Компьютерың искерсә

Ә искесен нишләтергә? Ремонтка бирсәң, яңасына караганда да кыйммәтрәккә төшәргә мөмкин. Кыскасы, кулланып та булмый, ташлап та. 

Баксаң, электр техникасын чүп­леккә атарга ярамый, бу – канун тарафыннан тыелган икән. Моның өчен хәтта штраф каралган. 

Икенчедән, иске компьютерлар, ноутбукларны ташласаң, экология­гә зур зыян китерергә мөмкин. Белгечләр әйтүенчә, компьютерның корпусы, гадәттә, калайдан йә алюминийдан эшләнә. Ә бу металлар таркалсын өчен, ун еллап вакыт кирәк. Пластик панель, гомумән, 600 елсыз да юкка чыкмый. Өстәвенә, кеше сәламәтлеге өчен бик зыянлы токсин матдәләр бүлеп чыгара. Процессор, кайбер металлар бөтенләй таркалмый. Яңгыр, кар белән кушылып, аларда химик реакцияләр күзәтелергә мөмкин. Шул сәбәпле агу бүленеп чыгу куркынычы да бар. Компьютерның үткәргечләре шулай ук череми дә, эреми дә, аның каравы кояшта кызып, эсседә җылынып, кешенең нерв системасын какшата, рак күзәнәкләрен уята торган матдә тарата. 

Иске гаджетлардан котылуның берничә юлы бар. 
1. Әгәр телефон, компьютер эшли икән, аны мохтаҗ кешегә, туганыңа, күршеңә бирергә була. Начаррак эшләсә дә, ул әле озак хезмәт итәргә мөмкин. 
2. Кайбер кибетләрдә утиль­ләштерү буенча махсус акцияләр уздыралар. Яңа товарны сатып алганда искесен алып килсәң, шактый ташлама ясала. 
3. Искергән техниканы, эшли торган хәлдә булса, сатарга була. Махсус сатып алу сайтларында, социаль челтәрләрдә телефон, компьютерлар тәкъдим итүчеләр җитәрлек. 
4. Хәер, эшләми торган техниканы җыючылар да бар. Дөрес, күбесе кер юу машинасы, телевизор кебек зуррак техникаларны кабул итә. Шулай да эзләнә торгач, Казанда телефоннарны, ноутбукларны кабул итә торган оешмаларны да таптык. Монда телефон тапшырып акча эшләп булмый анысы. Әйтик, 2011 елгы телефон өчен иң күбе 100 сум вәгъдә иттеләр безгә. Экраны ватылган ике ел элек сатуга чыккан 6 мең сумлык телефон 500 сум торырга мөмкин. Өр-яңа телефонны да әллә ни кыйм­мәткә алмыйлар. 2017 елда чыккан әйбәт хәлдәге телефон 2000 сумнан артык тормый. Ун ел элек чыккан компьютер, ноутбукларны бөтенләй алырга тырышмыйлар. Күбесе иске техниканы запчасть буларак куллана, яңаракларын ремонтлап сатуга куючылар да бар.
5. Иске гаджетларны металларны утильләштерү пунктларына тапшырырга була. Дөрес, күбесендә компьютер, телефоннар кабул ителми. Шулай да бармак белән санарлык булса да, бар алар. Бирегә гадәттә, оешмалар гамәлдән чыккан компью­терларны тапшыра. «Күбесе утильләштерү турында документ сорый, әлегә ул бездә юк. Компьютерларны кабул итү бик отышлы булмаса да, алабыз инде. Бер сис­тема блогы уртача 150 сум тора. Безне, гадәттә, «материнская плата» дигән өлеше генә кызыксындыра. Аны кеше үзе дә сүтеп китерә ала. Бу очракта 20 сумга кыйм­мәтрәк түлибез. Компьютерның башка өлешләрен кара металл буларак кабул итәбез, килосы – 15 сум. Ә монитордан бер тиен дә файда калмый, дисәң дә була»,– ди Казандагы бер металл кабул итү пунктында эшләүче белгеч. Сүз уңаеннан, иске телефоннарны да кабул итә алар. Бәясенә килгәндә, капкачы, батарейлары алынган килеш, килосы 200 сум тора.

