Солдат киемендәге кешегә шундый мөнәсәбәте күңелемне рәнҗетте

Ул озак еллар буе мәгариф өлкәсендә эшләгән кеше. Сугышка ике-өч тапкыр бара, ике тапкыр яраланып кайта. Казан педагогия институтын читтән торып тәмамлый. Әтнә һәм Арча районнарының төрле мәктәпләрендә рус телен һәм тарих фәннәрен укыта. Утыз елдан артык партия мәгарифе системасында пропагандист булып эшли. Олы Бәрәзә урта мәктәбендәге директорлык стажы – 38 ел. “Батырлык өчен” медале, III дәрәҗә Дан ордены кавалеры. Аның хәтер-хатирә дәфтәреннән кайбер өзекләрне тәкъдим итәсем килә.
***
Мин, Бәдигов Тәлкать Тәкый улы, 1923 елның июнендә Арча кантоны, Олы Әтнә волостенш кергән Олы Бәрәзә авылында укытучы гаиләсендә туганмын. Әтием дә, әнием дә укытучылар иде.

Әтием Төркиядә укыган. Аннары кайткач Уфаның “Галия” мәдрәсәсендә. Ул районның төрле мәктәпләрендә 42 ел буе татар теле һәм әдәбият укыткан. Татарстанның АССРның атказанган укытучысы. Ленин ордены белән бүләкләнгән. Әнием Фатыйма “Аитова” гимназиясен тәмамлаган. Әтием эшләгән мәктәпләрдә башлангыч сыйныф балаларын укыткан.

Шәхес культының җилләре әтиемнең язмышына да күпмедер йогынты ясаган. 1934 елны район конференсиясендә чыгыш ясаганда “совет халкының 99 процентыннан артыгы партия һәм хөкүмәтебезнең политикасын кайнар яклый” дигән җөмләсеннән сәяси “гаеп” табалар. Укытучылыктан азат итәләр.

...1941 елның сентябрендә без, Әтнәнең комсомол-яшьләре, үз ирегебез белән сугышка китеп бардык. Казан хәрби лагерьларының берсендә безне сугыш фәненә өйрәттеләр.

Кыш. Мәскәү янында каты сугышлар барган вакыт. Безне, яшь солдатларны, шушы юнәлешкә алып киттеләр. Беренче чыныгулар шунда алдык. Бер авылга һөҗүм ясаганыбызны яхшы хәтерлим. 10-15 минут чамасы төрле кораллардан ут яудыруга карамастан, авылда бертөрле хәрәкәт, тавыш та булмады. Безгә бу авылга тавыш-тынсыз гена бәреп керү уңышлырак буласы икән дә бит. Менә берзаманны немецлар пулемет һәи минометлардан бик көчле ут ачтылар, баш күтәрү дә мөмкин түгел иде. Яралылар бик күбәйде. Авыл читендәге ике катлы агач мәктәп бинасында санчасть ачтылар.

Мине, яртылаш аңымны җуйган хәлдә, ике урыс егете батальон медпунктына алып килгәннәр. Уң як күкрәгемне дошман ядрәсе тишеп чыккан иде. Өч көн буе азапланып юлда барганнан соң Козелек шәһәрендәге эвагоспитальгә урнаштырдылар. Операцияләрне бик авыр кичердем, шулай да Ходайның рәхмәте белән исән калдым...

Өч айдан соң комиссия мине хезмәткә яраклы дип тапты һәм маршевой частька җибәрде.

Апрель азакларында безнең часть Волокаламск шәһәренә килеп туктады. Немецларның куылуына 2-3 ай вакыт узган, шәһәр җимерек, төзек бер генә бина да юк диярлек. Таш өстендә таш өелеп ята.

4 август көнне безнең полк икенче эшелоннан чыгып һөҗүмгә күчте. Һөҗүм уңышлы барды. Бееренче ударда ук дошманның оборона линиясен өздек. Чөнки артиллерия үзенең эшен эшләгән иде. Без азат иткән авылда немецларның азык-төлек складлары урнашкан булып чыкты. Комендант взводы килеп җиткәнче дип, биштәрләребезгә байтак кына консерва, ипи тутырып өлгердек.

Алдагы һөҗүмнәрнең берсендә мин тагын яраландым. Уң як кулбашымның умырау сөяге чәрдәкләнгән булып чыкты. Бу юлы санитар поезд безнең ише яралыларны Актүбә өлкәсенең Алга станциясенә алып килде. Бушаттылар да, безне клуб бинасына урнаштырдылар.

1942 елның 13 декабрендә, госпиталь башлыгы приказы белән, медицина комиссиясе уздым. Миңа, ниһаять, бер айдан артык ял бирделәр. Яраларымны төзәтергә кирәк иде.

Туган авылым Бәрәзәгә кайтуым гыйбрәтле булды. Баштарак Казаннан 25 чакрым ераклыктагы Әлдермеш авылында кунарга туры килде. Иртән иртүк, караңгыдан торып авылга кайтырга чыктым. Юл бик карлы, атлавы кыен, госпитальдә озак ята торгач йөрүләр дә онытылган булса кирәк. Шулай да Татар Алатына кадәр акрынлап 15 чакрым араны уздым. Беркадәр җир үткәч, арттан җигүле-чаналы ат куып җитте. Утыртыр дип өметләнгән идем, юк – якын да килми. Аңа 25 сум акча кирәк икән. Шул хакка килешергә туры килде. Солдат киемендәге кешегә шундый мөнәсәбәте күңелемне рәнҗетте, билгеле. Ләкин, нишлисең, авылыма тизрәк кайтып җитәсе килә. Мин акча бирү белән үк тизрәк аракыга дип кибеткә чапты...

1943 елның гыйнварыннан мин мәктәптә военрук булып эшли башладым. Агач мылтык тоттырып, үсмерләрне хәрби һөнәргә өйрәтәм. 1944 елның ноябрендә, чираттагы медкомиссиядән соң, хезмәткә яраклы дип, мине тагы армиягә алдылар. Тагын яралану... 9 май – Җиңү көнен мин хәрби госпитальдә каршыладым.

Рашат Низами