Татарга опера кирәкме, яки журналистларны нәрсә борчый?

Башта Ирада ханым училище буенча экскурсия оештырды. Аннан соң зур залда, чәй табыны артында сөйләшү булды. Сөйләшү дигәннән, очрашуга чакырганда министрлык вәкилләре журналистлардан республиканың мәдәният өлкәсен яхшырту өчен тәкъдимнәр сораган иде. Әмма соңыннан пресс-конференция министрга сораулар бирүгә кайтып калды диярлек.

“Милли кием кияргә оялабыз”

Министрга юлланган сорауларның беренчесе мода индустриясенә бәйле иде. Ирада Әюпова күптән түгел Якутиядә узган Татарстан мәдәнияте көннәрен һәм Ысыах бәйрәмен искә төшерде. Якутлар милли бәйрәмнәренә барысы да үзләренең традицион киемнәреннән килгән. Дөрес, ул киемнәр инде заманчалаштырылган. Ә менә без үзебезнең милли киемнәребездән оялабыз, дигән фикердә мәдәният министры.

“Бездә кешеләр үзләрен күрсәтергә ояла. Ул милләттән дә тормый. Президентыбыз Рөстәм Миңнеханов мәктәпләрдә белем генә түгел, милли тәрбия дә булырга тиеш, ди. Без хәзер Илсур Гәрәевич (мәгариф һәм фән министры - авт.) белән элемтәдә. Милли мәдәниятебезне белем бирү процессына кертергә тырышабыз. Былтыр яшьләргә татар  театрларына йөрер өчен 10 млн акча бирелгән. Шәп! Ләкин гаилә дә үз өлешен кертергә тиеш.

Бөтен кешегә дә милли кием кигезү перспективалы түгелдер төсле. Мотивация булырга тиеш. Хәзер безнең иҗат кешеләре өчен бөтен мөмкинлекләр дә бар.

Без киемнәрдән генә түгел, үзебезне күрсәтергә оялабыз. "Каравон" да кешене уеннарга чыгарырга тырышасың, ә ул куркып утыра. Берәрсе сүз әйтер дип уйлый. Бу креативлык ирегеннән, эчке иректән тора. Без бераз "кысылган". Безнең өчен бу типик булмаган сценарий",- дип аңлатма бирде Ирада Әюпова.

“БДИ — күрсәткеч түгел”

Журналист, татар активисты Рәдиф Кашапов очрашу барышында министрга быел татар теленнән БДИны республикада бары бер генә бала тапшыруын искәртте.

“Костюмнар, биюләр әлбәттә, яхшы. Әмма быел татар теленнән БДИны бер генә бала тапшырды. Мәдәният министрлыгы моның өчен җаваплылык тоямы?”, - дип кызыксынды Рәдиф.

“Дөресен әйтәм, мин БДИны яратмыйм. Минем фикеремчә, БДИ — ул  күрсәткеч түгел. Кешеләр төрле. Эмоциональ кешеләр БДИны начаррак бирә. БДИны үзенең киләчәк һөнәрен сайлар өчен тапшыралар. Бу бары имтихан гына. Миңа калса, татар телен саклау БДИга бәйле түгел. Ул күбрәк мохиткә бәйле. Әгәр дә мохит бар икән, алга китеш булачак.

Бәлки кешене нәрсәдер татарча аралашудан баш тартырга этәрәдер? Татар костюмы киюдән курку, татарча сөйләшүдән курку... Безгә нәрсә әйтерләр икән дип куркабыз”, - дигән фикердә Ирада Әюпова.

Шоу-бизнес дәүләтнеке булырмы?

Туган тел көне уңаеннан Татарстанның мәдәни өлкәсендә хезмәт куючы яшьләр Президент Рөстәм Миңнеханов белән очрашкан иде. Шул очрашу барышында “Барс-медиа” компаниясендә җитәкче вазыйфаларның берсен башкаручы Динә Гәрәева Мәдәният министрлыгы каршында продюсерлык үзәге төзергә кирәк, дип мөрәҗәгать итте.  

Ирада Әюпова белән очрашуда да әлеге мәсьәлә кузгатылды. Сүз уңаеннан, Динә Гәрәева хәзер мәдәният министрлыгына эшкә күчкән, бугай. Әлеге очрашуда ул координатор кебегрәк иде һәм министр да аңа кайбер тәкъдимнәрне теркәп куяр өчен берничә тапкыр мөрәҗәгать итте. Динәнең дәүләт оешмасына эшкә күчү соравы әлегә ачык калды.

Дөрес, “Барс-медиа”да безгә Динәнең киңәшче булуын һәм оешмада хәзер сирәк булуын хәбәр иттеләр. Ә Мәдәният министрлыгыннан сорагач, Ирада ханым исеменә рәсми рәвештә хат юллавыбызны үтенделәр.

Продюсерлык үзәгенә килсәк, Ирада Әюпова министрлыкның шоу-бизнесны җайга салу максаты булмавын ассызыклады.

“Бизнес — бизнес инде ул. Без аны  көйләргә җыенмыйбыз. Дөньяда бер генә дә андый система юк. Хәзер, шул исәптән республика мәйданнарына да, акчалары булган кешеләр эләгә. Һәрвакытта да сәләтлеләр димәс идем. Бу мәсьәлә сәләтләре булган яшьләргә ярдәм итә торган дәүләт системасы булдырудан гыйбарәт”, - дип аңлатты тармак җитәкчесе. Бу система авторлык хокукларын җайга салу белән дә шөгыльләнәчәк.

Продюсерлык үзәгенә килсәк, министр сүзләренчә, әлегә аның концепциясе әзерләнә.

“Үзәк инде эшли торган учреждениенең бер өлеше буларак оешачак”, - диде Ирада ханым әмма учреждениенең исемен атамады.

Очрашуда М. Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театрында милли опералар кую темасы да күтәрелде. Министрдан республикада бердәнбер музыкаль саналган театрда татар спектакльләре айга бер уйналу нормаль күренешме дип кызыксындылар.

Бу сорауны Ирада Әюпова көткән дә, көтмәгән дә төсле тоелды.

“Опера ул милләткә бәйле түгел. Ул билгеле бер кануннарга буйсына. Бу Италиядә нигез салынган сәнгать һәм операларның күпчелеге итальян телендә язылган. Мондый позициядән чыгып караганда, безнең бер генә дә милли операбыз юк. Чөнки минем аңлавымда милли опера ул — милли музыка кулланылган, милли инструментлар яңгыраш тапкан, милли музыка нигез итеп алынган опера”, - дип фикерләре белән уртаклашты Ирада Әюпова.

“Хәзергә милли опера бар. Һәр спектакль – иң кыйммәте. Спектакльләрнең 30 процентын тамашачы, калганын дәүләт субсидияли. Әгәр дә мин дәүләт заказын арттырам икән, театрның бюджетын да арттырырга тиеш булам. Дөньяда бер генә опера театры да, эксперименталь мәйданнардан кала, субсидия белән эшли. Хәзерге вакытта дәүләт заказы 110-116 спектакльдән гыйбарәт. Милли мәдәниятне барысыннан да бикләнеп кенә саклап калып булмый. Милли опера язылды икән, ул Татарстанда гына яңгырый алмый. Опера театрына кешеләр телне тыңларга түгел, сыйфатлы музыка тыңларга дип килә”, - дип искәртте министр.