Россиянең Табигать ресурслары һәм экология министрлыгы I-V класслы куркыныч тудырган калдыкларны юк итү буенча аерым таләпләр әзерләргә, бу калдыкларны башкалары белән бер чүп­леккә ташлауны тыярга җыена. Сүз нәкъ менә компьютер, телефон, телевизор, машина аккумуляторы, батарейкалар, тәгәрмәч шиннары һәм башка электр товарлары турында бара. Бу калдыкларны аерым җыяр өчен махсус контейнерлар булдырмакчылар. Алар кислота, селтегә чыдам булырга тиеш, ди. Бер контейнер 18 литр яки 30 килограмм чүп кенә сыйдыра. Бу калдык­ларны түгү белән бары махсус лицензиясе булган операторлар гына шөгыльләнә алачак. 
Канун гамәлгә кереп, махсус контейнерлар ясалгач, халык җиңел сулап куяр төсле. Дөрес, моның өчен чүпне аерым түгәргә өйрәнергә кирәк әле. Кызганыч, әлегә пластик шешә дә, кәгазь дә, чүпрәк тә бер чүплеккә төшә. 

Марсель Шаһидуллин, юрист:
– Калдыкларның федераль классификация каталогында телефоннар, модельләренә карамастан, планшетлар, телевизорлар белән беррәттән 3-4 класс курыныч тудырган калдыклар исемлегенә керә. Шуңа да махсус утильләштерелергә тиешләр. Калдыкларның федераль классификация каталогында моның тәртипләре аңлатылган. Организацияләр турында сүз барганда, документсыз булмый. Оргтехника, телефоннарда кыйммәтле металлар бар, барлык техника да исәптә, шуңа да аларны рөхсәтсез генә ташлап, бүләк итеп, өйгә алып кайтып китеп булмый. Утильләштерү турында документ биргән махсус учреждениеләргә генә тапшырырга була. Кыскасы, оешмалар бары лицензиясе булган утильләштерү оешмаларына гына мөрәҗәгать итә ала. 
Таләпләр үтәлмәгән очракта, әгәр дә техника тиешенчә юк ителмәсә, табигатькә зыян салырлык булса, административ җаваплылык каралган. Моның өчен юридик затларга – 100 меңнән 250 мең сумга кадәр штраф йә 90 көнгә эшне туктату яный. Гади халыкка килгәндә, телефонны утильләштергән өчен бу хакта документ булырга тиеш дигән кагыйдә бер генә канунда да әйтелмәгән. Моны күзәтүче дә, контрольдә тотучы да юк. Дөрес, суыткыч ыргытканыгызны күршеләрегез күреп, фотога төшереп тиешле органнарга шикаять белән мөрәҗәгать итәргә мөмкин. Ә менә телефон ташлаганны күрми калырга да була. Әлегә телефон ташлаган өчен штрафка тартылган кешеләрне белмим. Ләкин ничек кенә булмасын, моның өчен дә штраф каралган. Иске гаджетны чүплеккә аткан кешегә 1-2 мең сум күләмендә штраф яный. 

Ә сез искергән техниканы нишләтәсез? 

Кира Камалова, эковолонтер:
– Электр техникасын тиешенчә утильләштерергә кирәк, чөнки алар табигатькә сизелерлек зыян китерергә мөмкин. Шуңа да мин үзем компьютер, телефоннарны махсус кабул итү пунктларына тапшырам. Күбесен бушлай бирәм. Хәйрия эшләрендә катнашам. Ә кайбер кешеләр, компьютерларын тапшырып, акча да эшли ала. Кешеләргә иске гаджетларны кабул итү пунктлары турында күбрәк сөйләргә кирәк, аларның күбесен икенчел чимал буларак кулланып була бит.

Илназ Сафиуллин, җырчы:
– Бер нәрсә дә мәңгелек түгел. Заманында кирәкле, актуаль булып тоелган техника да вакыт узгач искерә. Искергән модель телефонны арзанрак бәягә сатканым бар. Ә бер система блогын чүплеккә чыгарып куйган идем. Контейнерга ташламадым. Чүп төягеч машина алып китсен өчен, кырыйга гына куйдым.

Сания Фәррахова, газета укучыбыз:
– 15 елдан бирле бер компьютерым ята иде, бик озак эшләде ул, ташларга кызгандым, тик өйдә дә урынны гына алып тора. Кыскасы, мин аны авылга кайтардым. Хәзер сарайда тора. Ә телефоннарны чүплеккә атам инде. Тапшырырга дип кабул итү пункты­на барган идем, 100 сум бирделәр. Юлга киткән акчаны да капламый бит бу сумма.