«Укыту-күнекмә фатиры – психоневрологик интернат түгел»

Аларның 30 проценты психик тайпылышлардан, интеллект бозылуларыннан интегә. Балаларга көнкүрештәз югалып калмаска һәм аларны укыту-тәҗрибә фатирларында олы тормышка әзерлиләр. Шундыйларның беренчесе узган елның җәендә Татарстанда булдырылды. Ә икенчесе быел ноябрьдә ачылды.

«Укыту-тренировка фатиры – психоневрологик интернат түгел»
Балалар бакчасына әзерлек чорында Элинада «аутизм спектры бозылган» дигән диагноз ачыклана. Ул яшьтәшләре белән ничек уйнарга икәнен белми һәм мөстәкыйль рәвештә ашый алмый. Янында әти-әнисе бар, педагоглары һәм кураторлары ярдәм итә. Чөнки бу катлаулы юлны берүзең генә уңышлы үтү һичшиксез мөмкин түгел.

Укыту-тренировка фатирына килеп, киемнәрен алмаштырып һәм дуслары белән исәнләшү түгәрәгенә утыргач, Элина берничә смайлдан бәхет эмоциясен гәүдәләндерүче берсен генә сайлый. Аннары, кул селтәп, яшьтәшләрен сәламли.

Укыту-тренировка фатиры җитәкчесе Светлана Сафиуллина сөйләвенчә, «Тормышка юл» берләшмәсе – ул көнкүреш, социаль һәм коммуникатив күнекмәләр эшләп бетерелә торган, шулай ук һөнәри юнәлеш бирү дә кертелә торган урын. «Укыту-тренировка фатиры – психоневрологик интернат түгел, һәр баланың бүген нинди хәлдә булырга һәм үз ресурсын кая сарыф итәргә икәнен сайлау хокукы бар», – ди ул.
Укыту-тренировка фатирының төп төркеменә аутистик спектры бозылган 20 бала керә. Һәрберсенә якынча 10 яшь, алар ике сменага бүленгән: берсе фатирга 14:00 дән 16:00 гә кадәр, икенчесе 16:00 дән 18:00 гә кадәр килә. Балалар өчен дәресләр дүшәмбе, чәршәмбе һәм җомга көннәрендә уза.

Җомга эшләре исемлегендә – салат әзерләү яки булачак ярминкә өчен кул эше ясау. Элина соңгысын сайлый. Казан халкы 9 нчы декабрьдә, Инвалидлар декадасында, 86 нчы мәктәп мәйданчыгында аутистик спектры бозылган балалар кулыннан ясалган товарларны сатып ала алачак. Моннан тыш, ярминкә өчен балалар шулай ук ободоклар, шәмнәр һәм сабын ясаганнар. Чынаякларда, блокнотларда, шоперларда һәм футболкаларда балалар Казан Мэры бүләк иткән термопресс ярдәмендә дизайнер мөһерен калдырганнар.

Аутизм спектры бозылган балалар өчен ризык әзерләү, башка көнкүреш эшләр кебек үк, билгеле бер катлаулылык тудыра. Шуңа күрә һәр балага ярдәм – эшләрне башкару алгоритмы бирелә.

Укыту-тренировка фатиры балага көнкүреш күнекмәләрен өйрәтү өчен генә түгел, ә алган белемнәрен гомумиләштерү өчен дә кирәк.

Аутистик спектры бозылган балалар өчен тагын бер катлаулы өй эше – кибеткә азык-төлек алырга бару. Хәзер кыз Казанның Совет районындагы 86 нчы мәктәпнең өченче сыйныфында укый, яраткан фәне – математика. Уку авыр, шулай да ул бары тик «бишле» һәм «дүртле»ләр генә ала. Буш вакытларында Элина рәсем ясый, әнисе белән урамда йөри, тегә. Шулай ук киләчәктә кем булырга теләве турында уйлана: «Миңа янгын сүндерүче һөнәре бик ошый, бигрәк тә утны сүндерү», - ди ул.

