1 июльдән пенсиянең тупланма өлешен түләү кагыйдәләре үзгәрде. Бу нидән гыйбарәт?

Исегезгә төшерәбез, пенсиянең тупланма өлешен формалаштыру системасы, ул картлык буенча иминият пенсиясенә өстәмә булырга тиеш иде, бу чара илдә 2002 елдан 2014 елга кадәр гамәлдә булды. Эш бирүчеләр хезмәткәрләрнең хезмәт хакының 22 процентын Россия Пенсия фондына (хәзерге социаль фонд) күчерде, ә аннары алар ике өлешкә бүленде 16 проценты иминият взносы буларак, 6 проценты тупланма взнос буларак исәпләнде.

2014 елда пенсиянең тупланма өлешен формалаштыру "туңдырылган" (2022 елда мораторий 2025 ел ахырына кадәр озайтылган) һәм эш бирүчеләрнең барлык взнослары иминият пенсиясен формалаштыруга юнәлтелә башлаган.

Әмма 2002-2014 елларда эш бирүчеләр күчергән акчалар россиялеләрнең шәхси пенсия счетларында калды. Аларны ничек алырга? Бу һәм башка сорауларга Россия Социаль фондының ТР буенча бүлеге идарәчесе Эдуард Вафин җавап бирде.

- 1967 елда һәм аннан соңгы елларда туган, 2002-2013 елларда рәсми рәвештә эшләп, ак хезмәт хакы алган гражданнар. 1953– 1966 елгы ир-атлар һәм 1957– 1966 елгы хатын-кызлар арасында, алар шулай ук 2002 елдан 2004 елга кадәр рәсми рәвештә эшләгән һәм эш бирүчеләр алар өчен взнослар түләнгән. Шулай ук ана капиталы акчаларын тупланма пенсия формалаштыруга юнәлткән әниләр һәм пенсия тупланмаларын дәүләт тарафыннан финанслау программасында катнашучылар моңа хокуклы.

- Пенсия тупланмаларының күләмен ничек белергә?

- Дәүләт хезмәтләре порталында шәхси счетның торышы турында өземтәгә заказ бирергә яки шәхсән Россия Социаль Фонды яки күпфункцияле үзәкләргә клиентлар хезмәтенә мөрәҗәгать итәргә мөмкин.

- Счетта акча булса, аны ничек алырга?

- Пенсия тупланмалары түбәндәге шартлар булганда билгеләнә һәм түләнә: ир-атлар өчен 60 яшькә һәм хатын-кызлар өчен 55 яшькә җитү, 15 елдан да ким булмаган стаж һәм индивидуаль пенсия коэффициенты (ИПК) 28,2 булу. Тупланмаларны алу өчен, акчалар анда тупланган булса, Россия Социаль Фондының төбәк бүлегенә яки дәүләтнеке булмаган пенсия фондына яки дәүләт хезмәтләре порталы аша гариза бирергә кирәк.

- Акча ничек түләнә? Бөтенләйме яки өлешчәме?

- Пенсия тупланмаларын түләүнең берничә варианты бар. Бу бөтен сумманы бер тапкыр түләү, ашыгыч рәвештә пенсия түләү, аның дәвамлылыгын кеше үзе билгели, ләкин ул 10 елдан да ким була алмый, һәм, ниһаять, гомерлеккә билгеләнә торган һәм ай саен билгеле бер исәпләнгән күләмдә түләнә торган түләү. 2024 елның 1 июленә кадәр бер тапкыр бирелә торган түләүне тупланма пенсиясе (иминият һәм тупланма) гомуми күләменең 5 процентыннан артмаган кешеләр ала алганн, аны кеше түләүнең көтелгән чоры өчен, ягъни пенсия билгеләнгән вакыттан алып гомеренең ахырына кадәр алачак. Быел бу чорның озынлыгы 264 ай тәшкил итә.

- Гади генә итеп әйткәндә, акчалары аз булган кешеләр генә берьюлы бөтен акчаны ала аламы? 1 июльдән нәрсә үзгәрде?

