«Фестивальнең абруе үсә»

Быел фестивальгә 56 илдән 967 гариза теркәлгән. Бу – фестиваль тарихында рекордлы сан. Конкурс программасына 65 фильм кергән. Милли эшләр номинациясе шорт-­листында да быел 15 кино, моңарчы аларның саны 10нан артмаган. Әле фестивальнең яртысы да узмаган һәм сайлап алу комиссиясе фестивальдә катнашыр өчен лаек дип тапкан фильмнарга, дәрәҗәле кунаклар белән оештырылган очрашуларның кимәленә бәя бирергә иртәрәк. Бүгенгә сүз күбрәк кызыл келәм һәм ачылыш тантанасы хакында булыр.

Кызыл келәм

Әгәр кызыл келәмне «А ноктасыннан Б ноктасына кадәр ара» дип атасак, А ноктасына келәмнән узарга тиешле кунакларны төрле елларда төрлечә алып килделәр. Беренче елларда алар (барысы да диярлек) ул ноктага затлы лимузиннардан төшеп басалар иде. Быел (алдагы берничә елда да) транспорт гади һәм күпсыйдырышлы. Соңыннан купшы машиналарда килгән дистәгә якын «статуслы» кунакларны искә алмаганда – барысы да автобусларда килеп туктадылар. Бу күзгә ташлана, ләкин бары факт буларак. Һәрхәлдә, минем ачуны чыгармый, бары «Әһә, быел бу яктан экономия булган икән» дип уйларга гына сәбәп. Ә менә А ноктасыннан Б ноктасына барган юл быел тарайган. «Пирамида» күңел ачу үзәге каршында кунак­ларны көтеп торган һәм алкышларга күмәргә әзер тамашачы өчен чикләүче җайланмалар аз куелган. Нәтиҗәдә – кызыл келәмнән узучы кунаклар кинофестиваль фанатларына кагылып, кайбер урыннарда аларның тыгыз рәтләрен аралап диярлек уздылар.

Кызыл келәмнән узган йөзләгән кунакларның исемнәрен атап чыгу мөмкин хәл түгел, әлбәттә. Гомуми­ләштереп әйткәндә – үзебезнең шоу-­мэн Әбри Хәбриевтән алып Татарстан Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәй­миев һәм «ЮНЕСКО»ның элекке җитәкчесе, сәясәт һәм җәмәгать эшлек­лесе Ирина Боковага кадәр. Ерак һәм якын чит илләрдән килгән дәрәҗәле кунак­лар, төрле илләрнең Татарстандагы илчеләре... Соңгыларын быел аеруча хөрмәтләп каршыладылар.

Үземне куандырганы – әлеге куп­шы келәмнән татар егетләренең, кызларының быел аеруча күп узуы булды. Бәлки Татарстанда, үзебезнекеләр төшергән фильмнарны тиз генә «үтереп» мактамаслар һәм башкаларга «менә шулай төшерергә кирәк» дип үрнәк итеп куймаслар. Алар әле күбесе эксперимент дәрәҗәсендә генә. Ләкин эш бар, хәрәкәт, үсеш бар бит. Иң мөһиме – теләк бар! Ә бу бәйрәм­дә татарлар, әлбәттә, катна­шырга тиеш! Кунак килгәч, мич артына куып кертелгән үги бала кебек итмик үзебезнекеләрне.

«Пирамида» фойесында кунак­ларны, татар көйләре уйнап, Рәсим Ильясов җитәкчелегендәге «Казан нуры» оркестры каршылады.

Тантаналы ачылышның сәнгати программасына килгәндә – ул камил, милли һәм кинаясез карарлык иде. Алып баручылар – әлегедәй тантаналарны күп еллар уңышлы алып барган виртуоз импровизатор, Камал театры артисты Искәндәр Хәйруллин һәм Россия кино һәм театр артисты На­талья Громушкина. Башкаладан килгән алып баручы ханым мөселман фестивале дресс-кодын тоткан. Югыйсә әлеге фестиваль тарихында без күргән «тирән декольтелар», шәрә ботлар, башкаладан килеп сәхнәдә кирәкмәс сафсата сатып торучы кунаклар шактый булды. Ә бит һәр вакыйгаи чараның үз форматы, шартлары, таләп­ләре бар.

