Бәрәңге – ярты икмәк

«Бәрәңге уңышы яхшы булды»
«Кырлай» агрофирмасы - республиканың сатуга иң күп бәрәңге җитештерә торган хуҗалыгы. Яшелчәчелек белән 2011 елдан бирле шөгыльләнгән агрофирма быел бәрәңге игү мәйданнарын мең гектарга кадәр җиткергән. Тагын 200 гектар мәйдан җирдә кәбестә, кишер, чөгендер һәм салат үстерелә.

Арча районы авыл хуҗалыгы идарәсенең җитештерү-маркетинг бүлеге башлыгы Раил Шакирҗанов әйтүенчә, башка елларны сатуга дигән бәрәңгене август башында ук ала башлый торган булганнар. Быел, һава шартларына бәйле рәвештә, эшләр ике атнага соңрак башланган. Саклауга дигәнен дә 4 сентябрьдә алырга керешкәннәр. Без Арчага барган көнне исә комбайннар орлыкка дип үстерелгән бәрәңге басуында эшли иде. Аның уңышы гектарына 380 центнер чыга. 14 сентябрь мәгълүматлары буенча, 180 гектар мәйданда бәрәңге алынган иде.

- Басуда үзйөрешле ике комбайн эшли. Аларга яңгыр да, кар да куркыныч түгел. Иң мөһиме: тракторлар батып калырлык булмасын. Явым-төшем өстән туктаусыз явып тормаганда, техника ватылмаганда, ике комбайн тәүлегенә 40-50 гектар мәйданда бәрәңге ала. Гадәттә, сентябрьнең соңгы көннәрендә эшне тулысынча тәмамлыйлар. Ә кәбестәгә бәрәңге мәйданнарының 80 проценты алынып беткәч керешәләр, - ди Раил Шакирҗанов.

Икенче икмәкне, яшелчәләрне алган чорда кырдагы эш тәүлек буена гөрли икән. Комбайнчылар ике сменада эшли.

- Мин биредә 2011 елдан бирле хезмәт куям. Барысыннан да канәгатьмен. Хезмәт хаклары гектарына күпме центнер алуга карап түләнә. Якынча 60-65 мең сум акча алабыз, - ди комбайнчы Фидарис Зарипов.

Раил Шакирҗанов әйтүенчә, «Кырлай» ширкәтендә биш-алты төрле сорт утыртыла: Гала, Ред Скарлет, Королева Анна, Наташа, Зикура. Уңышлары яхшы булса да, бәрәңгенең кайбер сортларын игүдән баш тартырга туры килгән.

- Мәсәлән, Розанна сортының уңышы бик яхшы иде, ләкин аны тиз арада сатып бетерергә кирәк дип беләм, чөнки саклар өчен ул бик үк яхшы түгел, - ди ул.

Узган атнаның шимбәсендә республиканың хөкүмәт йортында узган брифингта премьер-министр урынбасары - авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры Марат Әхмәтов, быел бәрәңге уңышы көткәннән түбәнрәк булды, дип белдергән иде. Уңыш гектарыннан уртача 215 центнерны тәшкил итә. Шулай да ул, үз чиратында, икенче икмәккә кытлык булмаячагын әйтте. «Кырлай»да эшләүчеләр әйтүенчә, биредә быел да бәрәңге бик әйбәт чыккан.

- Бәрәңге өчен ел уңышлы килде. Дым вакытында булды, ашламасы керде, агу сибелде. Бездә үсемлеккә бик зур тәрбия күрсәтелә. Яңгыр булмаса да куркыныч түгел, чөнки монда яшелчәләрне махсус җайланмалар белән су сиптереп үстерәләр, - ди Раил Шакирҗанов.

Соңгы елларда республикада икенче икмәкне күпләп игүче районнар саны кимеде. Күп хуҗалыклар аны үзләренә җитәрлек күләмдә генә үстерәләр. Раил Шакирҗановтан бәрәңге үстерүдәге кыенлыклар турында да сораштык.