- Түләү вариантын билгеләү өчен критерий буларак пенсионерлар өчен яшәү минимумы кулланыла башлады, ул бүгенге көндә 13 290 сум тәшкил итә. Әгәр тупланма пенсия күләме айлык түләү очрагында бу сумманың 10% тан да кимрәк булса, барлык акчалар берьюлы түләнәчәк. Әгәр тупланма пенсия яшәү минимумының 10 процентын яки аннан да күбрәкне тәшкил итсә, ай саен түләү билгеләнәчәк. Бу конкрет мисалда шулай. Әйтик, гражданның шәхси счетында 100 мең сум пенсия тупланмасы бар ди. Бу сумманы түләүнең көтелгән чорына – 264 айга бүлеп, аена 390 сум алабыз. Бу сумма пенсионерның яшәү минимумының 10% тан да кимрәк – 1329 сум, шуңа күрә гражданның гаризасы буенча барлык акчаны берьюлы түләргә мөмкин.

Әгәр айлык тупланма пенсия 1329 сумга тигез булса, ә тупланмаларның гомуми күләме 350 856 сум һәм аннан да күбрәк булса, кеше тупланма пенсияне бер тапкыр гына ала алмый, ә аны ай саен иминият пенсиясе белән бергә алачак. Бу яңа тәртипнең уңайлылыгы. 

- Кеше үлеп китсә, тупланма пенсияне аның варислары тулысынча ала аламы?

- Әйе, пенсия тупланмаларының хокукый варисы булып гражданның исән чагында бирелгән пенсия тупланмалары акчаларын бүлү турындагы гаризада күрсәтелгән затлар тора. Әгәр мондый гариза булмаса, канун буенча туганнары хокуклы рәвештә варисы булып санала. Беренче чиратта бу балалар, ир белән хатын, ата – аналар, икетуганнар. Алар социаль фондка туганлыкны раслаучы документлар белән мөмкин булган тупланмалар турында мәгълүмат сорап мөрәҗәгать итә ала, ә пенсия тупланмаларын түләү өчен иминиятләштерелгән кешенең үлеменнән соң алты ай эчендә мөрәҗәгать итү мөмкинлеге бар. Түләүне билгеләүне сораган гариза дәүләт хезмәтләре порталы, Россия Социаль Фондының клиентлар хезмәтенә яки дәүләти булмаган пенсия фондына бирелә.

- Әгәр туганнары пенсияне мирас итеп алу хокукы турында ярты елдан соң белсәләр?

- Ярты елдан артык вакыт узса, срокны суд тәртибендә кире кайтарырга тырышырга мөмкин. Бу тәртип, хәрби бурычларны үтәгәндә һәлак булган иминиятләштерелгән затларның хокукый варисларыннан тыш, барысы өчен дә гамәлдә, алар өчен пенсия тупланмаларын түләү өчен мөрәҗәгать итү вакыты чикләнмәгән.

- Кемнеңдер пенсиясенең тупланма өлеше дәүләтнеке булмаган пенсия фондларында саклана. Бер фондтан икенчесенә акча югалтмыйча күчереп буламы?

- Пенсиясе тупланган һәркем иминиятчене сайлый ала. Әмма бер фондтан икенчесенә күчергәндә, шуны истә тотарга кирәк: инвестиция керемен югалтмыйча, моны биш елга бер тапкырдан да ешрак эшләп булмый. Югыйсә, тупланган процентлар (инвестиция кереме) фондта калачак. Шуңа күрә, башка иминиятчегә күчәргә карар иткәнче, гариза бирү датасын төгәлләргә һәм барлык куркыныч моментларны карап чыгарга кирәк. Мәсәлән, әгәр башка дәүләти булмаган пенсия фондына (яки идарәче компаниягә) гариза 2023 елда бирелгән булса, инвестиция керемен югалтмыйча пенсия тупланмалары 2028 елның беренче кварталында гына башка фондка күчереләчәк.