Синоптиклар фаразы: бөтен өмет – «әбиләр чуагын»да...

Ә без хәзер бик теләсәк тә, болай дип әйтә алмыйбыз. Моның сәбәпләре нидә? Алда безне нинди һава торышы көтә? «Татар-информ» мәгълүмат агентлыгында үткән матбугат конференциясендә бу хакта сөйләргә КФУның метеорология, климатология һәм атмосфера экология­се кафедрасы мөдире, география фәннәре докторы, профессор Юрий Переведенцев һәм әлеге кафедраның доценты Тимур Әүхәдиев килде.

Профессор быелгы җәй һава торышының сәбәпләрен тәфсилләп аңлатты. Төп сәбәп, билгеле инде, планетабызның глобаль җылынуы, бозлыкларның эрүе. Шул җылыну аркасында без июль аенда куртка киеп йөрергә мәҗбүрбез икән. Көл дә, ела да. Табигатьнең көйсезлеге бер бездә генә дә күзәтелми. Европа илләре: Германия, Франция эсселектән интегә. Анда температура нормадан шактый артык. 40-43 градус эсселеккә алар өйрәнмәгән. Шуңа да олысы-кечесе фонтаннарда коена. Канадада – корылык. Илебезнең Себер ягындагы хәлләрне бөтенләй аңлап булмый. Иркутск, Красноярск якларында меңәрләгән гектарларда урманнар яна һәм шул ук вакытта Тулунны икенче тапкыр инде су баса.

– Мондый хәлләр элек тә булган, – дип тынычландырды галим. Корылык та, су басу афәтләре дә кешегә зыян салган. Шулар аркасында ачлыклар булган.

Һава торышын бер еллап кына түгел, өч дистә еллар дәвамында өйрәнеп, нәтиҗә ясыйлар галимнәр. Соңгы 30 еллык күзәтүләрдән күренгәнчә, Казанда температураның артуы сизелә. Быелгы җәй генә тотрыксыз, көйсез холкы белән аерылып тора. Сәбәбе – циклоннар активлыгы. Болытлар бергә өелешәләр дә, атмосфера фронтларын узганда, көчле җил һәм яңгырлар китерәләр. Июньнең уртача температурасы климатик нормадан 1,9 градуска югарырак, явым-төшеме азрак булган. Әйе, тиргә төшеп, пешеп йөргәнегезне онытмагансыздыр. «Моның кадәр эссе булмый инде», – дип, әй ачуланган идек июньне. Үпкәләде бугай җәй, күптән инде җылы күргән юк. Июль температурасы да уртача 1,5-2 градуска кимрәк иде. Гадәттә, ул уртача +21 градус булырга тиеш булса, быелгы июль +19 градуска гына менә алган. Бу Арктикадан ультраполяр бәреп керү нәтиҗәсе. Көндезге температура +14-+15, ә төнгесе +9 градус. Җитмәсә, ай буе һава басымы да түбән. Бу кәефе табигатькә бәйле, кояш батареясы белән яшәүче кешеләр өчен кыенлык тудыра. Халык: «Мондый хәлне кем күргән?» – дисә дә, 10-13 елга бер кабатлана икән ул. 1994 елның июле дә салкын булган. Шул елны бит инде өлкәннәр: «Кыш кияргә алган пәлтәләребезне җәен киеп туздырабыз инде», – дип зарланышып йөрделәр.

Август җылы, хәтта эссе була дигән сүзләр дә бик дөрес түгел, диде профессор. Августның беренче ункөнлегендә температура нормадан алты градуска кимрәк булачак. Ә, гомумән, август температурасы 2 градуска кимрәк булыр диде. Яңгырлар да көтелә.

– Бөтен өмет сентябрьдә булачак «әбиләр чуагы»нда! – диде география фәннәре докторы, профессор Юрий Переведенцев.
«Яшәрбез, күрербез», – дияргә кала инде.

«Себер урманнарын сүндерергә кирәк түгел» дигән фикергә сез ничек карыйсыз?» – дип сорады спикерлардан бер каләмдәшебез.
– Ул урманнар кереп булмаслык җирдә яна. Аларны сүндерү, чынлап та, бик авыр, мәшәкатьле һәм чыгымлы эш. Ләкин сүндерергә кирәк. Алайса бер көнне Казан күген дә сөрем баскан иде. Бу шул Себер урманнарыннан килгән төтен диделәр, – дип җавап бирде галим.
Әйе шул, әйдә янса янсын, бездә түгел, ерак әле, дип булмый. Сулар һавабыз да уртак, суларыбызның да өсте каплап куелмаган. Бер үк Җир бишектә Кояш тирәсендә әйләнәбез.

Булгач, булсын
Яз булгач, ул яз булсын –
Кояшы көлеп торсын,
Түбәдән тамчы тамсын,
Җылы ләйсәннәр яусын.
Яз булгач, ул яз булсын!

Җәй булгач, ул җәй булсын –
Җиләкләр пешеп тулсын,
Кояш гел көлеп торсын,
Яшенләп яңгыр койсын.
Җәй булгач, ул җәй булсын!

Көз булгач, ул көз булсын –
Кояш сирәк күренсен,
Яшелчәләр өлгерсен,
Иләктән яңгыр койсын.
Көз булгач, ул көз булсын!

Кыш булгач, ул кыш булсын –
Карлары җем-җем килсен,
Биек көртләр дә өйсен,
Бураннары котырсын.
Кыш булгач, ул кыш булсын!

Ләкин хәзер еш кына
Болай булмый нигәдер.
Бәлки, гаеп миндәдер,
Бәлки, гаеп синдәдер.
Кыш көне тамчы тама,
Җәй көне карлар ява.
Табигатькә салдык бугай
Төзәлмәс авыр яра...

Гөлнара Зиннәтуллина фотосы