Татарстанда суга батып үлү очраклары арта: кем гаепле?

Көймә дә транспорт төре

31 май көнне Мишә елгасында өч кешенең гомере чак кына өзелмичә калды. Ике хатын-кыз һәм ир, яр буенда ял итеп, бераз «кәефләнеп» алган. Шуннан соң хатыннар, бер кешелек баллон көймәгә утырып, суга төшкән. Көймә, авырлыкка чыдый алмыйча, суга капланган. Ир-ат аларны коткармакчы булган, салкын су аны да хәлдән тайдырган, ул бата башлаган. Суга батучыларны иң беренче булып Лаеш районының эзләү-коткару гарнизоны җитәкчесе, эчке эшләр органнары өлкән лейтенанты Федор Кузнецов күреп алган. Үз-үзен белештермәс дәрәҗәгә җитеп курыккан, туңган кешеләрне ярга ул чыгарган. Соңрак ашыгыч ярдәм хезмәте дә килеп җиткән. Федор Кузнецов сүзләренчә, гадәттә кешеләр үз мәгънәсезлеге аркасында мондый хәлдә кала.

– Иң беренче чиратта газета укучылары 101, 102, 103, 112 номерларын колакларына киртләп куйсын иде. Аңлыйм, кыен хәлдә калганда, алар тиз генә искә дә төшми әле. Ләкин үз вакытында кирәкле органнарга мөрәҗәгать итү кешенең гомерен саклап кала ала. Телефоныгыз тотмаса, хәтта сим-картагыз булмаса да, әлеге номерлар буенча шалтыратып була. Менә шушы номерларны белмәү аркасында да бу хәбәр безгә урау юллар аша, шактый соңга калып иреште. Бер хатынга Мишә елгасында ике кеше батып үлгән дип әйткәннәр, ул кая мөрәҗәгать итәргә белмәгәнгә, таксистка шалтыраткан. хәбәр аннан соң гына безгә килеп иреште. Югыйсә бер урынлы көймәнең ике кешене сыйдырмаячагы көн кебек ачык. Кеше үз-үзенә шулкадәр ышана, минем белән андый хәл булмас, ди. Ләкин бәла-казадан берәү дә иминиятләштерелмәгән. Гадәттә көймә биш урынлы булса да, анда дүрт кенә кешегә утырырга киңәш итәләр, бу – бер. Бәлагә юлыгучыларның икенче ялгышлары – коткару жилетлары кимәү. Машинада, кузгалып киткәнче, иң беренче булып каеш эләктергән кебек, көймәгә утырганчы да, иң беренче эш итеп, жилет кияргә кирәк. Көймә хуҗасы үзе өчен генә түгел, пассажирлары өчен дә җаваплы. Жилетлар, коткару баллоннары булмаса, ул җавап тотачак. Һава торышына карап та эш итәргә кирәк, җилле көнне баллон көймә белән суга керү –үз-үзеңә кул салуга тиң. Аек булырга кирәклеген әйтеп тә тормыйм инде. Көймә дә машина кебек транспорт төре бит. Инде суга бата башладың икән, бөтен авыр киемнәреңне салырга тырышырга кирәк. Баллон куртка кидең икән, ул, тора-бара үзенә су сеңдереп, төпкә тарта башлый. Мин бу сүзләрне ун еллык эш тәҗрибәмнән чыгып әйтәм. Бу урында инде күпме кешене коткардык. Урыны шомлы түгел, кешеләрнең акылсызлыгы шундый хәлләр китереп чыгара, – диде Федор Кузнецов.

Көн бик салкын булганга күрә, суда озак торган кешеләрнең тән температурасы түбән төшә, алар туңа башлый. Шуңа да Федор Кузнецовка ярдәмгә килгән коткаручылар тиз арада аларның юеш киемнәрен салдыра, үзләренекен бирә.

– Машинамда һәрвакыт термос белән кайнар чәй йөри, шуны эчердек. Мондый вакытта спиртлы эчемлекләр булса, тәнне ышкысаң да бик файдалы. Аеруча кул, бармак, колак, борын очларын ышкырга кирәк. Ләкин тизрәк җылыныйм дип аракы эчәргә ярамый, ул, киресенчә,эчтәге җылыны чыгара гына, – ди Федор.
өч кешене коткарса да, Федор Кузнецов үзен ниндидер зур батырлык эшләдем дип санамый. «Бу – минем эшем!» – дип елмая ул, тыйнак кына. Көймә йөртүчеләр суда игътибарлы була күрсеннәр, дип, кат-кат кисәтү ясады.

«Кеше: «батам!» – дип сирәк кычкыра»

Саба егете Максим Карповның да коткаручы булып эшләү тәҗрибәсе зур. 2015 елда ул Казанның Дәрвишләр бистәсендә коткаручы булган, 2016 елда студент хезмәт отрядлары белән Анапада Кара диңгездә ял итүчеләрнең иминлеген саклаган. Коткаручы булып эшләү өчен ике ай дәвамында махсус курсларда белем алган.

