Түбән Кама театры «Сихерче»се белән «сихерләде»

Туфан Миңнуллин исемендәге татар дәүләт драма театры бу атнада әлеге әсәр белән нәзберек Казан тамашачысы алдында да имтихан тотты.

Спектакльнең режиссеры, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Рөстәм Галиев алдан ук, әсәр әзерлексез тамашачы өчен түгел, дип кисәткән иде. Пәрдә ачылуга, моның чыннан да шулай булуына инанды. Спектакль инде безнең өчен сәеррәк кыз Сәвилә турында баруы белән үк үзенчәлекле иде. Ә мәҗүсилекне чагылдырган декорацияләр аны тагын да шомлырак итте. Аларны ясарга режиссерга Әхсән Фәтхетдинов рәсемнәре ярдәм иткән. Декорация шул кадәр уйлап сайланган ки, хәтта агачтан ясалган төрле сурәтле сыннар, саламнан эшләнгән карачкылар, сәхнә уртасында ук урнашкан чишмә спектакльдә урман, даруханә Сәвиләләрнең ишегалды вазифасын да башкарды.

Автор да, режиссер да кешеләрнең табигатьтән ерагаю проблемасын алгы планга чыгарган. Табигать балалары Җир-аналарыннан читләшеп, гомерләрен тимер, таш шәһәрләрдә үткәрә. Шуның аркасында аларның күңеле да таш сыман ката. Ул инде мәхәббәт кебек илаһи хискә дә сәләтсез була.

– Максатым – кешене уйланырга мәҗбүр итү иде. Мәҗүсилек бездә каршылыклы фикерләр тудыра торган өлкә бит. Хәтта татарларда мәҗүсилек булмаган дигән фикерләр дә ишетергә туры килә. Ләкин ул булган, кешеләр табигать белән яшәгән. Чишмә, суларны саклаган. Ә хәзер кеше табигатьтән ерагайды. Минемчә, бу спектакль Түбән Кама театры өчен генә түгел, бөтен татар театры өчен яңалык, – диде Рөстәм Галиев.
Икенче сюжет линиясе кешеләрнең үзара мөнәсәбәте. Адәм балалары үзләренә ошамаганнарны кабул итми, йә «җүләр», йә «Убыр» тамгасы тагып, үзеннән куа. Авылдашлары Сәвиләнең табигать арасында йөрүен, дару үләннәре дип чүп үләннәре җыюын, Убыр чишмәсен барлап торуын аңламый. Хәтта үз апасы да «башында берәр авыруы юкмы икән, врачка күрсәтергә кирәк» дип хафаланып йөри.

Сәвилә белән Тәминдар арасында булган мәхәббәт линиясе дә тирән, глобаль фәлсәфәгә ия. Беренчедән, ул тамашачыга кемнең кем икәнен аңларга ярдәм итә. Икенчедән, илаһи белән ялган сөю проблемасын күтәреп чыга. Сәвиләнең Тәминдарга карата хисләре эчкерсез булса да, ирнең йөрәге мәхәббәт өчен яратылмаган, каткан була. Ул башкаларга охшамаган Сәвиләне кабул итә алмый, табигать баласы тормышы аңа ят. Җәмгыятькә каршы бара алмаучы ир буларак, аңа Сәвиләнең эчкерсез хисләренә караганда, өстеннән йөрүче хатыны Мәрьям якынрак булып чыга. Тәминдар әсәрнең башыннан ахырына кадәр Сәвиләгә «кем соң син?» дип җавап эзли. Ахырда исә «Син – сихерче!» дип нәтиҗә чыгара.

Казан премьерасы алдыннан язучы Нәбирә Гыйматдинова үзе дә бик нык дулкынланган.
– Беренче караган вакытымда әсәрдән ерак киткәннәр дип борчылган идем. Инде Камал сәхнәсендәге куелышыннан соң тынычландым. Без бит классик әсәрләрне карарга өйрәнгән, ә монда режиссер киңрәк масштаб алган. Режиссер гомумкешелек проблемаларын чагылдырган. Кешенең табигатьтән ерагаюы татарга гына түгел, башка милләтләргә дә хас бит. Спектакль әле икенче тапкыр гына куела, аның киләсе тормышы минем «Бүре каны» спектаклем кебек үк бәхетле булырмы – билгесез. Шунысын аңладым, мин 30 ел элек күтәргән проблемалар бүген дә актуальлеген югалтмаган икән әле, – диде Нәбирә Гыйматдинова.

Чәчмә әсәрен сәхнәгә чыгару иң авыр эшләрнең берсе. Шуңа да бу романга инсценировка язучы шагыйрь Рүзәл Мөхәммәтшинның эшен дә бәяләмичә булмый.
– Мин инсценировканы мәҗүсилек фонында мәхәббәт тарихын алгы планга куеп төзегән идем. Күрәсең, бу әсәрдә режиссер белән минем карашым туры килмәгән. Рөстәм абый – философ режиссер. Ул спектакльләрен фәлсәфәгә төреп, нигезенә төшеп, караңгы фоннар белән эшләргә ярата. Ә мин аны җиңелчә бирү яклы идем. Шагыйрь буларак, Сәвиләнең образын замана шагыйрәләре иҗаты белән дә баеттым. Рөстәм абый аларның кайберләрен кулланган.

Спектакльдән тулысынча канәгать калдым дип әйтә алмыйм, мин ул хисне сирәк кичерәм. Ләкин аның сәхнә әсәре буларак яшәргә хакы бар. Спектакльгә килгән кеше буш күңел, буш фикер белән кайтып китмәс дип уйлыйм, – диде Рүзәл Мөхәммәтшин.

Театр белгече Нияз Игъламовта да спектакль каршылыклы фикерләр уяткан.
– Бүген спектакльне карарга бик күп тамашачы килгән иде. Инде күптәннән Камал сәхнәсендә читтән килгән спектакльләр шундый аншлаг белән барганы булмады. Бүген Түбән Кама театры яхшы профессиональ формада. Яшь артистларның уенын сөенеп карап утырдым. Рөстәм яшь артистларга ышана. Башка режиссерлар андый түгел бит. Инсценировкага, режиссер эшчәнлегенә карата берничә соравым калды. Сюжет сызыклары бәйләнеше, актерларның бер-берсенә кем булулары бик үк аңлашылып бетмәде миңа. Олырак артистларның уенында да бераз кытыршылыклар бар иде. Әйтик, Убырның сөйгәне булган Альберт Ибраһимов, гомумән, очраклы гына чыккан кеше тәэсирен калдырды. Бу – катлаулы әсәр. Рөстәм һәрвакыт үзенә яңа биеклекләр куя. Әлбәттә, шушы юлында хаталары да булгалый. Ансыз берничек тә булмый, – ди Нияз Игъламов.

Бик күп каршылыклы фикерләр тудырган «Сихерче» спектакле тагын бер кат Түбән Кама театрының үсештә булуын дәлилләде.