, этләрне алып китәләр. Ун тәүлек карантинда торганнан соң аларны стерильләштерәләр.

“Зур токымлы этләрне кире иреккә чыгармаска дигән карар кабул иттек. Бу җаваплылыкны мин үз өстемә алдым. Чөнки кешеләрнең тормышына зыян салулары ихтимал”, - ди Рөстәм әфәнде.

“Казанда 15-20 мең йорт хайваны исәпләнә”

Казан башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Искәндәр Гыйниятуллин хуҗасыз этләргә бәйле проблемаларны чишәр өчен башта берничә таләп булдырылырга тиеш, дип саный.

Моның өчен иң элек йорт хайваннарын теркәүне кертү сорала. Бу таләп әлегә без субъектта каралмаган. Әмма Россиянең төбәкләрендә андый практика кулланыла икән. Мисалга, Бурятиядә.

“Без нәрсә белән эшләгәнебезне белергә тиеш. Хәзер безнең нормативлар бар, тик алар каян алынган, билгесез. Түбән Новгородта хайваннар санын исәпкә алу үткәрделәр. Бездә дә эш башланды. Шәһәребездә йортсыз хайваннар күпме икәнен ачыкларга кирәк. Хәзерге вакытта Казандагы өйләрдә 15-20 мең йорт хайваны асрыйлар. Хуҗасызларының да санын тәгаенләргә кирәк”, - дип саный Искәндәр Гыйниятуллин.

Икенче таләп — хуҗалары булган этләрне дә урамда иректә йөртмәү. Чөнки бу шулай ук аларның артуына китерә, ди Искәндәр әфәнде.

2021 ел нәтиҗәләре буенча, бу темага кагылышлы 1447 мөрәҗәгать килеп ирешкән.   2020 ел белән чагыштырганда, 42 процентка күбрәк. Эт тешләгәннән соң медицина оешмаларына мөрәҗәгать итүчеләр саны 6837 булган. 2021 елда 11063 хуҗасыз эт тотылган. 

Кайда этләр усалрак?

Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин республика районнарына күзәтү ясады. Иң усал этләр Югары Осланда, Лаешта, Спаста яшиләр булса кирәк. Узган елгы нәтиҗәләрне карасак, Биектауда күрсәткечләр 5,7 тапкырга арткан. Әтнәдә 3,2 тапкыр үсеш күренә, дип саннар белән уртаклашты Фәрит Мөхәммәтшин.

“2020, 2021 ел белән чагыштырсак, республиканың 17 районы “кызыл” зонада урнашкан. Югары Ослан, Спас, Лаеш, Алабуга, Кама Тамагы, Тукай, Биек тау, Бөгелмә, Тәтеш, Балык Бистәсе, Баулы, Әгерҗе, Чистай, Яшел Үзән, Актаныш, Питрәч, Арча районнары. Бу эшне федераль закон нигезендә системалаштырылган кайбер районнарның тәҗрибәсен уңай бәяләргә кирәктер. Азнакай, Чирмешән, Аксубай, Саба, Әтнә, Мамадыш, Менделеевск, Чаллы, Апас, Кукмара, Ютазы, Сарман, Әлки, Мөслим районнары шундыйлардан. Кемдер бу хәлләргә пандемия, дөньядагы вәзгыятьтән чыгып бәя биреп бетермәүчеләр дә бардыр”, - диде Фәрит Мөхәммәтшин.

2021 елда хуҗасыз этләрне тоту өчен бюджеттан 56,7 млн сум, 2022 елда 69,3 млн сум акча бүленгән.

“Законны камил дип әйтеп булмый. Гуманлылык һәм реаль чынбарлык каршылыкка килеп, кешеләрнең сәламәтлегенә һәм гомеренә зыян сала, социаль киеренкелек тудыра”, - ди парламент рәисе. Ул шулай ук гамәлдәге законны камилләштерү максатыннан, тәкъдимнәр әзерләнүен, әмма Дәүләт Думасының ул тәкъдимнәрне кабул итмәвен дә искәртте. Шулай да боз кузгалды дияргә була. Чөнки Дума җитәкчесе Вячеслав Володин йөкләмәсе буенча махсус эшче төркем булдырылган һәм анда Татарстан вәкилләре дә бар.