– Һава торышы начарланып китсә, дулкыннар көчәйсә, безгә кешеләрне диңгездән куып чыгарырга туры килә иде. Шунысына гаҗәпләндем: без куабыз, кешеләр, бездән кача-кача, кабат суга керә яки башка комлыкка китә. «Мин монда җиде генә көнгә килдем, су коенмыйча кайтып китимме?» – дип ачуланучылар да күп иде. Без бит аларны үз теләгебез белән кумыйбыз, аларның тормышына куркыныч янамасын өчен тырышабыз. Диңгездә һәр коткаручының үз территориясе бар. Мин 25 метрлы аралыкны күзәтеп тордым. Бик җаваплы эш. Гадәттә, бата башлаган кеше «батам» дип кычкырмый. Күп очракта алар су төбенә тавыш-тынсыз гына төшеп китә. Аны күреп алуы да авыр. Кеше бата икән, аның кыяфәте үзгәрә, куркуы йөзенә чыга. Шуңа да диңгездән күзеңне дә алмый күзәтергә кирәк, аеруча балаларны, – ди Максим.

Егет баткан кешене коткару буенча берничә киңәш тә бирде. Батучы кешенең артыннан килеп, муеныннан йә чәченнән эләктереп алырга кирәк. Паникага бирелеп, кеше коткаручысын да үзе белән төпкә тарта башлый икән.
– Тынычландырырга, суда аңа ни дә булса әйтергә уйламагыз да, бу вакыт уздыру гына. Курыккан кешенең аңы томалана, ул инде сезне тыңламый. Әгәр дә суда үзегезне көзән җыера башласа, иң беренче булып, тынычланыгыз. Мөмкинлек булса, ярдәм чакырыгыз. Яныгызда кеше юк икән, суга чалкан ятып тынычлап йөзеп карагыз. Киноларда суга батучы кешене коткаралар да, шунда ук аңа ясалма сулыш һәм күкрәк читлегенә массаж ясый башлыйлар. Бу дөрес әйбер түгел. Иң башта кешенең авыз эчен тикшерергә кирәк. Сулыш юлларына чирәм, ләм, чүп кермәгәнме. Соңыннан үпкәләреннән суны чыгарасың. Моның өчен аны үз тезеңә эч белән яткырырга кирәк. Аннан пульсын тикшерәсең. Йөрәк тибеше булмаганда гына күкрәк читлегенә басарга ярый. Кирәксә-кирәкмәсә массаж ясау йөрәк ритмын боза. Бу очракта кеше үләргә дә мөмкин. Бу эшләрне бик тиз башкарырга кирәк. Кешенең баш мие бары 7 минут кына кислородсыз тора ала. Аннан соң үлә, – ди Максим.

Коткаручы егет үзе су кергәндә, иң беренче булып, яр буендагы «Су керергә ярый» дигән плакатны эзли икән.
– Андый тамга бар икән, димәк, аның суын да, төбен дә тикшергәннәр. Кызганыч, кешеләр моңа игътибар биреп бетерми, – ди ул.

Күл буенда нишләргә?

Елга, күл буенда яшәүче авыллар да сулыкларның бер рәхәтен, бер михнәтен күреп яши. Әтнә районы, Ислейтар авылында яшәүчеләр дә җәйге ял вакытында су буенда йөрүче балалары өчен борчыла.
– Безнең авыл уртасында ук күл урнашкан. Балыгы әллә ни бар дип әйтә алмыйм, ләкин тоткалыйлар. Якын торган кешеләр кыш көне бәке казып мал-туарларын эчертә, җәен яшелчәләренә су сибә. Быел, Аллага шөкер, зур бәла-казалар юк. Элек батып үлүчеләр дә бар иде. Кыш көне боз өстеннән трактор белән чыкканда, боз ватылып, тракторы белән төшеп китеп батты берәү. Көймәдә йөзеп, аталы-кызлы батып үлделәр. Мин белгәне алты кешене үзенә алды инде бу күл, – ди Ислейтар авылы кешесе Фидаил Кадыймов.

Җәйге ялга чыккан балаларга ата-аналары гына күз-колак булып бетә алмый. Шуңа да авыл мәдәният йорты мөдире сабыйларны җыеп, каникул дәвамында нәрсә эшләргә яраганын, нәрсә эшләргә ярамаганын бәйнә-бәйнә аңлата. Аеруча да сулыклар тирәсендәге куркынычсызлык кагыйдәләре белән таныштырып тора.
Кайбер районнар су юлларын ябып куя. Ләкин авыл-район җирләрендә махсус су коену урыннары булдырып, анда коткаручы-күзәтүчеләрне куймыйча, әлеге проблема һаман да ачык кала. Көннәр җылыткач, бу саннар артмаса ярар иде, дип кенә телисе кала.

Быел Татарстанда 35 комлыкның 15е генә су керергә яраклы дип табылды. Зәй, Мамадыш комлыкларында төзекләндерү эшләре бара. Яшел Үзән, Лениногорск, Чаллы, Түбән Кама, Әлмәт, Баулы, Лаеш комлыклары да халык өчен ачык. Казанда «Локомотив», «Комсомольский», «Түбән елга аръягы» һәм «Тирән» күле комлыкларында су керергә була.

Рөхсәт ителмәгән урыннарда су коенган өчен шәхси затларга – 1-1,5 мең, рәсми затларга – 4-5 мең, юридик затларга 40-50 мең сум штраф каралган.

Халык «Су керергә ярамый» дигән белдерүләргә игътибар итмәгәнгә, быелдан Гадәттән тыш хәлләр министрлыгы плакат астына аңлатма да язачак. Әйтик, «Бу җирдә су коенырга ярамый, чөнки су төбе чүпле».

Эссе көнне суга кисәк керергә ярамый. Әкренләп, тәнне салкын суга ияләштерергә кирәк. Бу очракта көзән җыеру куркынычы булмый. Су төбен дә өйрәнергә өлгерәсез.

Алисә Шәрәфиева

Фото: МЧС