Рәсми чыгышлар

Татарстан Республикасы Дәүләт Советы рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, фестивальдә катнашучыларга мөрәҗәгать итеп: «Мин бу залда беренче тапкыр гына түгел, һәр яңа очрашуга бик шатмын. Бу бит мөселман киносының яңа үсеше дигән сүз. Ел саен фестивальдә катнашучылар да, тамашачылар да арта. Ул үз позициясен Россиядә генә түгел, дөньяда да ныгыта. Шунысы сөендерә, бер тапкыр килгән кинематографистлар Казанга кабат әйләнеп кайта, ә бу – фес­тивальнең абруе үсә дигән сүз. Бүген ЮНЕСКОның мәдәниятара аралашуга багышланган халыкара форумы да башланып китте. Бу исә Татарстан төрле мәдәниятләрне тартып торучы үзәк дигән сүз. Безнең фестивальнең асылы – гомумкешелек, мәдәни һәм әхлакый кыйммәтләрне ныгыту, югары сыйфатлы кино үсешен тәэмин итү», – диде. Парламент җитәкчесе кинофестиваль исеменә Татарстан Президенты Рөстәм Миңнехановның котлавын да җиткерде.

Татарстанның Беренче Президенты Минтимер Шәймиев Казан фестивале оештыру идеясенең Канн каласында тууы хакында сөйләде. «Бер елны ­Россия Канн шәһәрендә күргәзмә уздырды. Анда Татарстан да үз эшләрен күрсәтергә тиеш иде. Каннда кинофестиваль узган урыннарны карап йөрдем дә, «Канн кинофестивале бар икән, ни өчен Казан кинофестивале булмаска тиеш?!» – мин әйтәм. Кинофестиваль тарихы менә шуннан башланды», – диде Минтимер Шәрипович.

«Пирамида» залына XIV Казан халыкара мөселман киносы фестивале ачылу тантанасына ул ЮНЕСКО оешмасының экс-генераль директоры Ирина Бокова белән килгән иде.

Ирина Бокова Татарстанга Казан Мәдәниятара диалог форумында катнашу өчен килгән һәм кинофес­тиваль ачылу тантанасын күрергә теләк белдергән. «Әлеге фестиваль – иҗат кешеләренең аралашу мәйданы. 14 ел – бу зур тарих һәм чын уңыш», – диде Ирина Бокова, фестивальне котлау сүзендә.

– Фестивальләр күп, халыкара мө­селман киносы фестивале – бердәнбер. Дөньяда негатив күп. Мөселманнарны гел яхшы яктан гына күрсәтмиләр. Без Ислам динен – яхшылык, тынычлык дине дибез. Шуңа күрә ислам рухын сәнгати яктан күрсәтү дә кирәк иде. Без аның ачык, толерант булуын күрсәттек һәм ышанычлы аралашу кора алдык. Ышаныч булганда, тынычлык та була, – диде кинофестивальне ачык дип игълан иткән мөфти Равил Гайнетдин.

Фестивальдә катнашучылар һәм кунакларга сәламләү сүзе белән әлеге бәйрәмдә гаять күп һәм тыгыз эшләргә тиешле жюри әгъзалары да чыгыш ясадылар. XIV Казан халыкара мөселман киносы фестиваленең жюри рәисе – Төрекмәнстанның танылган артисты, СССРның халык артисты Май-Гүзәл Аймәдова. Мөселман киносы фестивале тарихында ул әлегә бердәнбер хатын-кыз рәис. Бу хакта җюри әгъзаларының берсе – режиссер, Әзәрбайҗанның халык артисты Октай Миркасыйм: «Казан фестивалендә мөслимәләрнең эмансипация­се үзенең иң югары ноктасына җитте: дөньяда беренче тапкыр мөселман кинофестиваленең жюри рәисе – хатын-кыз», – дип шаяртты.

Чакырып китергән кунаклар

Кызыл келәмнән көчле алкышлар астында узып, сәхнәдән сәнгати бүләк юллаган йә булмаса үз татарыбыз Марат Башаров кебек «татарЦа» тагын да шәбрәк өйрәнеп килеп шаккатырган кунаклар арасында, Россиянең халык артистлары Ирина Алферова, Эммануил Виторган, әйтелгәнчә – Россия дәүләт премиясе лауреаты, Татарстанның атказанган артисты Марат Башаров, Россиянең атказанган артисты, җыр­чы Зара бар иде.

– Мин Аллаһтан бу хакта бик сорадым һәм ниһаять, ул мине ишетте һәм миңа татар киносында уйнарга насыйп булды Кечкенә генә роль иде ул. Ни өчендер мин анда русча уйныйм. Фильмда бөтен персонажлар татарча сөйләшә. Әлбәттә, мине татарча сөйләштерә алмаслар иде. Минем мишәр акценты татар киносына бармас иде, – дип сөйләде Марат Башаров.

