«Күпме маңгай тире түгелгәнен балалар бер аңлармы икән?»

– Дамир, агачтан эшләнгән тәрәзәләр бездә калды инде, алмаштырырга кирәк. Бетмәс газап: көзен куй, ярыкларына мамык тутыр, язын ал, буя, яңарт... Авыл әбиләреннән оят, пенсия акчаларына әллә кайчан пластик тәрәзә куйдырдылар, ә без?.. – ди ул.

Хатынының колак итен ашавы ешайса да, Дамир Сираҗетдинов исә уеннан акча саный. Нияте үзгә – остаханәсенә тимердән төймә коярлык җиһазлар алып куясы килә. Киләчәктә ипи ашатырлык кәсеп дип хыяллана, җае чыгып торганда тәрәзәгә алданалармы?

Җырың бер булсын икән...

Чүпрәле районының Иске Чокалы авылында яшәүче Миләүшә белән Дамир Сираҗетдиновлар йортында чынлап та теге чакны тәрәзәләр алмаштырылмыйча кала. Миләүшә ханым йорт җиһазы яңартырга исәп тота, ә гаилә башлыгы уртак чапанны үз ягына тарта. Кызып китеп, хәлдән таеп бәхәсләшәләр дә, гаилә башлыгының теләгенә күнәләр. Горур кыяфәтле токарь (тимер юыну) станогы ишегалдына кайтып “төпләнә”.

– Аны кертеп урнаштырырлык остаханә дә юк иде әле. Өстенә брезент каплап тордык. Без бит инде гап-гади авыл балалары. Үз эшеңне ачып эшләргә өйрәнгәнмени? Әти-әни гомере буе күмәк хуҗалыкка бил бөккән, без шуны күреп үскән! Күңелдә теләк бар да, тик нәрсәдән башларга белмибез. Чын дусларым белән киңәшләшкәч тә, Миләүшә белән озак уйладык әле. “Син эшсез тора алмыйсың инде. Уеңа керсә – бетте. Ятып калганчы атып калыйк”, — диде ул соңгы сүзе итеп. “Хушыгыз тәрәзәләр!” — диде дә өйдәге бөтен акчаны санап, кулъяулыкка төреп тә бирде. Тормыш дигәне аңлашып яшәгәндә генә матур ул. Икең ике җырны җырласаң, әллә ни алга бара алмыйсың. Мин тормышны әти-әни үрнәгендә күз алдына китерәм. Алар гомер бакый икесе бер сүздән чыкмыйча яшәделәр. Әни сыер савучы булып эшләде, әти терлекче иде, ат җикте. Өйдә дә, ферма юлында да гел бергә йөрделәр. Мин аларның үзара ачуланышканнарын да күрмәдем, гел дус иделәр, - ди Дамир.

Дүрт балалы гаиләдә игезәк сыңары булып үскән егет ул. Игезәге Дамирә исемле! Илмас исемле абыйсы, Рамилә исемле сеңлесе бар.

– Башта Дамирә, бер сәгатьтән мин туганмын. Беренче сыйныфка кадәр аңа апа диеп үстем. Мәктәптә укый башлагач игезәгемә кыз дияргә керештем. Дамирә үз гаиләсе белән Чүпрәледә яши, әле дә бик якын ул миңа. Бер-беребезне санлап, бик хөрмәт итәбез. Дамирә кияүгә чыкканда да, туй итәргә минем исән-имин кайтып җитүемне көтте. Әфганстанда хезмәт иттем бит мин. Әти белән әни ул чакны утка төшкәндәй кайгырганнар, – ди әңгәмәдәшем.

Ут арасыннан...

Авыл капкасыннан әллә ни еракка чыгып йөрмәгән егетләрне армия хезмәте чынлап та ныгыта. Утлы сугыш эченә барып кергәннәре өчен тормыш кадере дә икеләтә арта.

– Чик буенда хезмәт итәргә тиешлегебезне аңлаган идек. Махсус өйрәнүләр үттек, ныгытып укыттылар. Ә без берничә егет төз атабыз! Егетләр арасыннан минем ише очлы күзлеләрне сайлап алдылар да, ерак юлга озаттылар. Барып төшсәк – Әфганстан. Аның да берничә җирен күрергә туры килде. Снайпер идем. Азык-төлек, ягулык, су алып килгән колонналарны каршы алып, озатып җибәрә идек, – дип, хатирәләрне барлый Дамир.

