"Балагыз арымасын", яки “Развивашка” кирәкме?

Аннан, шәһәрдә бит мөмкинлекләр муеннан! Акчаң булса, айга менәргә дә өйрәтәләр хәзер балаларны!

Үземнеке
Улыма 4 яшь тула. Сөйләме начаррак. (Бу аның вакытыннан ике айга иртәрәк тууы белән дә бәйле). Әмма бит баланы йөртәсе килә! Үземнең амбицияләремне дә тормышка ашырырга теләп, балага түгәрәкләр сайларга узган ел ук тотындым. (Амбицияләр дигәннән, моны таныйм һәм теләгем баланы идеаль итәр өчен көн саен 2-3 түгәрәккә йөртү түгел икәнен дә искәртәм).

Иң беренче эш итеп, логопед эзләдем. Төп таләп – татар телле булсын! Ышанасызмы-юкмы, Казанда татар телен белә торган логопед табу – печән өемендә инә эзләү кебек. Тырыша торгач, таптым бит бу белгечне! Тик ике проблема бар:  белгечнең  иртән сәгать 8 дә генә буш вакыты бар һәм ул Казанның икенче ягында кабул итә. Өстәвенә, урамда кыш иде. Баланы 6да уятып чыгып китүнең, аннан соң кире кайтып, бакчага илтүнең ни икәнен үзем генә беләм. Логопед белән шөгыльләнүнең 45 минуты – 850 сум тора. Монысы да мөһим, чөнки төрле логопедлар бар. Арзанракка да шөгыльләнергә була.
(Сүз уңаеннан, логопедка караганда, баланың авылда әби-бабай, күрше балалары белән аралашуы күбрәк нәтиҗә бирде!)

Спорт! Аңардан башка ярыймы инде?! Бала спортны яратырга, шөгыльләнергә тиеш (диләр бит)! Шахмат булса да уйнасын, әйеме?
Шахматка безгә иртәрәк. Өстәвенә, табиб мускулларны ныгытырга кирәк, ди. Шуңа да бассейнны сайладык. Балалар өчен бассейннар, әлеге дә баягы, безнең районда юк икән. Булганнары зур, инде йөзә белә торган балалар өчен. Анда да 5 яшьтән генә алалар. Һәм безгә тагын икенче районга йөрергә туры киләчәге көн кебек ачык иде.

Шөкер, бала суны туганнан бирле бик ярата. Тренерлар да әйбәт (әле татарча да белә!) Бәясе арзан түгел, бер тапкыр шөгыльләнү – 850 сум. Әмма атнага бер тапкыр гына булса да моңа түзәргә була.

Әле менә балалар бакчасында дүрт төрле түгәрәк оештырырга йөриләр. Пласитилиннан әвәләү, каратэ, вокал һәм математик уеннар. Шәхси түгәрәкләргә караганда, болар 3-4 тапкыр арзанрак һәм ерак барасы да юк. Шулай булгач, баланы изалау шул ноктада тәмамланыр да, бар нәрсәгә дә бакчада гына өйрәнербез кебек.

Кешенеке ничек икән?
Кеше баласын кая йөртә икән, Казанда яшәүче әти-әниләрдән шуны да сораштык әле. Алга китеп булса да әйтик, төрле бала бар. Кемдер бала өчен карьерасын да корбан итә, хәтта.

Зөлфия Сафина: “Улым һәм кызым бар. Кызыма – 12, улыма 9 яшь. Малай белән 6 яшьтән төрле түгәрәкләргә йөри башладык. Футбол, рәсем, йөзү, тимераякта шуу, җиңел атлетика, гимнастика, хор... Берсе дә калмады бугай инде. Бераз йөри дә, ташлый. Йөри дә, ташлый. Ошамый миңа, ди. Ошамагач, баланы мәҗбүриләп тә булмый. Быел инде баш каткан. Менә хәзер биюгә йөри башлады. Белмим, күпмегә чыдар.
Кызым басынкы холыклы. Рәсемне дә матур ясый. Шуңа ул рәсем ясау түгәрәгенә 5 яшьтән алып йөри. Киләчәктә бәлки тормышын да графити, дизайнерлык белән бәйләр. Андый теләге дә юк түгел”, – дип җавап бирде.

Гөлүзә Василова: “Өч улыбыз бар. Башлангыч сыйныфларда укыганда, алар түгәрәкләргә йөрде. Язылып, даими рәвештә, бер дә калдырмадылар. Хәзер исә “скучно” дип, берсен башлыйлар, берсен ташлыйлар. Урамда футбол, баскетбол уйнарга яраталар”, – ди.

Эльвир Мостафин: “Малай ныклап хоккей белән шөгыльләнә. Бу арзан спорт төре дип әйтеп булмый. Киемнәр, кәшәкәләрнең бәясе – 15-16 мең сум тирәсе. Айга берничә кәшәкә сындырган вакытлары да бар. Хатыным, баланы тренировкаларга даими йөртер өчен, эшеннән китте. Үзем дә элегрәк икешәр эштә эшләдем. Улымны профессиональ хоккейчы итеп күрәсем килә”, – дип җавап бирде.

