Лаеш балалар йорты директоры Рузалия Вәлиуллина: «Аллаһка һәм комсомолга рәхмәтлемен!»

– Комсомол бит без. Ул авырлыклардан курыкмаска өйрәтте, – дидем мин.
Комсомол дигәч, Рузалия ханым җанланып китте, күзләрендә яшьлек очкыннары чагылды. Әйе, тиздән 100 еллыгын билгеләп үтәргә җыенган бу Бөтенсоюз оешма безнең чордашлар өчен бик кадерле һәм изге иде, шуңадыр, әңгәмәбез җанлы барды.

Ленин белән бер көнне

Әлки районы Яңа Чаллы авылында күп балалы гаиләдә унынчы бала булып дөньяга килгән кыз ул. Нәкъ Ленин бабай туган көнне – 22 апрельдә. Бу хакта белгәч, мин аның нигә шундый бар эштә дә алдынгы, актив булуының сәбәбен сорап тормыйча ук аңладым. Ленин ул заманда телләрдән төшми торган бөек юлбашчы иде. Һәр бала аның кебек булырга тырышып, аннан үрнәк алып үсте. Апрельнең бозлар киткән көнендә туган кыз да искәрмә булмаган, билгеле. Аңа тырышып укырга һәм җәмәгать эшләрендә актив булырга кирәклеге туган көне белән, алдан ук билгеләнеп куелган. Әле өч яше тулмыйча ук әтисез калган кызчык, мәктәпкә кергәч тә үзен башкалардан ким-ятим дип санамасыннар өчен, бөтен тырышлыгын укуга бирә. Кечкенәдән үк математикага хирыс була ул. Аны мәктәпнең математигы дип тә йөртәләр. Шуны белгәнгә,мәктәп директоры, роно хезмәткәре белән өйләренә килеп, әнисеннән төпчек кызын Казанга интернат-мәктәпкә җибәрүен үтенә. «балалар саны кимегәч, үзеңә дә җиңелрәк булыр», – ди. «Алтысына ризык тапканны җиденчесенә генә табармын», – дип, әнисе кырт кисә. Бу вакытта аның өч абыйсы яшьли вафат булып, гаиләдә җиде бала бер әнисе кулында калган була. Аннары әнисенең бу гамәле өчен аңа гомер буе рәхмәт укый Рузалия ханым.
 
Комсомолда узган яшьлек

Өченче сыйныфта укыганда туган көне көнне бәйләнгән кызыл галстугын, җиденчегә җиткәч, комсомол значогына алмаштыра Рузалия. Инде ул көннәрдән соң 50 елга якын вакыт узса да, дулкынлануын әле бүгенгедәй хәтерли. Югыйсә, комсомолның алты орденын да, тарихын да, уставын да төнлә уятып сорасалар да, белерлек итеп яттан өйрәнгән, ләкин барыбер каушата. Дулкынландыра, куллары дерелди. Батырлыклары таң калдырган Николай Островский, Олег Кошевойлар торган, идеясе өчен гомерләрен биргән оешмага керә бит! Район комсомол комитетында, кызның халәтен аңлап, тынычланырга киңәш бирәләр. Бераз тынычлангач, дулкынлануын җиңгән кыз барысын да чатнатып сөйләп бирә. Сөенә-сөенә, горурланып сөйли. Әле бу чакта киләчәктә үзенең дә комсомол комитетында секретарь булып, күп кенә яшь комсомолларга хәер-фатиха бирәсен ул чагында башына да кертеп карый алмый кыз.

 
Иптәш кызы, сигезенче сыйныфны тәмамлагач, бергәләп педагогия училищесына керергә бик кыстаса да, Рузалия урта мәктәп аттестатын сайлый. Матетаматик буласы килә аның, үз мәктәбенә укытырга кайтасы килә. Ләкин Казан пединститутының физматында аны гына көтеп тормаганнар. Аттестатында ике генә «дүртле», калганнары «бишле» булуга карамастан, кызның студент булу хыялы тормышка ашмый кала. Шул елны гына мәҗбүри имтихан булган рус теле аркасында. Икенче елны да бәхет елмаймый әле аңа. Бары тик өченче елны гына Рузалия институт студенты булуга ирешә. Бу чакта инде аның кулында Лаеш авыл хуҗалыгы техникумының кызыл дипломы була. Бухгалтер белеме белән физматта уку кыен булмый кызга, буш вакытында җәмәгать эшләренә баштанаяк чума. Институт комсомолларының оператив дружинасы командиры була. Шуңа да, укуын тәмамлагач та, үзен Казанда милициядә калдырмакчы булалар. Ләкин сүзен үз вакытында катгый итеп әйтә белгән әнисе: «Син нәрсә өчен укыдың? Белгечлегең буенча эшлә!» – ди кызына, ике төрле уйларга урын калдырмаслык итеп.

