Алмаз Гафиятов: Баш тренерның татарча сөйләргә тырышуы Рөстәм Миңнеханов белән күрешкәннән соң туды

- Бүгенгә кадәр үзегезнең эшчәнлегегезне этапларга бүлеп сөйләп китегез әле.
- Казан университетының жzурналистика факультетында укыганда безнең бер көн “матбугат көне” дип атала иде. Бу мөмкинлектән ярты төркем генә файдаланып барды, яртысы исә авылларга тарала иде. Шушы көннәрдә төрле редакцияләрдә тәҗрибә җыйдым. Телевидениедә эшләүне дә этапларга бүлеп карап була. Башта “Хәбәрләр” тапшыруында эшләдем, аннан соң спорт бүлегенә күчтем, ә соңгы этап итеп “Таяну ноктасында” эшләү дәверен атар идем. Шулай ук ТНВда чыгып барган “Батырлар” тапшыруын да алып бардым. Тулы эфирда эшләү белән, тапшыру алып бару аерыла, әлбәттә. Һәр этап саен юнәлешләр үзгәреп торды диярлек. Бүгенге көндә «Ак Барс» хоккей командасының матбугат бүлегендә эшлим. Бәлки вакыт үткәч мин юнәлешемне үзгәртермен, әлегә «Ак Барс»та эшләү миңа ошый.

- Телевидениедә эшләп караган кайбер кешеләр “бу минеке түгел”, диләр дә, китәләр. Мондый кешеләргә нәрсә әйтер идегез?
- Минемчә, минеке түгел дип әйтү дөрес түгел. Чөнки бу үзенә күрә бер “мәктәп”, тәҗрибә. Газетада эшләгәндә дә, минеке түгел бу дип әйтә алмый идем. Барырга һәм эшләргә кирәк. Безне студент вакытыннан ук өйрәтеп килделәр: “яза белсәң – радиода да, телевидениедә да эшли аласың” дип. Кемдер әйтә “минем кыяфәт юк, матур сөйли белмим” дип, әлеге сәбәпләр сезгә каршы булырга тиеш түгел. Бүгенге телевидениедә андый кысалар юк, чикләр бетерелде дип әйтергә була. Синең фикерләү сәләтең, яза белүең һәм кызыксынуың бар икән, димәк, син эшли алачаксың. Яңалыкларда эшләү бу зур тәҗрибә, мине моны үземнән чыгып әйтәм. Бу тапшыруда эшләмәгән булсам, башка тапшыру, башка форматларда эшли алмас идем. Чөнки теләсә нинди туры эфир алып барганда, син төрле өлкәләрдә хәбәрдар булырга тиешсең. Әгәр шушы яңалыклар мәктәбен үтәсең икән, төрле редакция, төрле форматларда эшли алачаксың.

- «Ак Барс»та сез нәрсә өчен җавап бирәсез?
- Әлеге вазифамда мин матбугат өчен җаваплы кеше. Әмма мин моны киңрәк төшенчә итеп карар идем. Башта бу эшне хоккейчылар белән журналистлар арасында арадашчы дип кенә уйлый идем. Алай түгел икән, монда башка өлкәләрдә дә белгечлек кирәк, мәсәлән, хоккейчылар белән шәһәр буйлап төрле медиачараларда катнашу. Монда исә СММ күнекмәләре дә кирәк. Матбугат хезмәтенең максаты - команданы төрле яклап үстерү. Хоккейда шундый гадәт бар: җиңелеп бара торган командага җанатарлар йөрми башлыйлар, ә без исә җанатарларны «Ак Барс» җиңелеп барганда да җәлеп итергә тырышабыз, халык йөрергә, карарга тиеш. Статистика буенча без үзебезнең максатка ирешеп барабыз, чөнки бу сезондагы күрсәткечләргә карасак, җанатарлар саны артты. Бу шулай ук төрле аудиториянең килүе белән бәйле. Хәзер безнең уеннарга хоккей белән кызыксынучылар гына килми. Җинү-җиңелүгә карамастан, аренабыз һәр уен саен диярлек тула. Чөнки монда гаилә белән дә килеп була, хатын-кызлар да күбрәк килә башлады. Җан атып кына утыру дигән төшенчә юк бездә, барыбыз уртак бер эш эшлибез. Кайвакытта без хоккейчылар һәм тренерлар арасында арадашчы булып та торабыз. Тренерлар кайбер фикерләрен безнең аша җиткерергә мөмкиннәр. Бу, әлбәттә, уен буенча түгел, уен сорауларына без гомумән кагылмыйбыз. Гадәттә, тренерлар безгә уенчыларга теге яисә бу вакыйгаларда ничегрәк үз-үзеңне тотарга икәнен җиткерергә кушалар, психологик яктан ярдәм итәргә тырышалар. Мәсәлән, кайбер уенчы кайдадыр дөрес булмаган яисә кире фикер әйткән икән, шулай ук ул уенчы белән без сөйләшәбез, киңәшләр бирәбез. Чөнки безгә һәрвакыт кабатлап киләләр: “Ак Барс” - ул бренд, “Ак Барс” – ул “Татнефть”, “Ак Барс” – ул республиканың йөзек кашы. Без әлеге брендны саклап калырга һәм үстерергә тиешбез. Уенчыларның кайберләре бу әйберне аңлап та бетермиләр, чөнки алар бүген бер командада, иртәгә икенче командада уйнарга мөмкиннәр. 