Барысы да исендә. Дөресрәге, кичә генә кебек, андагы эсселек тә, ут яңгыры да...

— Төшләргә керсә дә куркып уянырлык. Ашауга мохтаҗлык кичермәдек, ләкин эчәсе килеп бик тилмердек. Су җитми иде. Аларныкын эчәргә ярамый, я куркыныч чир йоктырасың, я агуланып үләсең. Абый ноябрь аенда өйләнгән, миңа хат язган. Ә аны февральдә генә алып укыдым. Хатларның никадәр озак йөрүен күрегез... Әти белән әни бит минем Әфганстанда хезмәт иткәнлегемне дә белмәделәр башта. Тау-аш арасында үзебезнең авыл егете белән күрештек. Ул зур йөк машинасында йөртүче иде. Чит-җирдә авылдашың белән дә әти-әнине күргәндәй итеп күрешәсең икән, ул туганыңнан да якынрак тоела, күңелләр рәхәтләнеп кала. Сагынулар басыла. Шул авылдаш егет әти-әнисенә мине күргәнлеген әйтеп хат язган. Безнекеләргә дә барып ирешкән, – ди ул.

— Бергә хезмәт иткән егетләр белән хәбәрдә яшисезме?, – дим Дамирга.

— Берничәсе белән эзләп табыштык, аралашабыз. Ятып калган егетләрне дә еш искә алам. Яшь гомерләреннән өзелделәр, әти-әниләренә күтәргесез хәсрәт кайтып керде, шунысы бик кызганыч. Күрше Мүчәли авылы егете минем белән хезмәт иткән иде, ул да һәлак булды. Бүгенге көнгәчә әти-әнисен ташлаганым юк. Машина белән берәр җиргә алып барып кайтырга кирәк икән, әйтегез, тартынмагыз, дия килдем. Хәлдән килгәнчә ярдәм иттем, мактанмыйм. Чүпрәле районыннан унберләп егет һәлак булды ул сугышта, ди Дамир.

Ут эченнән исән чыксам, дип адарынган сүзләре дә бар аның. Әгәр дә исән-имин әти-әни янына кайтып җитсәм, төп йортта калам, шәһәр ягына әйләнеп тә карамыйм дип үз-үзенә ант итә. Авылда төпләнгән абыйсы кебек техникага утыра да, тормыш көтәргә керешә. Ике бертуган җимерттереп эшлиләр!

Егет – кызны, кыз егетне сыный әле

Егет кешене туган җиренә я хезмәте, я сөйгәне ныгытып бәйли. Дамир очрагында егетлек анты да бар .

– Авылга Миләүшә исемле кунак кызы кайтты. Бер күрүдә яраттым. Укып бетергәнен көттем, өч еллап очрашкач кына өйләнештек. Капылт-кара гына гаилә корырга ярамый. Ул да сынагандыр, миндә дә холык бар! Кайнар нокталарда хезмәт итеп, үлем белән күзгә-күз очрашкан кеше гел сабыр да булып бетә алмый. Аллага шөкер, Миләүшәм үзе бик сабыр! Кирәк чакта сүзен дә өзеп әйтә, түзә дә белә, — ди Дамир әфәнде. – Чүпрәле кызы ул. Гаиләдә икәү үскәннәр. Әтисе бик иртә үлеп киткән.

Миләүшә ханымга төп нигез килене булып яшәүләре җиңел булмагандыр, әлбәттә. Үзе сер бирми.

– Егерме алты ел кайнана белән яшәдем. Тату тордык, күршеләр белә. Балаларымны да ул үстереште. Төпчегенә генә көче җитмәде. Бик сагынам үзен, аның белән серләшеп гомер иттем. Тормышта төрле чаклар була, хәтта иреңә дә кайбер сүзләрне әйтергә кыенсынасың. Кайнанам – сер сандыгым иде. Әткәй бит әнкәйдән дә калды, сүзгә килмәдек, олылар хакын хаклап яши алуыма да бик сөенәм. Үзебезгә дә киләчәк ул картлык. Балалардан игелек күрәсе дип, картаю ягына чыккач, Дамир белән өченче бала алып кайттык. Беренчеләре үсеп беткән иде инде югыйсә, - дип елмая Миләүшә ханым.

