Бәлки күзен Зөләйха гына түгел, ә халкыбыз да ача алыр!

Беренче язма

Татар интернетында “Зөләйха күзләрен ача” фильмы тирәсендә кискен бәхәсләр бара. Бу текстны язу монда гауга уяту нияте түгел, ә үз фикеремне җиткерү.

Беренчедән, фильмга тулаем бәя бирү өчен аны алдан карап бетерергә кирәк! Китабы укылган булу тагын да яхшырак! Икенчедән, бу тарихи документаль фильм түгел, бу уйлап чыгарылган әдәби әсәр, фантазия, теләсәгез. Өченчедән, комментаторлар арасында баш рольне башкарган Чулпан Хамматовага ачулы уклар ату гомумән аңлашылмый! Янәсе ул татарча сөйләшми, христиан диненә күчкән, аны татар дип исәпләргә урын юк, өстәвенә ни өчен ул татар милләтен хурлаучы фильмда уйный дигән сораулар куела...

Нинди зәгыйф фикерләү!!! Кемнең нинди диндә, нинди телдә сөйләшүе – үз эше, үз кыйбласы! Конституция, закон тарафыннан бу чикләнми, ялгышмасам. Ким дигәндә, бу профессиональ мөнәсәбәт, бар роль – бар яраклы актер! Аннан, бу мантыйктан чыгып эш итсәк, бер генә татар кешесенә дә (Роза Хәйруллина, Илдар Хәйруллин һ.б. һ.б.) бу фильмда катнашырга ярамый димәк??? Татар милләтен хурлаучы фильм бит, янәсе?!

Карчык образына да тискәре фикерләр күп җыелды. Имеш, татар хатын кызы дөрес күрсәтелмәгән. Бу очракта Роза Хәйруллина шәп башкарган образны “татар әбие” итеп түгел, ә киленен яратмаган кайнана буларак кабул итергә кирәктер бәлки?! Ок, ә Мортаза кебекләр аз булганмы, бүген әзме? Татардан ямь күрмәгәнне, урыстан ямь күргәннәр юк дип уйлыйсызмы? Хәзерге гаиләләрдә дә мондый күренешләрне көн дә күреп торабыз, катнаш никахларның саны артып тора. Кайда соң монда хыянәт, кайда монда татарны хурлау? Гомумән, мондый фикерләрне татар халкының тарихын, милләтнең язмышын белмәгән, үткәннәре белән кызыксынмаган кешеләр генә яза аладыр. Әйтерсең лә, татарлар гел елмаеп, җырлашып-биешеп, Тямай-Грейларга сикереп, тәти генә чөкердәшеп яшәгән!

Комментаторлар татар тормышын яңалыкларда күрсәтелгән Сабантуйлар аша гына белә дигән фикер туа! Татар үз-үзен хурлый бит, инде күптән! Ә телгә алынган карчык сезгә татарның бүгенге көнен хәтерләтмиме? Сукыр! Сукыр халык түгелме без? Әдәбиятны блогерларның мәгънәсез шау-шуына, җыр сәнгатен сәхнәдән мөгерәүгә, әдәпне шаркылдауга, театрларны хәмер эчү урынына (театрда хәмер эчүгә), балаларга татар телен иңдерүне телевизор/смартфоннарга алмаштырган, уйлану урынына чәйнәшеп яткан халык түгелме без??? Бөек халыкның милли кинематографы булмавында да без үзебез гаепле түгелме?

Мин рәхмәтле! Гүзәл Яхинага да, фильмны төшерүчеләргә дә, съёмкаларда катнашкан актёр-массовкага да зур рәхмәтле! Бу фильм – безгә, Татарстанга, татар халкына ИНДЕ зур мирас калдырган хезмәт! Кирәк, халкыбыз белән агарыныр өчен кирәк карарга бу киноны!

Икенче язма

Постларымның берсендә “Зөләйха...” чыгуы хакында мин рәхмәт сүзләремне белдергән идем: Яхинага, кино төшерүчеләргә, актерларга... Татарның бүгенге хәлен сукыр карчыкка тиңләдем! Фикеремнән баш тартмыйм!

Бу урында тагын бер кат ассызыклап куям – язуның сәбәбе экранизацияне, Яхинаны (автор буларак) яклау өчен түгел! Язманы игътибар белән укучылар минем тел төбемне, җиткерергә теләгән фикеремне аерым ачык аңладылар дип уйлыйм! Тик, комментаторлар арасында үзләре генә ишетергә теләгән урыннарны контексттан ертып алучылар да хайран булды, аеруча үзләрен “милләтпәрвәр”дип йөртүчеләр арасында. Ок!

Мин әдәбият белгече, кинокритик түгел, әсәрне ошады/ошамады дәрәҗәсендә генә бәяли алам. Тик үз фикереңне үз челтәр битеңдә җиткерү бүгенге көндә тыелмый бит, шулаймы? Кыска иттереп әйткәндә, урыны белән ошады, урыны белән юк, әмма китап/фильм мине битараф калдырмады, тагын бер кат уйланырга өндәде. Комментарий язучылар арасында – кайбер интеллигентлар, журналистлар - Гүзәл Яхинага, Чулпан Хаматовага “маңкорт”, “марҗа” (янәсе татар телен белми, чукынган, Мәскәү администрациясенә хезмәт итә) дигән тамга-ярлыклар тактылар. Язучы Вахит Имамов һәм башка критикларның мәкаләләрен каршы китерделәр. Кызык инде!)) Бу кешеләр миңа америка госдепы килбәтләрен хәтерләтте – икеле-өчле стандартлар! Алар тәкъдим иткән мантыйктан чыгып эш итсәк, татар телен белмәүчеләрне, мохиттән аерылучыларны без, бөек татарлар, “татар” дип исәпли алмыйбыз! Шулай килеп чыга...