- «Ак Барс Шоу» идеясе ничек туды?
- Мондый төр шоулар НХЛда чыга башлады. КХЛда әлеге идея «Ак Барс»та туды. Милли хоккей лигасында хоккей (НХЛ) – ул бизнес. Барлык сораулар диярлек акча эшләүгә барып тоташа: маркетинг, җанатарлар белән эш алып бару, уен көннәрендәге чаралар... Без дә шуңа омтылабыз. Баштарак шоуның идеясе – хоккей карамый торган кешеләрне дә хоккейга җәлеп итү иде. Чөнки әлеге шоуда хоккей турында гына сүз алып бармыйлар. Алдан әйткәнемчә, хоккейга хәзер төрле кешеләр килә, монда әлеге шоуның да үз өлеше бар. Казанга берәр танылган артист яисә юморист килә икән, аны бу «Ак Барс Шоу»га чакырсаң, ул бик теләп килә. Ә ТНВга исә аларны чакырып китү авыррак.

- «Ак Барс» командасы уенчылары турында чыга торган имеш-мимешләр башта сезнең аша үтәме?
- Безнең аша бары тик рәсми мәгълүмат кына үтә. Мәсәлән, соңгы көннәрдә Әмир Мифтахов турында күп кенә яңалыклар йөри. Мин аның командада каламы яисә юкмы икәнен беләм. Әмма ләкин мин бу турыда әйтә алмыйм. Без бу яңалыкны килешүгә кул куелгач кына чыгара алабыз. Спорт дөньясындагы күп кенә яңалык таратучылар (инсайдерлар) әлеге мәгълүматларны төрле чыганаклардан алалар, рәсми булмаган сөйләшү барышында, ниндидер спортчының гаиләсеннән, дусларыннан алган җаваплар нигезендә. Алар бу мәгълүматны дөрес булса да, булмаса да чыгаралар, моның өчен аларга зыян булмый. Ә без бары тик 100% дөрес мәгълүматны гына бирәбез.

- Матбугат конференцияләре вакытында журналистларга көндәш команда махсус бурычлар йөкләгән очраклар бармы?
- Мондый хәлләр гадәти, бигрәк тә плей-офф вакытында. «Ак Барс» үз бозында уйнаганда, җирле журналистлар уенчыларга һәм тренерларга әлбәттә нейтраль сораулар бирәләр. Ә инде көндәшләр бозында уйнаганда ачуны чыгара торган сораулар бирергә мөмкиннәр. Уен буенча сораулар биреп, килеп чыкмаган якларга басым ясап, тренерларга уңайсыз сорау биргәннәре бар. Мәсәлән, «Авангард»та шундый журналист бар иде. Әмма бу регламент ягыннан чикләнми, киресенчә, уен алдыннан көндәшеңнең ачуын чыгарып алу кайсыдыр очракта уңай нәтиҗәгә дә китерә ала.

- Хоккейчылар белән якын дуслыгыгыз бармы? Сез алар белән нинди элемтәдә?
- Без төп команда режимында яшибез. Кайбер вакытларда, уеннар ерак шәһәрләрдә булганда, без өйгә берәр атна кайтмый торырга мөмкинбез. Шуңа күрә, хоккейчылар белән күп вакытны уздырабыз. Эшли башлаганда ук әйттеләр – артык дуслыкка кереп китергә ярамый. Дистанцияне тотарга кирәк. Дус та булып, шул ук вакытта эш сораулары буенча катгый рәвештә коллегалар булып калу мөһим.

- Сезнеңчә, СММ ягыннан «Ак Барс»ның дәрәҗәсе төшмәдеме? Чөнки берничә ел элек сериаллар төшерә иделәр, уенчыларның хатыннары, командага багышлап, җыр чыгарган иделәр...
- Әйе, анысы бар. СММ кимеде дип әйтеп булмый, юнәлешләр үзгәрде. Шул ук сериал чыгарганда, ул сериал, гомумән, Данис Зариповның соңгы сезоны турында сериал булырга тиеш иде. Әмма аны бик күп кеше карады, рейтинглар артты да, ул сериалны киңәйтеп, команда турында итеп ясадылар. Бу фикернең максаты - команданы таныту һәм яңа танылу юллары эзләү иде. Бәлки киләсе сезонда шушындый форматтагы идеяләр туып, яңа сериал чыгар. Шуңа күрә, СММның дәрәҗәсе төште дип әйтү дөрес түгел. Монда яңа форматлар һәм яңа алымнар эзләү процессы бара. 