- Беренчедән, аның уңышы һава шартларына бәйле. Ел коры килсә, уңыш юк, дигән сүз. Чыгымнары да зур. Су сиптергечләр, техника белән тәэмин итү дә барлык хуҗалыкның мөмкинлегеннән килә торган эш түгел. Менә мондый үзйөрешле комбайннар 40-50 млн сум тора. Аннан соң, зур булмаган мәйданнарда мондый техниканы алып та булмый әле. Болардан тыш, үстергән яшелчәләрне сатасы да бар бит, - ди җитәкче.

Саклау
Тракторлар бәрәңгене складларга кайтаралар. Биредә аларны туфрактан, чүпләрдән арындыралар, вакларын, киселгәннәрен алып, яхшыларын саклавычларга тутыралар. Складларда 24 мең тонна яшелчә саклана. Моннан тыш, бер тонна сыйдырышлы суыткыч та бар. Эшләрнең күпчелеге техника, компьютер ярдәмендә башкарылса да, кул хезмәте дә шактый таләп ителә. Без килгәндә, бәрәңгене сортларга аеру пунктында 15ләп кеше эшли иде. Ә гомумән алганда, хуҗалыкта барысы 40-50 тирәсе эшче хезмәт куя, диделәр.

- Мин биредә ел буена эшлим. Быел дүртенче сезон инде. Кыш көне яшелчәләрне карап, черегәннәрен чистартабыз, сату өчен сеткаларга тутырабыз, - ди Рафига апа.

Раил Шакирҗанов әйтүенчә, бәрәңге 4-5 градуста саклана. Ә начарга чыккан яшелчәләрне терлекләргә ашаталар. Шунысын да әйтергә кирәк, Арчаның «Кырлай» ширкәте базасында якын киләчәктә бәрәңге эшкәртү заводы да төзеләчәк. Ләкин әлегә аның турындагы тулы мәгълүмат сер итеп саклана. Әгәр дөрес булса, монда бәрәңге фрилары әзерләнәчәк.

Биектау районының Әлдермеш авылында яшәүче Марат Бәхтияров химия кулланмыйча да яхшы уңыш җыеп алу серенә төшенгән. Бу турыда «Бизнес-онлайн» басмасы хәбәр итә.
Марат әфәнде басу-кырларга сидерат (туфракны ашлама белән баетучы үсемлек) кертми, ә бу үз чиратында орлыкны экологик яктан чиста итә. Бүген «Хәмдиев» крестьян-фермерлык хуҗалыгының җирләре 1500 гектарга җиткән.

- Зур мәйданда бөтенләй химикат кулланмыйча эшләү авыр, әлбәттә. Ләкин кешелек өчен зыян китерми торган продукция җитештереп була. Үзебез, туганнар, дуслар өчен натураль, ашарга куркынычсыз булган продукт җитештерергә теләп кенә тотынган идек бу эшкә, - ди Марат Бәхтияров. - Безнең максат - ашлама кулланмыйча гына яхшы уңыш алу өчен, табигый туфракның уңдырышлылыгын торгызу. Әйтик, берәр культура чәчелсә, ул җыеп алынмый - өч-дүрт елга җирдә кала һәм, органик матдә хисабына, ашлама буларак хезмәт итә. Күп итеп мал-туар тотмаган кешегә иң гади вариант: саламны кырда калдырырга, җыймаска. Ул - органик матдә. Әгәр мал-туары булса, тирес кертергә. Органик матдәләрнең туфракка кертелүе аның структурасын яхшырта. Һава калып, чери һәм бактерияләр барлыкка килә. Кайсы яктан карасаң да, бу - әйбәт. Беренче елларда чыгымнар була, чөнки тукранбаш алырга, чәчәргә кирәк. басу бер ел ял итә. Аның каравы, башка елларда химик ашламалар сатып аласы, басуга кертәсе булмый.

КФХ басуларыннан алынган уртача уңыш - гектарыннан 30-32 центнер. Бу - химия кулланып җитештергәнгә караганда азрак, аның каравы, продукция экологик яктан чиста.

---

^{Илдар Мөхәммәтҗанов фотолары}