«Без планетадагы 1,3 миллиард кешенең тамагын туйдыра алачакбыз»

«1,3 миллиард кешенең тамагын туйдыра алачакбыз»

Артем Здунов, Татарстанның икътисад министры:
- Россиянең төрле төбәк­ләрендә хәлләр төрлечә. Соңгы 10‑15 елда үсеш фундаментын салган төбәкләр үзләрен чагыштырмача яхшырак хис итә. Илдә сәнәгать җитештерүе кимесә дә, Татарстанда үсеш күзәтелә, яңа предприятиеләр ачылып, эш урыннары да булдырыла.

Республика 2030 елга кадәр ничек хәрәкәт итәсен белә. Президентыбызның 2030 елга кадәр исәпләнгән стратегиясендә әйдәп баручы проектлар да, ниләр белән шөгыльләнәчәгебез дә төгәл язылган.

Айрат Хәйруллин, ­Россия Дәүләт Думасы депутаты:
- Теләсә кайсы ил икътисадын алсак та, бөтен нәрсә кабатлана. 26 ел элек кенә СССР икътисады дөньяда икенче булып санала иде. Советлар Союзы таркалгач, икътисади куәт барыбер Россиядә калды.

Санкцияләр безне яңа карарлар кабул итәргә этәрәчәк. Соңгы 16 ел эчендә, нефтькә бәянең артып торуы аркасында, бик тыныч яшәдек, барлык максатларга көчәнмичә генә ирешә килдек. Әмма, нефть бәясе төшүгә, бик катлаулы хәлдә калдык. Баксаң, акчабыз да җитмәскә мөмкин икән. Халыкның азык-төлеккә бәйле икәнлеген дә исәпкә алып, авыл хуҗалыгына игътибар бирергә кирәк. Иманым камил, Россия, иртәме-соңмы, дөньяда азык‑төлек базарында иң эре уенчыларның берсенә әйләнәчәк, без планетадагы 1,3 миллиард кешенең тамагын туйдыра алачакбыз.
Тик бүген без моңа әзер түгел, авыл хуҗалыгы үзеннән-үзе үсәр, дип уйлыйлар. Авыл хуҗалыгына кертелгән инвестицияләр чиктәш тармакларны да үстереп җибәрәчәк - машина төзелешен дә, химия сәнәгатен дә. Продукцияне экспортка җибәрүдән тыш, эчке базарыбыз турында да уйларга тиешбез.

Хәзерге әйдәп баручы илләр үз җитештерүләрен башта Азиягә, әйтик, Кытайга чыгарган. Германия болт белән гайкалар чыгаруны да үзендә калдырды. Шуңа да ул бүген барлык икътисади авырлыкларны, башка илләргә караганда, җиңелрәк кичерә. Алардан үрнәк алырга кирәк. Нәрсәнедер үзебездә җитештерү табышлы түгел, дигән сүз булырга тиеш түгел. Үзебездә җитештерелгән бөтен нәрсә дә табышлы.

Александр Сидякин, Россия Дәүләт Думасы депутаты:
- Россия бюджетының 46 проценты нефть белән газ хисабына тулылана. Бу бер дә дөрес түгел. Безнең республика бюджетында бу күрсәткеч ике тапкыр азрак - 22 процент. Татарстан икътисады яхшы эшли, авыл хуҗалыгы да, машина төзелеше дә бар, керемнәр бер генә төрле тармакка бәйләнмәгән. Хәзер инде ил икътисадын төрләндерүгә көч куярга кирәк.

Айрат Хәйруллин:
- Киләчәктә кош‑корт белән дуңгыз ите, үзебездән дә артып, читтәге базарларга чыгару юлын эзләргә кирәк булачак. Ә менә сөт белән сыер ите тармагын үстерү өчен шактый инвестицияләр таләп ителә. Моның тагын бер мөһим ягы бар - авыл хуҗалыгын үстереп, демографиябезне дә яхшыртабыз.

