Әнгам Атнабайның оныгы Ләйсән: «Кияүгә чыксам да фамилиямны үзгәртмим!»

- Ләйсән, картәтиеңне хәтерлисеңме? Ниндирәк мизгелләр аеруча исеңдә калган?
- Ул кырыс, таләпчән кеше булган. Ләкин безне, оныкларын... (ә без ике малай - Таһир белән Тимур - һәм мин) яратты ул. Бик нык яратты. Әтием сөйләвенчә ул тормышта кырыс таләпчән кеше булган. Ә безнең белән йомшак, ягымлы иде. Безнең гаилә Әлмәттә яшәде. Дүрт яшькә кадәр, Уфада чакта, гел татарча гына сөйләштем, аннан соң русча сөйләү китте. Мин Уфага килгәч: "Привет, как дела?" - дим. Ә ул: "Нинди марҗа килгән монда? Мондый марҗалар безгә кирәкми. Башта татарча өйрән, аннан соң килерсең," - дип шаян шелтәләп каршылый иде. Бераздан күтәреп ала, мыегы белән кытыклата, уйната.

Аның эш бүлмәсе бар иде. Анда беркем дә рөхсәтсез керми. Ул утыра торган өстәл артына беркем утырмый. Шундый гадәт иде. Ә мин теләсә-кайсы вакытта килеп утыра алам - бер сүз дә әйтми. Хәтта нәрсәдер язып утырган чагында килеп алдына менеп утырсам да бар эшен ташлап минем белән булаша, сөйләндерә, шаярта иде.

Зинира апаны беләсез инде. Башкортостанда киң билгеле театр эшлеклесе. Бәләкәй чакта барысы да мине аның белән чагыштыра, син Зинира апа кебек дип үсендерәләр иде. Чынлап та, күңелдә сәхнәне ярату бар. Бер мәлне, картәтинең юбилеенда,  безне сәхнәгә чакырдылар әти-әни индидер сүзләр әйтте, котладылар. Миңа биш кенә яшь. Аннан соң сәхнәдән төшеп киттеләр. Ә мин торам. Беркая бармыйм. Торам. Миңа рәхәт сәхнәдә. Картәти: "Монда торырга ярамый бит, бар утыр" - дип үз урынына утыртып куйды. Һәм мин тамаша беткәнче сәхнәдә утырдым. Беркая чыкмадым. Фотографияләр дә бар. Бөтен артистлар, язучылар киләләр, картәтине котлыйлар, аннан соң минем дә кулны кысып, йә аркадан сөеп китәләр. Миңа кызык та рәхәт тә иде. Әле дә сагынып искә төшерәм.

- Әңгам абыйның: "Бакчага барганчы Ләйсән гел татар телендә генә сөйләште, бакчага барганның беренче көнендә үк: "Әти, анда мине беркем дә аңламый бит" - дип кулларын җәеп тора", - дип сөйләгәне хәтердә...
- Мине башта татар бакчасына бирделәр. Аннан соң, ни өчендер рус садигына күчерделәр. Анда мине беркем дә аңламый иде. Мин дә аңламыйм. Нинди бакча бу, дим кытайныкымы, инглизнекеме? Беркемнең бер сүзен дә аңламыйм. Аннан соң өйрәнергә туры килде инде. Күченеп тә йөрдек, хәтта гел русча гына сөйләшкән чаклар да булды. Татар теле бераз онытыла төште. "Нинди марҗа бу?!" - дияргә картәти юк бит... Соңгы вакыларда гына үзебезчә ешрак сөйләшә башладым. Аеруча картәтинең юбилее алдыннан бик күп аралашырга туры килә. Бөтен сүзләрне дә аңлыйм, сөйләшәм дә... Әлегә бик шома итеп түгел. Өйрәнергә кирәк инде.

- "Мин бит Атнабай оныгы" дигән хис бармы?
- Әлбәттә, бар. Мин Казанда җиденче ел яшим. Монда укыдым, хәзер эшлим һәм аспирантурада шөгыльләнәм. Картәтине монда бик белмиләрдер кебек тоела иде. Беләләр икән. Танышканда, фамилиямны ишетү белән: "Син Атнабайның кеме?" - дип сорыйлар. "Ул минем бабам!" - дим. "Фамилияңне сакла!" - диләр. Әлбәттә, саклыйм. Әти-әнигә дә әйткәнем бар, кияүгә чыксам да фамилиямны үзгәртмим дип.
Мин болай абициоз кеше инде ул. Планнар да бик күп. "Атнабай оныгы" дигән сүзне аклау, аңа тиң булу теләге көчле. Бу таяныч та, этәргеч тә. Уңышларга ирешкән чагымда: "Исән булса картәтием минем өчен сөенер иде"  дип уйлап куям.

Мин КФУ да юридик факультетта укыдым. Картәтием дә бер-ике ел гына шушында укыган. Укырга кергән чагында: "Картәтием дә шушында укыган бит, мин ул йөргән урыннардан атлыйм бит", - дигән уйдан күңел тулган иде.

- Казанга килергә нәрсә этәргеч бирде?
- Монда укырга килдем. Аңа кадәр Казанда бер генә тапкыр булган идем. Без һәрвакыт Уфада бит инде. Шулай да анда тартылу бар иде. Сәбәбен әйтә алмыйм. Картәтинең шигырьләрендә дә бар ул. Хәтерлисездер әле:
Казан калалары матур,
Сагындым Казанымны.
Укып йөргән елларымны,
Мәхәббәт газабымны.
Ә инде килгәч, үземнең кабат Әлмәткә кайтмаячагымны аңладым. Бу минем шәһәр. Мин аны яратам. Бүтән беркая да китмим.

- Ә Атнабай иҗатын яхшы беләсеңме?
- Беләм. Тик бөтенесен дә түгелдер. Аның бит тар даирә өчен генә язылганнары да, беркайда да басылмаганнары да бик күп. Күптән түгел генә без картәтинең язмаларын барладык. Ул көндәлекләр дә алып барган. Шул көндәлекләрне елый-елый укып чыктым. Анда аның беркемгә дә әйтми торган уй-фикерләре, хатирәләре. Бу минем өчен бик кадерле.

- Халык шагыйре исемен дә бик соңлап кына бирделәр. Рәсми даирәдә артык күтәрергә тырышып торучы булмады бугай. Моңа карашыгыз ничек?
- Заманы да шундыйрак булган инде. СССР. Тыюлар чоры. Ә картәти һәрвакыт үзе теләгәнне язган, әйтергә кирәген әйткән. Ялагайланып, кыланып йөрмәгән. "Сыңар медаль дә юк, ичмасам", - дип язса да, аны барыбер, мактаулы исемсез, медальсез килеш тә яратканнар бит. Иҗатын бүген дә яраталар. Шунысы иң мөһиме.

Илдар Мөхәммәтҗанов фотолары