Әйе, Селикса турындагы документлар 2007 елгы приказ нигезендә 2009 елда гына ачылган. Аңарчы бу Суслонгер шикелле үк үлем лагеры турында бернинди мәгълүмат та булмаган. Кайбер документларны белә торып юк иткәннәр дигән фикер дә бар. Бары тик 1943- 1945 елларда вафат булганнарны исәпкә ала торган бер кенәгә генә һәм халык хәтере исән. Нәкь менә бу мәхшәрне үз күзләре белән күрүчеләр исән чакларында хакыйкатьне үзләре белән алып китәргә теләмичә исән чакларында тарихчы эзтабарга үзләре чыга. Шулай итеп берәмтекләп шактый тарих җыела.
Пенза өлкәсенең Заречинск шәһәре ябык кала. Анда теләсә кем бара алмый, махсус чакыру кирәк. Шуңа күрә дә андагы милли музей кысаларындагы Селикса музее белән башлыча интернет аша гына танышып була. Бу музейда һәркем үз уйлары белән калып йөри ала, һәркем үз эзләнүләрен алып бара. Бу музейда өеңнән чыкмый гына да сәяхәт итәргә була.
Виктор Кладов эзләнүләре һәм табышларына нигезләнеп шуны белдек. Пенза өлкәсендәге әлеге станция янындагы резерв лагеренда 400 меңләп солдат сугыш әзерлеге узган. Берьюлы 30-50 мең ир-егет гаять зур землянкада яшәгәннәр. Ике, еш кына өч катлы такта, нарларда йоклаганнар. Идәндә тычканнар мәш килсә, түбәдә кандала-бет котырган. Авыручы, үлүчеләр дә бик күп булган. Ачлык тәмам үзәкләренә үткән. Җәй көне эсседән җәфалансалар, кышын аяк-кулларын өшеткәннәр. Лагерьда урлаулар да нык булган. Бу хакта әлеге урыннан ерак түгел яшәгән үзләре бу хәлләрнең шаһитлары булганнар да сөйләп калдырган. Аларның тавышлары да бар бу виртуаль музейда. Командирлар арасындагы әлеге караклык К.Е. Ворошилов килгәч кенә туктаган дип сөйлиләр. Менә шуннан соң халкыбызның “ил кайда, иблис- шунда” дигән мәкален ирексездән искә төшерәсең дә инде.
Иң гаҗәпләндергәне, бу җирләрдә бабайның оныгы - минем ирем Сирин Шараповның бик күп тапкырлар узып киткәне бар. Ул эше буенча еш кына Тамбов. Воронеж якларына командировкага бара иде. Ә бәлки аны Шәмси бабасының рухы шул җирләргә чакырып китереп йөрткәндер. Бәлки, төшләренә кереп, нидер әйтмәкче, хакыйкатьне ачмакчы да булгандыр. Ләкин бер тапкыр да күрмәгән бабасын ул ничек танысын инде?! Шулай да Селикса турында ишеткәч, анда бабайның да җибәрелүен белгәч, иптәшемнең бу сәяхәтләреннән ниндидер бер бәйләнеш табарга тырыштым.
Гадәтем шундый: үземне гаҗәпләндергән, сокландырган - тетрәндергән нәрсәләр хакында башкаларга да җиткерергә ашыгам. Селикса хакында ишеткәч тә мин Мөслимдә узган төбәкчеләр конференциясендә кечкенә генә чыгыш ясадым. Бик күпләр өчен бу исем беренче тапкыр яңгырады, шуңадыр кызыксындырды да. Бигрәк тә, Кама аръягы районнарында ( Сарман, Зәй, Азнакай, Мөслим, Бөгелмә, лениногорск. Актаныш ) яшәүчеләрне. Аларның да хәбәрсез югалган бабай - агайларын безнең Шәмси бабай язмышы көтмәгәндер дип беркем дә әйтә алмый. Ул якларга да Бөгелмә якын бит.
Бөек Ватан сугышы тарихының ак тапларын ачуга бөтен гомерен багышлаган, Республиканың “Хәрби дан “клубы рәисе Михаил Черепанов та хәбәрсез югалганнарның бик күбесе шундый резерв лагерьларында кеше яшәмслек шартларда ачлыктан һәм төрле авырулардан үлгән диде. Димәк, хәтернең кан саркып торган ярасы СусллонгергаСеликса да өстәлде.
Күңелдә нәфрәтме ул, үкенүме һич аңлап бетереп булмый торган бер хис өермәсе. Әгәр дә ул бабайларны (алар бит ярты миллионга якын) кулларына корал тоттырып, яу кырына җибәргән булсалар, алар анда газизләре янына тизрәк кайтырга дип, ил азатлыгы өчен соңгы тамчы каннарына кадәр көрәшерләр иде. Ул чагында безнең 1945 елның 9 Маендагы Бөек Җиңүебез дә бик күпкә иртәрәк булыр иде. Иде, иде.Юк инде, тарих тәгәрмәчен кирегә әйләндереп булмый. Бары тик хәтерне генә үткәнгә кайтарып була да үткәннәрдән сабак алып була. Хәер, без кешеләр, анысына да бик сәләтле түгел бугай шул. Әле тенгендә әле монда сугыш учагы кабызулар башка сыймый. Быел 1418 көн һәм төнгә сузылган гаять авыр һәм канкойгыч Бөек Ватан сугышы башланганга 80 ел тула. Бу көннәрдә әлеге язма бик вакытлы булыр дип уйлыйбыз. Ә бәлки күпләргә хәбәрсез югалган туганнарын эзләргә җеп очын да табып бирер.
Пенза эзтабары Виктор Кладов белән кичә генә телефоннан аралаштык. Якын көннәрдә тагын сөйләшергә булдык. Яңа мәгълүматларым бар диде. Димәк, Селикса турындагы язманың беренчесе булса да, соңгысы булмаячак. Эзләнүләр башлана гына әле.
Комментарийлар
0
0
Менэ тагын тарихнын бе"кара табы" табылган. Эле Суслонгер вакыйгаларын гына белэ идек. Жину коне житкэн саен 94 яшьлек кайнанам абыйсына ашарга илткэнен исенэ тошерэ. Ул хэбэрсез югалганнар исемлегендэ. Бэлки бу мэкалэ кешелэргэ туганнарынын язмышын ачыкларга этэргеч, ярдэмче булыр. Авторга чиксез сокландым!!!
0
0