Гап-гади мисал китерәм. Шәһәр гаиләсе, уртача алганда, 25 яшьтә өйләнешеп, бер бала тәрбияли. Йөз елга дүрт кенә бала туа, дигән сүз. Гомер озынлыгын карасак, шәһәр халкы 100 ел саен 30 процентка кими.
Авыл гаиләсе исә, 20 яшьтә өйләнешеп, өч бала тәрбияли, нәтиҗәдә 9 онык һәм 363 туган-тумача. Авыл хуҗалыгын саклап калмыйча, ил һәм шәһәр халкын беркайчан да саклап кала алмаячакбыз.
Соңгы алты ел эчендә һава торышы безне сөендермәде, актык 147 елда мондый циклның булганы юк. Быелдан башлап, алдагы 147 елда һава торышы безгә хәерһахлы булыр, дип ышанам.

«Санкцияләр бетмәскә дә мөмкин»

Марат Галиев, Татарстан Дәүләт Советы депутаты:
- Ниһаять, Татарстанда эшкәртү тармагы чимал тармагыннан өстен чыкты. Моның беркайчан да булганы юк. 1995 елдан шушыны аңлап, тиешле чаралар күргәч, нәтиҗә соңгы биш елда гына күренә башлады.

Федераль дәрәҗәдә безнең икътисадка аеграк акыл белән карыйсы иде. Россиядә законнар һәрвакыт чама белән генә эшли, тормышта күп нәрсә белән төшенчәләр, язылмаган кануннар идарә итә. Бүген дә шулай һәм болай гына юкка да чыкмаячак, чөнки йөзләгән еллар шулай барган. Моны аңларга түгел, кабул итәргә кирәк.
Эшкуарларның хәлен җиңеләйтә торган чаралар кабул итәргә кирәк. Тикшерү органнарын йөгәнләмичә генә, моңа ирешеп булмас, чөнки алар төп икътисади көчкә әйләнеп кала. Без бит бизнесның зар елаганын ишетәбез, халык та әзрәк сатып ала башлады.

Икенче зур проблема - Россия бер генә төрле ил түгел, алдагы 50 елда да төбәкләрне тигезләп булмаячак. Мисал өчен, төбәкләре төрле үсештә булган зур илләр җитәрлек. Муниципалитетларга мөстәкыйльлек бирү вазгыятьне җиңеләйтергә, аларны үсешкә рухландырырга мөмкин. Хәер, ТОР статусы да төбәкне кызыксындыру ягын күздә тота.

Александр Сидякин:
- Россия хөкүмәт рәисенең беренче урынбасары Игорь Шувалов соңгы тапкыр Дәүләт Думасында чыгыш ясагач, депутатлар: «Бюджеттагы акчаларны юк‑барга туздыргансыз, кыенлыклар да булган икән бит. Кая карадыгыз?» - дип сорагач, Шувалов та: «Без барыбыз да кая карадык соң?» - диде.

Кыенлыклар Россиядә генә түгел бит. Бездә технологияләргә, капиталларга чикләүләр бар. Санкцияләр беткәч, икътисадыбыз яңача сулап китәчәк, дибез. Безгә бу турыда онытырга кирәк. Санкция­ләр бетмәскә дә мөмкин. Лесин исемлеген, Савченко исемлеген төзергә кирәк, диләр - шашыну артачак кына. Шушы шартларда - аның «яңа нормальность» дигән төшенчәсе дә кулланыла башлады - үсеш нокталарын билгеләргә тиешбез.

Европа халкы Россия белән Европа берлеге арасындагы элемтәләрнең бозылу нәтиҗәсен сизә башлады. Әйтик, Россия белән Франция арасында товар әйләнеше 5,5 миллиардка кимегән. Димәк, алар башка базарлар эзләргә мәҗбүр. Ә каян алырга аларны? Барыбыз өчен болай да мөшкел хәл катлауланса, ике якка да зыян киләчәк.

Артем Здунов:
- Хөкүмәтебезнең эшлекле сәфәрләр географиясенә күз салыгыз. Ул хәтәр генә киңәйде. Моңарчы без японнар белән робот техникасы өлкәсендә хәзерге кебек тыгыз эшләми идек. Мондый мөмкинлекләр, бәлки, бүтән булмас та, шуңа күрә алардан файдаланып калырга кирәк.