- Сезне беренче татар комментаторы дип әйтсәк, ялгышмабыз. Бүгенге көндә татар комментаторлары ничек сайлана һәм алар сезгә ошыймы? 
- Сүзне хоккейны татарча сөйләү тарихы белән башлыйк. Телевидениедә спорт чараларын татарча сөйләү элек тә булган, мәсәлән, көрәшне татарча алып барганнар. Берара хоккейны да татарча сөйли башлаган булганнар. Кызганыч, бу материал архивларда калмаган. Ул вакытта аны 2 кеше алып барган һәм параллель рәвештә татарча-русча барган. Безнең исә бу идея озак вакыт үзебез белән йөрде, әмма һәрвакыт ничектер җае чыкмый иде. Берара русча алып бару башланды. Эфирда футбол, воллейбол, хоккей бара иде. Әлеге вакыйгалар мин спорт редакциясендә эшли башлагач булды. Хоккейны татарча алып бару, сөйләү кызык булыр дип, без бу эшне башлап җибәрдек. Бу нәкъ 2018 елда, «Ак Барс» Гагарин Кубогын алган вакытка туры килде. Башлап җибәргән мәлдә, татар комментаторлары мәсьәләсе калкып чыкты. Кастинглар үткәрә башладык. Шунда аңлап алдык: хоккейны аңлаган кешеләрнең телевизион практикалары юк, ә мондый тәҗрибәсе булган кешеләрнең хоккейны аңлау дәрәҗәсе түбән иде. Без монда урталыкны таба башладык. Ул вакытта җитәкчелеккә Рөстәм Гайзуллин, Ильяс Газизов ошады. Безгә туры эфир алып бару тәҗрибәсе булган кешеләр кирәк иде. Чөнки журналист 10 минут буе туры эфирда хоккейны сөйләп утыра алмый. Ул аны сиңа матур итеп язып бирә, ләкин шул ук мәгълүматны туры эфирда җиткерә алмаска мөмкин. Икенче мәсьәлә – татарча хоккей терминологиясе. Мин аны газетага язганда аңладым, чөнки бер кеше болай яза, икенчесе тегеләй яза. Шайбаны берсе шайба ди, берсе алка ди. Һәм без бу мәсьәләне бергә хәл иттек. Озак еллар телевидениедә эшләгән ветераннар, филологлар, журналистлар белән җыелып, уртак бер фикергә килдек тә, терминнарны тупладык. Хоккейны сөйләү башта халык өчен бер кызык хәл булып тоелса да, вакыт үткәч безнең дәрәҗә күтәрелде һәм безне нәкъ менә татар җанлы кешеләр карый башлады. Алар максатчан рәвештә шушы татарча комментаторларны ачып карыйлар иде, бу безгә әлбәттә зур бәя булып торды. Берничә елдан соң татарча алып бару ябылды. Мин моны социаль проект буларак булса да кире җибәрер идем. Чөнки бу әйбернең кыйммәтен аңлап бетермиләр. Беренчедән, бу спортны популярлаштыра, икенчедән татар теле үсешенә зур өлеш кертә. Тулы бер трансляцияне туган телдә сөйләү бер халыкта да юк иде. Бу елны әлеге проектны кабат дәвам иттеләр. Әлбәттә, бу эш “Ак Барс” ярдәме белән башкарылды. 

- Бу сезондагы татар комментаторларына сез нинди карашта?
- Минем аларны бәялисе килми. Һәр кешенең үз эше. Бөтен кеше килеп утырды да, әйбәт сөйли дигән сүз түгел. Бер елдан соң алар гомумән башка төрле сөйли башларга мөмкиннәр. Бу сезон алдыннан миңа шалтыраттылар, кемне тәкъдим итә аласың дип. Кемдер башка эштә эшли, әлбәттә, хоккейны алып бару аларның төп эше түгел. Кемдер мәҗлесләр алып бара һәм хоккейны сөйләгәндә бу сизелә. Мин аларны начар алып баралар дип әйтәсе килми, әмма хоккей үзенчәлекләрен белү мөһим. Уенга алдан әзерләнергә кирәк, кем ничек уйнаган, күпме очко җыйган, кайсы уенчы ничә алка керткән. Боларның барысы да уенны алып барганда кирәкле мәгълүматлар. “О, алканы керттеләр, булдырдылар” дип кенә татар комментаторы була алмыйсың. Бүгенге комментаторларның төп проблемасы – вакыт җитмәү. Чөнки аларның башка эшләре дә күп. Без алып барган чорда, кайсы уенны сөйләүне алдан ук билгеләгән идек. Хәзер исә төрле уенга төрле пар килеп, алар алдагы уенны карамыйлар һәм уенны сөйләгәндә бу сизелә. Аларны да аңлап була, әйткәнемчә, аларның төп эше хоккей сөйләү түгел. Комментатор осталыгы – ул кызыклы уенны сөйләү түгел, ә иң кызык булмаган уенны сөйли белү осталыгы. 