Күренекле драматург Туфан ага Миңнуллин әсәре буенча төшерелгән «Мулла» фильмын мин дә бик зарыгып көттем. Фильмны төшерү фикере туган сәгатьнең дә шаһиты идем. Оренбургта узган дәрәҗәле кинофестивальдән яңа гына «Алтын Сармат арысланы» сыны алып кайтуын да чиксез куанып кабул иттем. Мин дә аның Казан фестивалендә җиңүен көтәм.

«Мулла»ның җиңүенә ышанасыз­мы?» – дигән сорауга фильмның продюсеры һәм фестивальне оешты­ручыларның берсе – «Татаркино» оешмасы директоры Миләүшә Айтуганова: «Әлегә андый фараз әйтеп булмый. Чөнки программада көчле фильмнар бик күп. Тамашачы безнең фильмны бик яратты. Ышанып, көтеп карыйк», – дип җавап бирде.

Фестиваль кысаларында «Мулла» күрсәтелгән ике залда алма төшәр урын да юк иде. Татарстанда төшерелгән, татар артистлары уйнаган фильмнарда ел да шулай була, шөкер. Фильмнан соң төшерү төркеме белән очрашу да оештырылды. Тамашачылар матур сүзләргә юмарт иделәр. Марат Башаров азактан: «Бу фильмда мин рус телендә уйнадым, киләсендә татарча сөйләштерерләр дип ышанам», – диде.

Әйтергә иде

Ачылу тантанасында «La Prima­vera» оркестры да катнашты. Республикабызның затлы оркестры һәр бәйрәмне бизи, аны икенче бер аерым баскычка куя, дәрәҗәле аһәң өсти. Әлбәттә, техник яктан бу көнне оркестрны сәхнәгә утырту мөмкин түгел һәм ул сәхнә алдына – тамашачылар белән бер яссылыкка урнашкан иде. Россиянең һәм Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе, Габдулла Тукай премиясе лауреаты Рөстәм Абязов җитәкләгән коллективның исемен бер тапкыр да телгә алып, тамашачыларга тәкъдим итмәделәр. Оркестр белән җыр башкарган Зара оркестрны һәм дирижерны тәкъдим итмәгән һәм рәхмәт әйт­мәгән булса, кунаклар өчен оркестр билгесез каласы иде. Тантананы ачкан Россиянең атказанган, Татарстанның һәм Башкортстанның халык артис­ты Идрис Газиев һәм хор да бу кичтә «исемсез һәм игълансыз» калдылар. Бу, әлбәттә, гап-гади игътибарсызлыктан килеп чыккандыр. Сәнгать дөньясында кайнаган сценарий авторлары, режиссерлар моны махсус эшләмәгәннәрдер, әлбәттә.

Әйе, бу кино фестивале. Әйе, монда иң мөһиме – сыйфатлы фильмнар. Әйе, ачылу белән ябылу тантанасы – ул әле фестиваль түгел. Мөмкин булганча, әлбәттә, киноларны карарга кирәк. Чөнки фестивальдә күрсәтелгән әлеге фильмнарны табып карау катлаулы. Тик билгеле әйтемне үзгәртеп әйткәндә: «Кинофестивальдә бары да соклангыч булырга тиеш – ачылу тантанасы да, фильмнар да, ябылу тантанасы да». Чөнки вакыйга хакында фикерне бозу өчен бер вак кына әйбер дә җитә. Туйның үпкәсез булмавын белсәк тә...

PS. Кинофестивальнең матбугат хезмәтен быел да Руслан Шиһабетдинов җитәкләгән команда алып бара. Ул – матбугатчылык өлкәсендә шәп белгеч. Фестиваль сайты оператив алып барыла, үзең күреп, белеп өлгермәгәнне тулаем күзаллау өчен бик җайлы ул. Бу сылтама буенча кереп, фес­тиваль барышы белән танышып бару мөмкин: http://kazan-mfmk.com. Нинди дә булса фильмны залда карый алмаган журналистлар аны матбугат үзәгендә карап, фикерен әйтә ала.

Җиңүчеләр билгеле булганчы, 14нче фестивальгә нәтиҗә ясалганчы вакыт бар әле. Киноларны кү­реп калыр­га тырышыгыз. Фестиваль фильмнары «Ривьера» комплексы залларында һәм «Мир» кинотеатрында күрсәтелә.

Зимфира Гыйльметдинова

Илдар Мөхәммәтҗанов фотолары

XIV Халыкара Казан мөселман кинофестиваленнән ФОТОРЕПОРТАЖ