Черкиләр вируслар, шул исәптән ВИЧ таратучы булып тора? Белгечләр ни ди

Бу бөҗәкләр күпме яши, черкиләр ВИЧ күчерә аламы һәм канның нинди төркеме күбрәк үз итә – бу сорауларга КФУның «Фәнни вердикт» проекты кысаларында белгечләр җавап биргән.

Фундаменталь медицина һәм биология институтының зоология һәм гомуми биология кафедрасы доценты Николай Шулаев, профилактик медицина кафедрасы доценты Ләйсән Хәертдинова һәм КФУның Университет клиникасы табиб-эпидемиологы Татьяна Шляпченкова черкиләр белән бәйле төрле фикерләрне раслый яки инкарь итә.

Черки зур икән, димәк, малярияле? 
Шулаев аңлатканча, чыннан да, зурлыгы өч сантиметрга кадәр җитә торган черки төркемнәре бар. 
-Зур черкиләрне халыкта малярия черкиләре дип атыйлар. Чынлыкта, алар бөтенләй зарарсыз. Моннан тыш, аларның күбесенең авыз аппараты җитлекмәгән – алар берни белән дә тукланмый, дөньяга килгәннән соң үрчиләр, йомырка салалар һәм үләләр, – ди энтомолог.
Чын малярия черкие, яки анофелес, аның сүзләренчә, чыннан да, гадәттәгедән бераз зуррак. Әмма черки очканда аерманы күрү бик кыен. 
-Ул кара төсе белән аерылып тора. Тагын бер мөһим аерма шунда ки, гади чыелдык черки гәүдәсе өслеккә параллель рәвешле куна. Малярия 90 градуслы почмак ясап – аяклары һәм корсагы белән өскә таба куна, – ди белгеч. – Анофелеслар безнең якларда сирәк булса да, аларны очратырга мөмкин.

Черкиләр вируслар, шул исәптән ВИЧ таратучы булып тора? 

Табиб-эпидемиолог Татьяна Шляпченкова билгеләп үткәнчә, черкиләрнең кайбер төрләре чыннан да, күп кенә авыруларны: бизгәк, сары бизгәк, Көнбатыш Нил бизгәген тарата ала. Ләкин канэчкеч бөҗәкләр кан аша йога торган авыруларны таратучы булып тормый. 
-Гепатит яки ВИЧ йоктыру, мәсәлән, турыдан-туры күчүне күздә тота, ягъни авыру кешенең каны сәламәт кешенең канына эләгергә тиеш. Черки берничә сәбәп аркасында моны тормышка ашыра алмый. Беренчедән, черки ашказанында мондый авырулар китереп чыгаручы вирусларның зарарсызлануы күзәтелә. Черки үз эчендә үрчи ала торган, алар белән үзе үк «авырган»  вирусларны яки микробларны гына күчерә ала. Кеше ВИЧ яки гепатитны черки аша йоктыра алмый, – дип бу фикернең дөреслеккә туры килмәвен әйтә белгеч.

Черки тешләгән урынны кашу куркыныч? 
Ләйсән Хәертдинова билгеләп узганча, тиредә кычыта торган бетчәләр чыгу – пациентларның дерматологларга мөрәҗәгать итүенең иң еш сәбәпләреннән берсе. Бөҗәкләр, шул исәптән черкиләр тешләгәндә, кайбер кешеләрдә шундый реакцияләр очрый. Моны «инсект аллергиясе» термины белән атыйлар. 
-Черки тешләгән урын кычыткан очракта, билгеле, аны кашу теләге уяна. Ләкин каты кашырга ярамый, чөнки бу икенчел инфекция кушылуга китерергә мөмкин, – ди дерматолог. 
Аллергия реакцияләре үсеш алган һәм черки тешләгән урын каты кычыткан очракта, Хәертдинова белгечләр белән киңәшләшергә һәм антигистамин препаратлар кулланырга киңәш итә.

Черкиләр аерым кан төркемнәрен өстен итә? 
Шулаев сүзләренчә, бу мәсьәлә бик бәхәсле. Әлеге фикерне раслый торган турыдан-туры дәлилләр юк, ләкин бу темага берничә фәнни хезмәт язылган. 
-Тулаем алганда, кан төркемнәре эритроцитларның өслегендә олигосахарид углеводлары саны буенча аерыла. Дүртенче төркемдә алар беренчесенә караганда күбрәк, шуңа күрә кемнедер бөҗәкләр күбрәк тешли дигән фикер бар, – дип белдерә белгеч.

Әлеге бөҗәкләрнең тереклек циклы бер-ике көн тәшкил итә?
Бу фикер дөрес түгел. Зоология һәм гомуми биология кафедрасы доценты сүзләренчә, ашамый торган затларның гына гомер озынлыгы берничә көн тәшкил итә. Кан суыручы вәкилләр күпкә озаграк яши. 

- Сүз уңаеннан, ана черкиләр генә тешли. Аларга кан кирәк, чөнки бу – туклыклы матдәләр запасы. Шуңа күрә, ана черки бу запасны җыйгач, үрчи башлый, ата черкине табып, йомырка сала һәм үлә. Ата черкиләр тешләми, кан эчми һәм азрак яши, – ди Шулаев.

Гүзәл Камалова әзерләде.