- «Ак Барс»ның популярлыгы да аның милли үзенчәлегенә бәйле. Шушы өлкәдә СММ ягыннан активлык күбрәк кирәкмиме?
- Минемчә, бу яктан киңкырлы эш алып барыла. Беренчедән, татарча уеннар оештырыла. Гомумән, безнең командада татар уенчылары, тренер да татар булгач, бу яктан безгә игътибар зур. Һәр уен саен диярлек, тренер пресс-конференцияне татар сүзләреннән башлый һәм моңа бик күп журналистлар игътибар итә. Әлбәттә бу татар телен үстерүгә тагын бер зур адым. Шулай ук татар милли бизәкләре белән эшләнгән махсус камзул чыкты. Безнең миллилекне арттыруга юнәлтелгән аерым бер пункт бар. Бер яктан ул сизелмәскә мөмкин, әмма элек «Ак Барс» гомумән татарча контент ясамаган. Шул ук Данис Зарипов чорында да аның белән татарча контент ясау мөмкинлеге булган, әмма аны ясамаганнар. Без татар телен әкренләп кертәбез. Радэль Җәмалетдинов, Альберт Яруллин аша без татарлыкны арттырырга тырышабыз. Бу тиз генә була торган эш түгел. Чит ил уенчыларына татар клипларын күрсәтеп төрле видеолар ясыйбыз. Мәсьәлән, уеннар алдыннан, киенеп-чишенү бүлмәсендә татарча җырлар яңгырый. Бу шулай ук зур бер этәргеч булып тора. 

- Тренер (Гатиятуллин Әнвәр Рафаэль улы) татар сүзләрен күбрәк куллануны үзе тәкъдим иттеме?
- Әйе, бу фикер беренче тапкыр Рөстәм Миңнеханов белән күрешкәннән соң туды. Рәисебез тренер белән татарча сөйләште, әмма ул аңлап бетермәде. Шуннан соң Әнвәр Гатиятуллинга татар телен өйрәнү фикере килде. Әкрен-әкрен генә татар телен өйрәнә башладык. Аңа авыррак булды, чөнки гаиләдә аның белән татарча сөйләшмәгәннәр. Әлбәттә, вакыты күбрәк булса тагын да тизрәк өйрәнер иде, әмма тренерның вакыты тыгыз. Башка шәһәрләрдә булган уеннарда да, без аның белән аерым утырып татарча өйрәнергә тырышабыз. 

- Сез хоккейчылар белән тыгыз элемтәдә торасыз. Аларның характерлары авырмы?
- Әйе, кайберсе балалардан да уздыра (көлә). Менә Александр Радулов белән авыр иде. Аны каядыр эләктереп алып бару өчен бик күп көч куярга кирәк. Бер төрле уйлап, икенче төрле эшләргә мөмкин ул. Аларны аңлап була, чөнки алар кечкенәдән үк катгый режимга өйрәнеп үсәләр. Дәресләр – тренировка – өй маршруты буенча үтә аларның балачаклары. Профессиональ командаларда шушы режимны сакламыйча, соңга калып йөргән өчен акчалата штраф салалар. Шуңа күрә, бер яктан аларның дисциплина көчле, икенче яктан шушы “бала-чагалыклары” көчле.

- Үз-үзен тотышы ягыннан сез кемне беренче урынга куяр идегез? Үзегез белән эшләгән һәм «Ак Барс»та узган сезоннарда уйнаган уенчылар арасыннан.
- Күп кеше Вадим Шипачевны авыр характерлы дип әйтә. Миңа калса, характер һәм үз-үзен тотышы ягыннан ул үрнәк уенчыларның берсе. Аңарда “йолдызлык чире” юк. Командада һәр хезмәткәр белән исәнләшеп, хәлен белеп йөри иде ул. Ул яктан шулай ук Данис Зарипов та үрнәк кеше. Шунысы бар, хәзер яшь уенчылар андый түгел. Аларның менталитет башкача…

Илнар Камаев

Фото: https://vk.com/agafiyatov