«Һи-и, исең киткән икән»

Бу сурәт астындагы язулар, нигездә, аз гына башкачарак:«Бер елны фәлән кеше дә шундый балык тоткан иде, фәлән илдә», «Һи-и, бу бит суга батып үлгән кешеләрне ашап симергән...», «Су чиста түгел бит хәзер, шуңа балыклар да мутантка әйләнә», «Моннан зуррак балык тотучылар да җитәрлек инде». Бу фотоны челтәргә элгән Әхмәт бичара ниндидер соклану көткәндер инде. Маладис дип әйтүләрен теләгәндер. Шиш! Исе дә китми халыкның.

Әгәр шушы фотода берәр чит ил кешесе булса, әңгәмә башкачарак килеп чыгар иде. Сокланулар булыр иде. «Вәт, оста инде алар, булдыралар, малатсы! Экологиягә игътибар зур булгач, балыклары да әнә нинди зур булып үсә!» Һәм мескенләнү, үзебезнекеләрне түбәнсетү башланыр иде: «Ә бит бездә дә күп елга-күлләр, тик берсендә дә мондый балык күрермен димә. Табигатьне саклаучы юк...», «Балыгы булса да, аны тота белүчесе юк бит әле аның», «Әй, юк инде бездә... Без икенчел халык бит инде...»

Ләкин бу юлы аз гына башка күренеш. Балыкны Татарстанда тотканнар. Һәм аны татар кешесе тоткан. Үзеңнеке. Ә үз җиреңне ничек мактарга мөмкин инде?!. «Экология яхшы булгач, бездә балык та әйбәт», - дип әйт­сәң, хөкүмәткә ялагайлана дип уйлаулары бар ич. Ялагайланырга ярамый. Хакимиятне һәрвакыт хурларга кирәк. Әгәр аны хурламасаң, үз уңышсызлыкларың өчен кемне гаепләп була? Үзеңне түгел бит инде.

Ә балык... Балык чынлап та зур, шайтан алгыры. Ә аны гап-гади бер татар кешесе тотуы... Монысы үзе үк кимсетү. Берәр Джон яки Смит булса ярар иде әле. Чит илдә башка тормыш, аларның мөмкинлекләре бүтән... Ә монда гади бер Әхмәт... Авыл малае...

Мөгаен, югары белеме дә юктыр әле, мәктәптә дә «икеле»гә укыгандыр. Гаиләсе белән дә тату тормыйлардыр, югыйсә кеше балыкка йөримени, шул гаиләдәге тавыштан ялкып чыгып китә бит инде ул табигать кочагына. Вәт, шул адәм актыгына эләккән зур балык, ә сиңа - югары белемле эшлеклегә, дәүләт бүләкләре иясенә, калын банк кенәгәсе хуҗасына, үрнәк гаилә башлыгына - юк. Вәт, аңгыра балык, ә. Пычрак суда яшәп, башы эшләми башлаган инде аның. Мутантка әверелгән. Кеше аермас хәлгә килгән.

Шул рәвешле, гади генә бер авыл кешесенең олы балык тотуы икенче бер татар кешесен кимсетү сыман кабул ителә. Ә балык тотарга өмете дә, теләге дә булмаганнар: «И бездә барысы да начар инде, вәт тегендә барысы дә әйбәт», - дип, иске пластинкаларын тагын бер кат әйләндерүдән мәхрүм кала. Икенче төрле әйтсәк, берәүнең бер уңышы әллә күпме кешене уңайсыз хәлдә калдыра.

Шуңа күрә бу Әхмәтнең олы балыгын күрмәскә тырышалар. Бер карасаң, дөрес инде. Ул бердәнбер түгел. Безнең ата-бабалар бит искиткеч халык булган. Тарихка күз салсаң, моннан күпкә зуррак балык тотучылар да бардыр әле. Бар, әлбәттә. Заманында ярты дөньяны кул астында тоткан халык мондый гына балык тотмаган дисеңме инде?!.

Инде күрмәмешкә салынып та берничек яшереп булмый икән, бу вакыйганың әһәмиятен бүтән төрлерәк төшерергә туры килә. Елгалар хәзер шулкадәр нык пычрак икән, андагы тереклек йә үләргә, йә мутантлашыр­га мәҗбүр икән. Менә монысы әйбәт. Хәтта статистик мәгълүматлары да китерергә мөмкин. Аннан соң бу елгада батып үлүчеләр дә бихисап булган. Димәк, әлеге балык... Мәет ашап симергән балыкны табынга куйган кешене кем дип атап була?

Ул елгага бит әле төрле нәрсә ташлыйлар... Хәтта үлгән мәчеләрен дә шунда гына атып бәрүчеләр дә бар. Хәтта сарык үләксәсен дә... Димәк... Монда шикләнергә урын юк инде. Елгадагы бөтен үләксәне, бөтен пычракны шушы балык кына ашап бетергән. Карале, ничек зур үскән бит, нинди симергән. Бик явыз балык булган инде бу, бик начар балык булган. Югыйсә, Әхмәт кебек гади бер авыл мужигына эләкмәс иде ул, аруырак кешегә эләгер иде.

Әхмәт хәзер авыр хәлгә кала. Хәтта аның үзенә дә бу балык бик яман булып тоела башлый. Чынлап та, милләттәшләреңнең фикер алышуыннан соң, ни табынга утыртып булмый бу балыкны, ни сатып булмый. Абзар артына чыгарып ташласаң гына инде, тавык чукып бетерер әле дип...

Бу хәлдән соң бераз вакыт уза. Әхмәт инде онытыла. Һәм шул ук социаль челтәрдә бот буе балык тотып төшкән тагын бер фото пәйда була. Бу юлы инде чит ил кешесе - Смит. Һәм аның астында аһ-ваһ килеп сокланган язмалар чыга, шул ук татар кешеләре: «Вәт, ичмасам, балык! Вәт, балыкчы!» - дип сокланалар. Бераздан таныш пластинканың таныш авазлары ишетелә: «Һи, бездә балыкчылар бар мени инде?!.» Аның кайтавазы булып, икенче почмактан бүтән авазлар яңгырый: «Татарда юньле журналист бармыни?!. Укырлык китап бармыни?!. Тыңларлык җырчы бармыни?!. Галим бармыни?!. Сәясәтче бармыни?!. Бармыни... мыни...»