Милләт язмышы өчен битараф булмаганнар бар икән, димәк, киләчәгебез өметледер

Хыялсыз кеше – канатсыз кош ул, диләр. Хыяллар да кешеләр кебек төрле була. Яшел Үзәнгә сәяхәт кылып, гореф-гадәтләрне саклап калырга тырышучы үз хыяллары белән янып йөрүче эшмәкәр белән таныштык.

Дамир Камалетдинов тумышы белән Чувашиянең Урмай авылыннан. Яшел Үзәннең Олы Шырдан авылы мәктәбендә Дамир әфәнде балаларга белем биргән. Хәзер исә, ул “Татар авылы” этно-музеен җитәкли. 

– Тормыш иптәшем белән Марий Элның Козьмодемьянск шәһәрендә урнашкан комплекста кунак булдык. Анда мариларның тарихы, көнкүреше турында бик эчтәлекле итеп сөйләделәр, безгә бу шундый зур тәэсир итте ки, 1990 елда ук этно-музей ачарга уйладык. Менә 20 ел бу идеяне күңел түрендә саклап йөрттек. Лаеклы ялга чыккач, балаларыбыз үскәч, 2010 елда “Татар авылы”на нигез салырга булдык. Бу урынга бөтен Татарстан һәм күрше республикалардан объектлар тупладык. Йортларны сүтеп, алып килеп, кире җыйдык - дип сөйләде ул. 

“Татар авылы” комплексының төп максаты - татарларның 100 ел элек ничек яшәгәннәрен күрсәтү, бай тарихи мирасны саклап калу. Дамир Камалетдинов сүзләренчә, мондый музейлар башка милләтләрнең барысында  диярлек бик яхшы эшләп килә. Ә татарныкы булмаган. 

Ачык һавада урнашкан музейда элеккеге йортлар, һөнәрчеләрнең эш кораллары сакланган. Комплекс буенча экскурсияне Дамир абый үзе алып бара. Һәр кунагын ул тальян көйләре белән каршы ала. “Туган тел”не җырлата, биетә. “Биемәсәгез кертмибез”, - дип тә шаярта әле. Татарның читекләре турында да Дамир абый бик тәмләп сөйли. Тарихны үзгәртеп булмый инде, барыбыз да бер чыганакларны кулланабыз, ә шулай да Дамир әфәнденең сөйкемле сөяге бар.

 - Идел буе Болгары читек ясаучылары белән дан тоткан. Казан тегүе (казанский шов) өч төрле җептән ясалган. Казан тегүе ярдәмендә осталар читекләрдә кул белән бизәкләнгән тире детальләрен тоташтырганнар. Әлеге технологияне ата-бабаларыбыз күп еллар сер итеп саклаганнар. Читекләр дым һәм су үткәрми торган булганнар.  Барлык татар һәм рус байлары безнең читекләрне кигән. Хәтта Сергей Есенинның хатыны Америка биючесе Айседора Дункан да татар читекләреннән йөргән, - ди Дамир әфәнде. 

Этно-музейның һәр йорты үзенчәлекле экспонатларга бай. Элек йортларны җылыту өчен кулланылган 1970 елгы кизәк, тимерче кораллары һәм башкалар. Саный китсәң, бер газета да  җитмәстер... 

Җил тегермәнен күрү дә бик куандырды. Хәзер андый объектларны бармак белән генә санарлык. Дамир әфәнденең тегермәне матурлык өчен генә тормый. Аны кушып, эшләтеп карарга да мөмкин. 

- Этно-музей өчен җир алгач, нинди объектлар алырга икән дип уйландык. Җил тегермәнен Татарстаннан эзләдек, тик таба алмадык. Марий Эл, Чувашиядән сораша башладык. Өметебез өзелде инде дигәндә, кулыбызга бер мәкалә килеп эләкте. “Биектауның Көек авылында тегермән янында бина янган”, - дип язылган иде анда. Тормыш иптәшем белән тиз арада бу тегермәннең хуҗасын табып, сатып алдык. Тегермәннең эчке механизмнары юк иде. Шулай тагын бер тегермәнгә тап булдык. Анысы Чувашиядә иде инде. Тырыша торгач, ике тегермәннән берне җыйдык”, - ди эшмәкәр.

Дамир Камалетдинов “Туризм һәм кунакчыллык индустриясе” милли проектында катнашып 480 меңлек грант ота. Бу акчага эшмәкәр кыстыбый ясау буенча остаханә булдыру өчен җиһазлар ала. Хәзер этно-музейның һәр кунагы үз куллары белән кыстыбый пешереп, сыйлана ала.
Салкыннан курыкмый торган кыю туристлар этно-музейга кышларын да килә икән. Шулай да авыл җирлегендә уңышлы бизнес ясауның үз авырлыклары инде. 

- Тимерче, чүлмәкче эзлибез әле. Элеккеге һөнәрчелекне дәвам итүче белгечләребез бик аз. Яшьләр арасында кызыксынучылар да күп түгел. Алар шәһәргә омтылалар. Авылларда күбрәк өлкән буын яши. Лаеклы ялда булганнарның да бер авылдан икенче авылга эшкә йөрергә бик теләге  юк, барыбер ара бик ерак булмаса да, машина кирәк, - ди эшмәкәр. 

Тамчыдан күл җыела диләр бит әле. Дамир әфәнде дә төрле тарафлардан тарихи биналар эзләп зур этно-музей булдырган. “15 ел төзедек, әле дә эшләр тукталмый”, - ди ул. Дамир әфәнде өчен этно-музей үз баласы кебек кадерле. Бу эшне яшәтергә аңа гаиләсе дә ярдәм итә. Тормыш иптәше Татарстанның фәннәр академиясендә хезмәт куя, ул музейны тарихи чыганаклар белән баета. Дамир әфәнденең кызы гарәп, кытай, фарсы, татар, рус, инглиз телләрен белә. Ул чит илдән кунакларны каршы ала. Ә Дамир абыйның улы Ирхан Камалетдинов - көрәшче, ул да  әтисенә этно-музей территориясендә милли бәйрәмнәр оештырырга ярдәм итә. Камалетдиновлар - татарларның тарихына, үткәненә һәм бүгенгесенә битараф булмаган кешеләр. Дамир әфәнденең эшен чын күңелдән яратып башкарганы йөзеннән бер дә төшмәгән елмаюыннан ачык күренә. Милләт язмышы өчен битараф булмаганнар бар икән, димәк, киләчәгебез өметледер.