Әнисе һәм абыйлары әйткән сүз закон булган кызга үз районына кайтып китүдән башка чара калмый. Ә әнисен бу вакытта бер абыйсы Казанга алып килгән, Рузалия дә Казан кызы булган чак була бу. Иске Әнҗерә мәктәбенә математика укытырга шулай кайта ул. Дүртенче сыйныфны җитәкләргә бирәләр үзенә. Аңа кадәр уннан артык сыйныф җитәкчесен күргән азу ярган сыйныф була ул. Аларның ихтирамын яулар өчен, Рузалия ханымга да шушы сабыйлар яшенә төшәргә туры килә. Аннары бу тәҗрибә киләчәктә аңа бик ярап куя.

Ул заманда студентлар белән очрашу дигән матур традиция бар иде. Мәктәпне тәмамлап, инде студент булган бәхетлеләр үзләре укыган мәктәпкә килеп, укытучылары, укучылар алдында чыгыш ясап, тырышып укырга кирәклеген сөйлиләр, ә укучылар, аларга карап: «без дә кайчан шундый булырбыз икән?!» – дип кызыгып утыралар иде. Андый очрашулар, гадәттә, матур бию кичәсе белән тәмамлана иде. Яшьләрнең биисе килүе гаҗәп түгел анысы, тик менә магнитофон гына юк, гармунчы да каядыр киткән. Рузалия сыйныфында бер магнитофон бар-барын, тик сыйныф ишеге бикле, ачкычы – директорда. Авырлыклар алдында каушап калмыйча, юл табарга өйрәнгән Рузалия сыйныфына тәрәзәдән кереп магнитофонны алып чыккач, рәхәтләнеп бииләр.
Ә иртәгесен аның сыйныф балалары тәрәзә астындагы кардагы аяк эзләрен линейка белән үлчәп йөриләр. Көл дә, ела да. Аларны тынычландырырга да өлгерми, Рузалияне комсомолның район комитетына чакыртып шалтыраталар. Барысы да, кичәге тәрәзәдән кергән өчен, дип уйлап бик борчылып: «Ярар, кайгырма, без сине ташламабыз», – дип озатып калалар. Үзе дә юл буе ни уйларга да белми бара, «Җинаять кылмадым ич мин», – дип тынычландыра аннары үз-үзен. Районның комсомол секретаре ут чәчеп торган бу үткен кызны җәзаларга түгел, ә дәрәҗә бирергә чакырган икән: өченче секретарь урынын тәкъдим иткән. «Юк!» – дияргә яратмый кыз, аннары комсомол, коммунист булганнардан ул сүзне тыңлап та тормаган чор бит бу. «Кирәк, димәк, риза һәм бетте-китте». Мәктәпне, укучыларын һәм үз һөнәрен бик яратса да, кыз өченче секретарь булып, Базарлы Матакка күченә.

– Безнең яклар халык теленә караңгы дип кергән. Юлсызлык сәбәпчедер инде моңа. Ул заманда бит хәзерге шикелле машина руле борып куймаган. Кышын-җәен нинди һава торышы булуга карамастан, ат, арба-чана белән авылларга барабыз. Аннары комсомолга иске генә бер «УАЗик» бирделәр. Бервакыт төнлә бер авылдан кайтып килгәндә, күрәм, алдан нәрсәдер йөгерә. Яхшылабрак карасак, бу безнең машина тәгәрмәче, ычкынып, алдыбыздан тәгәри икән. Хәзер генә кызык итеп сөйләргә калды инде, ул чакта хәлләр бер дә көләрлек түгел иде, – дип искә ала комсомоллы яшьлеген Рузалия ханым.