Элина инде ике ел дәвамында атнага өч тапкыр укыту-тренировка фатирына килә. Кызның әнисе Мария сүзләренчә, белгечләрнең эш нәтиҗәсе сизелә. Әгәр элек Элина үз эченә бикләнгән һәм җәмгыятьтән курыккан булса, бүгенге көндә ул иреклерәк.

«Без барысын да юарга, җыештырырга һәм пешерергә өйрәтербез дип уйладык – бу беркатлы ышанулар булган»
Укыту-тренировка фатиры җитәкчесен, ике баласы булуга карамастан, күп балалы әни дип атарга була. Инде берничә ел дәвамында Светлана Сафиуллина һәр көнен аутистик спектры бозылган балаларга багышлый. Өч елдан артык элек, Казанның Совет районындагы 332 нче һәм 109 нчы балалар бакчаларында ресурс төркемнәре чыгарылганчы, ул район башлыгына 86 нчы мәктәп белән хезмәттәшлек итү инициативасы белән мөрәҗәгать итә. Шул рәвешле нейротиплы балалар белән бергә 2020 елда беренче сыйныфка аутистик спектры бозылган балалар да киткән.

Әмма Светлана монда тукталып калмаган: «Фатир булдыру идеясе безнең балалар бакчаны тәмамлагач барлыкка килде. Шул мизгелдә мин алар белән нәрсә эшләргә дип уйлый башладым. Бөтен Россия буенча тәҗрибә өйрәндем, берничә вариант бар иде, шуларның берсе – бергә яшәүне күздә тоткан 18+ кейсы, әмма бу вариант безгә туры килмәде». Бергә яшәү очрагында белгеч, аутистик спектры бозылган кешенең өенә килеп, аңа ярдәм итә.

Зәкиев урамында укыту-тренировка фатирын булдыру өчен Светланага ике елга якын вакыт кирәк була. Ул аны Президент грантлары фонды һәм Казан Башкарма комитетының финанс ярдәме белән ачкан. Хәзер фатир 18 яшькә кадәрге балаларга исәпләнгән. Алар үскән саен укыту-тренировка фатирын үзгәртәчәкләр – тулы яшәү өчен шартлар барлыкка киләчәк, шул исәптән 18 яшьтән узган балалар өчен дә.

Светланага укыту-тренировка фатирын ачуда аутистик спектры бозылган балалар белән эшләү тәҗрибәсе булган башка фондлар ярдәм итә. Башта укыту-тренировка фатирында 10-12, 13-14 һәм 15-16 яшьлек балалар өчен сменалар уздырыла. Тәҗрибә күрсәткәнчә, формат перспективасыз булып чыга, шуннан соң еш кына фатирга килгән балалардан даими төркем җыелган. «20 кешедән торган төп төркем безнең белән инде ике ел, алар мәңгегә. Аллаһы аларга сәламәтлек һәм миңа алар белән эшләвемне дәвам итәр өчен ресурс бирсен», – дип билгеләп үтте Светлана.

Укыту-тренировка фатирында ял көннәрендә кулинария һәм компьютер грамоталылыгы буенча мастер-класслар уза, аларга балалар әти-әниләре белән килә. Мастер-классларга йөрүче балалар әле сәламәтлекләре буенча төркемле дәресләргә әзер түгел, дип хәбәр итте Светлана. Алар яңа шартларга ияләшкәннән соң, менталь тайпылышлы балалар өчен тагы бер төркем барлыкка киләчәк.

Быел июнь аенда Светлананың проекты Президент грантлары фондының икенче конкурсында иң яхшыларның берсе дип танылды. Фонд, Казан Мэриясе һәм Совет районы администрациясе ярдәме белән Татарстанда беренче укыту-тренировка фатиры тагын ел ярым эшли алачак. Ә ноябрьдә республикада икенче укыту-тренировка фатиры ачылды, ул шулай ук Казанның Совет районында – Минск урамында урнашты. 2023 елның июленнән 2024 елның декабренә кадәр аларда психик тайпылышлары булган 150 бала һәм яшүсмер белем алачак.

 Диләрә Гафурова