Баланы иртә өйрәтү – зыянлы
Әти-әниләр үзләренең бала вакытта чынга ашмаган хыялларын балалар ярдәмендә тормышка ашырырга омтыла, ди психологлар. Баланы кечкенәдән түгәрәкләргә йөртүнең файдасы күпме, зыянымы? Моңа клиник психолог, нейропсихолог Татьяна Халитова җавап бирде.
– Баланы кечкенәдән төрле шөгыльләргә өйрәтү хакында, ниһаять, кычкырып әйтә башладылар! Боларга баланың интеллектын үстерә торган “развивашка”лар да, 4 яшьтән баланы мәктәпкә әзерләү дә, алты айдан тел өйрәнү дә, башкалар да керә. Белгечләр еш кына баланың бала чагын урлыйлар, ул әле уйнап туймаган, тиз арый, мөстәкыйльлеген югалта, дип кайгыра. Әмма проблема тагын да җитдиерәк. Бу бала өчен куркыныч та булырга мөмкин.

Шәхсән үзем “битлек эффекты” куркынычын күрәм. Мисал өчен, 1,5 яшьлек бала бик күп экзотик хайваннарның исемнәрен өйрәнгән. Машина маркаларын белә, хәтта динозаврларны аерып маташа. Боларның барысына да аны алты айдан махсус программа нигезендә өйрәтәләр. Әти-әнисе аның белән карточкалар ярдәмендә шөгыльләнә һәм түгәрәкләргә йөртә. Әмма бу баланың баш миендә үзгәрешләр барлыгы ачыкланды. Эш шунда ки, ул хайваннарны карточкаларда гына таный. Ә китапларда хәтта гап-гади этне дә күрсәтеп бирә алмый. Бала “жираф”, “маймыл” кебек сүзләрне карточканың исемнәре дип аңлаган. Аның абстракт фикер йөртүе һәм күзаллавы белән проблемалар булуы ачыкланды.

Эрудитларның интеллектуалларга караганда күбрәк булуына игътибар иткәнегез бармы? Бик үк акыллы булмаган кешеләрнең яхшы хәтерле булуы еш очрый. Чөнки уйлануга караганда, истә калдыру җиңелрәк. Бер фигыльне куллануга өйрәнгәнче, 100 исемне истә калдыру җиңел бит

Алай гына да түгел, 2 яшьтә дә исни, өрә белмәгән, үзләренең тән төзелешләрен әйтеп бирә алмаган балаларны очратканым булды. Рәхәтләнеп уйнау урынына, “профессионал-белгечләр” компаниясендә команда буенча рәсем ясап, китап уку һәм математика белән шөгыльләнгәннәрдә ирекле рәвештә иҗат белән шөгыльләнү мөмкинлеге булмый. Алар күлләвекләрдә йөгерү, пычракта уйнау кебек әйберләрдән мәхрүм.

Мондый түгәрәкләрнең тагын бер куркыныч ягы балалар белән шөгыльләнә торган белгечләргә бәйле. Гадәттә, мондый үзәкләрдә педагогогик яисә психологиг белеме булган, әле яңа гына уку йортын тәмамлаган белгечләр эшли. Шуңа да башта балагызны илтәчәк үзәк хакында күбрәк мәгълүмат туплагыз. Моның балага файдасы күбрәк булачакмы, зыянымы икәнен ачыклагыз, барысын да үлчәгез, – дип киңәш бирде Татьяна Владимировна.
     
Психологның әти-әниләргә киңәше:
1.    Баланы арудан саклагыз, чөнки арыган баланың үзен-үзе контрольдә тотуы кими. Телевизор һәм компьютер каршында озак утыртмагыз. Кеше күп булган урыннардан читләшегез. Кибетләрдә, базарларда йөрү балада ярсулы хисләр тудырырга мөмкин.
2.    Бала көн дәвамында режимны үтәргә тиеш. Саф һавада йөрү, чыныгу бик мөһим.
3.    Балада нинди дә булса берәр шөгыльгә кызыкнсыну уятырга, тәрбияләргә кирәк. Әти-әнинең бурычы – бала теләп эшли торган һәм үз-үзенә ышаныч уятырга ярдәм итә торган шөгыль табу. Әмма  түгәрәкләр белән артыгын мавыгу кирәкми.
4.    Балалар белән күбрәк вакыт уздырыгыз. Уйнагыз, башкалар белән ничек итеп дөрес аралашырга, җәмәгать урыннарында үзеңне ничек тотарга һәм башка төрле социаль гадәтләргә  өйрәтегез.
5.    Балага карата артык таләпчән, яисә киресенчә, бөтенләй дә бер нәрсә дә таләп итми торган булмагыз. Аның яшенә туры килә торган бурычлар куярга тырышыгыз. Сезнең күрсәтмәләр боерык булып яңгырарга тиеш түгел.
6.    Баланы нәрсә өчен булса да шелтәләгән очратка да аның белән тәрбияле, матур гына сөйләшегез. Сезнең тынычлыгыгыз – аның өчен үрнәк. Онытмагыз: бала беркемгә дә бернәрсә дә тиеш түгел! Ул бәхетле, сәламәт һәм уңышлы булырга тиеш!