Аннары шушы «УАЗик»ны үзе йөртергә өйрәнеп, таныклык та ала әле ул. Бүген ул «ас» йөртүче, ел саен конкурсларда җиңү яулап, үзе тәрбияләгән балаларга үрнәк күрсәтә.
Сөйләрлек, искә алырлык нәрсәләре күп Рузалия ханымның. Ә кыенлыкларны узарга яшьлек үзе ярдәм итә. Бервакыт Әнҗерәдә эшләгәндә, яз көне берничә бала белән район комсомол комитетына чакырталар кызны. Юлның өзек чагы. Күперне язгы ташу агызып киткән. Ләкин кире борылырга яратмаган, максатына барып җитмичә туктамаска өйрәнгән кыз, балаларны яр кырыенда калдыра да, үзе ташуга кереп китә. Ничек чыкканын хәтерләми. «Аллаһы тәгаләм ярдәм иткәндер», – ди үзе, могҗиза белән исән калуына әллә ни исе китми генә.
 
Йөрәген балаларга биргән

Юк, үләргә ярамый әле аңа, унынчы бала булып дөньяга китергән әлеге сабыена Бөек көч – Аллаһы Тәгалә – зур эш, изге гамәл йөкләгән булган. Менә 30 елдан артык Лаеш балалар йортында эшли Рузалия ханым. 1986 елда комсомолның өлкә комитеты секретаре Рушания Вахитова фатихасы белән башта 114 балага завуч була, аннары 1994 елдан җитәкчелекнең төп дилбегәсен дә аның кулына тапшыралар.

Мондый йортлар барын элек белмәгән дә ул, барлык балалар да гаиләләрдә яшидер дип уйлаган. Ләкин бер вакыйга аның күңеленә гомерлеккә кереп калган. Казанның 49нчы мәктәбендә практика узган вакыты була бу Рузалиянең. Сыйныфыннан бер малайны балалар йортына җибәрәләр. Берничә көн узгач, дәрес барганда, коридорда үксеп елаган тавыш кызны сискәндереп җибәрә. Ишекне ачып караса, анда балалар йортына җибәрелгән малай елап утыра. Өстенә кызганмый карый торган түгел: битләре, киемнәре буялып беткән, бүрегенең бер колакчыны өзелгән. Үзен җибәргән җирдән җәяүләп качып кайткан икән, мескен.

Балалар йорты дигәч тә, шушы малай күз алдына килеп баса Рузалия ханымның. Ничек тә булса шундый сабыйларның хәлен җиңеләйтәсе, ярдәм итәсе килү теләге уяна күңелендә. Озак уйлап тормый, ризалаша. Ләкин җилкәсенә нинди авыр йөк алганын соңыннан гына аңлый. «Һәр баланы үзеңнеке шикелле якын итмәсәң, аларны әниләре кебек яратмасаң, йөрәгеңә кертмәсәң, бу эштә бер көн дә эшли алмыйсың», – ди ул. Ныклык, максатчанлык, җаваплылык, оештыру эшенә өйрәткәне өчен, комсомолга һәм Аллаһы тәгаләгә рәхмәт әйтергә дә онытмый. Без сөйләшеп утырганда, ничә тапкыр кабатлады икән ул бу рәхмәт сүзләрен. Ике тапкыр хаҗда булган мөслимә ханым намаз укыган саен да рәхмәт укый Ходайга.

– Аллаһы Тәгаләмә бик зур рәхмәт. Әгәр дә комсомолда эшләтмәгән булса, мин бу эштә ( директор) озак түзә алмас идем...
Һәр баланың кайгы-шатлыкларын җаны аша уздырып, йөрәген шушы ятимнәргә бүлеп биреп, тәүлегенә 24 сәгать эшли шул ул. Яшьлек таңында комсомол кабызган ялкынның бүген дә сүнми дөрләвен үзенә дә һәм бүтәннәргә дә исбатлап, үрнәк күрсәтеп яши. Ләкин менә бу комсомол ялкынының хәзерге яшьләр күңелен җылыта алмавына, билгеле инде, эче дә бик поша.

Казан – Лаеш – Казан.

Рәсемдә: Рузалия Вәлиуллинаның комсомоллы үткәне һәм данлы бүгенгесе.
Фотолар Рузалия Вәлиуллинаның шәхси архивыннан алынды