– Өйдәге хезмәт күпчелек Миләүшә өстендә инде. “Таң атмас борын остаханәңә кереп югаласың да, караңгы төшкәч тә кермисең”, - ди Миләүшә кайчагында. Чәчү, урак чорларында эшнең кызган вакыты, гозер белән килүчеләрне ничек кире борасың? Кырда һәр минут санаулы. техникалары ватылса, миңа киләләр, вакытында ясап бирәм. Шушы эшне белгән кулларыма рәхмәт, дим. Үзем дә укып кайттым, авылдашым Альберт абый да өйрәтте. Күмәк хуҗалыкта хезмәт хакы күрми идек инде, бакчаңда үзең үстергән бәрәңгене генә ашап торсаң да, авыл җирендә дә акчасыз яшәп булмый. Эш коралың булса ипи ашата бит ул, карыйм, Чүпрәледә үзем үк эшләргә өйрәнгән токарь станогын сатарга куйганнар. Кулдагы акча гына җитми иде, күршеләр саен бурыч җыйдык, — ди Дамир әфәнде.

Останың капкасыннан гозер белән килүчеләрнең әле дә өзелгәне юк! Бигрәк тә авыл хуҗалыгы тармагына бәйле техника ватылса, аңа килеп егылалар. Түләү хаклары да төрлечә. Гел тере акча белән генә дә эш итәргә туры килми.

– Икмәкләтә, печән, салам белән түләүчеләр дә бар. Каршы килмим. Сараем тулы терлек, миңа алай да ярап куя! 12 баш мөгезле эре терлек асрыйбыз, җиткер генә! - ди Дамир әфәнде.

Ишле генә савым сыеры асраулары да юкка түгел. Сөтен саткан акча да тормыш кирәк-ярагына чумып, югала бара. ..

— Тимернең дә кадере артты бүгенге заманда, кыйммәтләнде. Үзем барып алам, кырып ясый торгач, аның пычкы чүбе чыга. Тау кадәрле өелә! Узган ел капка төбенә килеп, килограммын ике тәңкәдән төяп киткәннәр иде. Быел күренмиләр. Кайларга гына куеп бетерәсе дип, үзем дә аптырыйм. Хәзер тәҗрибәм артты, саклагыч “капкалар” да беркеттем, махсус күзлекләр киям. Күз саулыгы минем кәсептә иң кирәге! Төпчегем Данил гел минем янда кайнаша. “Миңа уку кирәкми, әти, синең янга басып кына акча эшлим әле”, – ди әле элек. “Укымасаң, тимерне төгәллек белән кыра белмисең улым, укырга кирәк!”– дим хәзер дә. Кеше эшләгәнне карап торулары бик җиңел күренә шул! Хәзерге буын балаларының башларында җиңел генә акча эшләү уе. Бүтән буын үсеп килә. Безнең сыман хезмәт тәмен белеп яшәрләрме, анысын әйтүе кыен. Пай җиребездә печән үстерәбез, икмәк игәбез. Тракторыбыз, берничә машинабыз да бар. Җиңеллек белән генә ирештекмени!? Күпме маңгай тире түгелгәнен балалар бер аңлармы икән? Иркәләп кенә үстермибез. Эш арты эшне балаларга кушып кына тордык. Хәзер дә кайтып керделәрме – эш көтеп тора. Туры юлдан тайпылмасыннар гына, малын эшләп табарлар – теләгем шул балаларга. Үземнең киләчәккә нинди ниятләрем бар дисезме? Тимергә гөл матурлыгы бирерлек җиһазлар, фрезерный станок аласым килә. Анысы да булыр киләчәктә. Иң мөһиме исәнлек кирәк! Саулык булганда, эшне буйсындырып кына була, – ди гаилә башлыгы.