Сорау-җавап

Ник кытайлылар Чаллыны сайлый?

Илнур Ярхамов, KazanFirst интернет порталы журналисты:
- Чаллыда суыткычлар җитештерә торган Haier заводы ачылды. (Чаллы күптән түгел «территория опережающего развития - ТОР» статусына ия булды, анда үз эшен башлаучыларга ташламалар каралган. - Авт.) Моңа карашыгыз ничек? Татарстанның Pozis заводына (Яшел Үзәндә шулай ук суыткычлар җитештерә. - Авт.) нинди дә булса ташламалар каралганмы?

Артем Здунов:
- Кытайдагы югары технологияле җитештерүчеләрнең (Haier - Кытай компаниясе. - Авт.) Россия базарына бүгенге кадәр актив кергәне юк иде әле. Ни өчен алар Чаллыны сайларга булдымы? Чөнки анда көчле инженерлар, эшче һөнәрләр, товарларын экспортка җибәрүче предприятиеләр бар. Суыткыч җитештерүчеләр өчен шартлар аңлаешлы һәм бертигез булырга тиеш. Әлегә ТОР статусы Чаллыга гына бирелде, Яшел Үзән мәсьәләсе каралмаган. Юкса, ул да әлеге статуска хокуклы, чөнки беренче категориядәге моношәһәрләр исемлегенә керә. Ә закон буенча ТОР статусына шундый шәһәрләр генә ия була ала.

Ни өчен бер территориядә ике суыткыч җитештерүче эшли, дип сораучылар күп булды. Формаль рәвештә генә җавап бирә алам, чөнки алар төрле бәядән сату итә. Кечкенә генә серне ачам: Haier белән багланышларны киңәйтергә телибез, сүз суыткыч турында гына түгел, гомумән, көнкүреш җиһазларын җитештерү турында бара. Һәрхәлдә, Haier Россиянең кайсы да булса шәһәрендә үз эшен җәелдерер иде. Чаллыда булуы безнең өчен яхшырак. Аны моношәһәрлектән азат итәргә кирәк.

Линар Закиров, «Шәһри Казан» журналисты:
- Айрат Нәҗипович, авыл хуҗалыгы өлкәсе Россия бюджетына нефть китергән кадәр акча китерергә сәләтлеме?

Айрат Хәйруллин:
- Үлчәүгә икесен бергә куярга ярамый. Ленинград блокадасында катнашкан кешедән ипинең бәһасен сорагыз әле. Кечкенә генә кисәк өчен дә бөтен нәрсәләрен бирергә әзер булганнар ул чорда.
Азык-төлек куркынычсызлыгы - беренчел мәсьәләләрнең берсе. Көньяк Корея 12 ел элек Америкадан азык‑төлек кертүләрен сорагач, американнар алардан башта атом‑төш программасын ябуларын шарт итеп куйды. Карагыз, бүген Корея - иң ярлы илләрнең берсе.

Без халкыбызның иминлеген корбан итә алмыйбыз, беренче чиратта, үз-үзебезне тәэмин итә алырга тиешбез. 2008 елдан алып, бүгенге көнгә кадәр авыл хезмәтчәннәре бодайны 25 процентка гына кыйммәтрәк сата башлады, сөтне - 27 процентка, сыер итен - 19 процентка, шушы ук вакыт эчендә солярка хакы өч тапкыр артты. Үзебезнең авыл хуҗалыгыннан ниләр теләгәнебезне ачыкларга кирәк - азык-төлекнең арзан булуынмы, әллә бюджетны тулыландырумы.

Ни өчен Көнбатышта субсидияләр түләнә? Анда авыл хуҗалыгы зур салымнар түләп, тулаем эчке продуктка (ВВП) саллы гына өлеш кертә. Шул ук вакытта анда субсидияләр, безгә караганда, 50 тапкыр югарырак.

^{Фото: business-gazeta.ru}