Яхшы, шулай булгач, без Муса Җәлилнең кызыннан да, Акчуриннардан да, Мәрҗәни токымыннан да, Татарстанның халык һәм атказанган кешеләренән, аларның бала-оныкларыннан да баш тартырга тиешле булабызмы?? Узган елны кукуруз кырына төшеп утырган очкычның пилоты Дамир Юсуповны бөтен татар дөньясы белән күккә чөйдек! Туктагыз әле, “милләтпәрвар” иптәшләр! “Татар, татар, бу безнең баһадирыбыз, чын татарыбыз” дип күккә чөер алдыннан Дамирдан татар теле буенча имтихан алдыгызмы?.. Нишлисез сез??? Нигә татарны бүлгәлисез??? Нигә бу двойной стандартлар??? Татарны үз-үзеннән биздереп бетерәсез бит!!! Татар телен беләме ул, белмиме, алар барысы да безнекеләр, барысының да кан тамырларында татар ДНКсы!

Җанисәп алу елы быел! Һәрберсе безнеке, һәрберсе исәпләнгән булырга тиеш! Офыкта балкыган бу “милләтчеләр”, “милләтпәрварлар” бүгенге көндә халыкка күбрәк зыян китерә сыман. Ә бәлки алар моның өчен тырышалардыр?? Комментаторлар арасында “мин милләт мәнфагатьләрен яклаучы” дип, күкрәк сугучылар булды дигән идем инде... Алар фильмны, нигездә, уңай бәяләүчеләрне, “акылсызлык”, “сез бернәрсә дә аңламыйсыз, Мәскәү агенты Яхинаны күккә чөясез” дип сукранды! Ләкин, менә нәрсә кызык бит! Шушы “яклаучыларның” кайберләре озак еллар дәвамында дәүләт структураларында эшләп, ә кайсылары әле хәзер дә, бюджеттан, ягъни Мәскәүдән хезмәт хакы алып яталар! Господа, господа!!! Сезнең мантыйкка таянсак, сезне үзегезне дә “Мәскәү агентлары” исемлегенә кертергә була бит! Сез үзегез дә “марҗа” ролен башкарасыз түгелме? Шулай килеп чыга?!

Тагын бер сорау: әгәр Яхинаның бер әсәре татар халкына шуның хәтле зур зыян китерә ала икән, димәк безнең үзебезнең традицион әдәбият-фән өлкәсе эшен эффектив алып бармый?? Әгәр әдәбиятыбыз, тарихыбыз тиешле күләмдә һәм дәрәҗәдә визуальләштерелгән булса, без “Зөләйха...”ны сизмәгән дә булыр идек! Боларга акча юк диючегә ышанып бетеп булмый, башкага акча табыла бит!

Тагын шунысы кызык, әгәр фильмның беренче сериясенә әйләнеп кайтсак, анда Игнатов белән Настя мәчеттә җенси мөнәсәбәткә керәләр, хәтерлисез. Руслар моны антирусская пропаганда, нас показали как кощунственных, низменных людей диделәр, челтәрләрдә “татары проплатили” дигән сүзләр яздылар!)) Күрәсез, рус халкы да бу кинога битараф калмады! Татарлыкның патриотлары моны ничек аңлатырлар икән? Кем “проплатил” соң монда: урысмы, татармы?

Фильмның киң эфирга чыгуында (милли-сәяси төерләр эзләргә маташмаганда, әлбәттә) татарлар өчен берничә зур отыш бар, минемчә. Беренчедән, Россия күләмендә үзәк каналдан татар җырының ИРКЕН яңгыравы! Соңгы тапкыр мондый шатлыкны безгә Сәидә Мөхәммәтҗанова Первый каналдан бүләк иткән иде. Төрле төбәкләрдә сибелеп яшәгән татарлар өчен “Ай, былбылым” җыры гимн кебек яңгырый, аларга рухи көч бирә! Җанисәп алу елында бу бик мөһим!

Икенчедән, татар артистларының (телне беләләрме, белмиләрме, мөселманмы, христианмы) җыелып бер картинада эшләүләре! Профессиональ продакшенда! Татарның үзенең зур кинематографы булмау шартларында бу аеруча әһәмиятле! Актерларыбыз өчен бу зур профессиональ тәҗрибә, Википедия битләренә кереп кала торган вакыйга!

Өченчедән, һәм иң мөһиме, фильм каршылыклылыгы белән татарларны, милләтне дер-селкетеп алды! “Зөләйха...” барыбызга да бертигез ошаса (яки ошамаса), кино сәнгать түгел, ә почет грамотасы булыр иде! Ә бит болар аз түгел! Шуңа күрә дә мин Яхинага, фильмны төшерүчеләргә, актер-массовкага бик рәхмәтле!

Бәлки күзен Зөләйха гына түгел, ә халкыбыз да ача алыр!

P.S. 1) Монда күтәрелгән сораулар гауга чыгару, бер-береңә пычрак ату өчен түгел, тынычлап утырып, тагын бер кат уйланыр өчен язылды. 2) Язучылар, тарихчылар, белгечләр, эчке низахларыгызны ташлагыз, “бөек”лек таҗын салыгыз! Җиң сызганып милләт хакына эшкә керешергә вакыт! 3) Мин бер як кешесе дә түгел, читтән күзәтеп, халкыбызның киләчәге өчен борчылып торучы бер татар баласы. 4) Бергә булыйк, бердәм булыйк!