Тәскирә Галимуллина: «17 яшемдә шинель кидертеп сугышка алып киткәндә, биография сорамадылар»

- Хәзер уйлыйм, авыл советына нәрәт килгәндер дә иң беренче чиратта безнең гаилә торгандыр. Кагылулы булдык шул без. Әтиебез колхоз председателе иде, аны сугыш башланганчы кулга алдылар. Без, аннан халык дошманы ясаганнар, дип тә белмәдек. Бик яшь идек шул әле... Югыйсә мин укытучы булырга хыялланган идем. Җиденче классны тәмамлагач, сыйныф җитәкчем Арча педучилищесына алып барган иде. Биографиясе туры килми дип алмадылар. Укытучым миңа ул вакытта барысын тәфсилләп аңлатып тормады. Бер әнигә дүрт бала, акча да түлисе бар, тарта алмаслар дип әйттеләр генә диде. Анысын да соңыннан белдем, әтинең кулга алынуы сәбәп булган. 17 яшемдә шинель кидертеп сугышка алып киткәндә, биография кирәк булмады...

1943 елның июненнән 1944 елның гыйнварына хәтле Казанда элемтәче булырга әзерлиләр аларны. 40нчы завод ишегалдында землянкалар казып шунда торалар. Иделдән агып килгән саллардан агач бушатыр­га да йөриләр. Шушында ук аларга карабиннар биреп атарга да өйрәтәләр.

- Барлык халык өчен дә бик авыр еллар... Базарда бер буханка ипи 300 сум тора, анысы да әле юк. Бик начар гына булса да, безне ашаталар, көн саен бер телем сохари бирәләр. Без аны кәбестә шулпасында җебетеп ашыйбыз. Үз гомеремдә нинди генә ризыклар ашамадым, әмма әнә шул сохариның тәмлелеге әле дә исемдә. Ач идек шул. Кай­чакта уйлыйм, бүгенге муллыкның, ризыкларның кадерен белеп, бәяләп бетермиләр кебек.

Иң беренче бомбежкага юлда ук эләгәләр алар, иң беренче югалтуны да шунда кичерәләр: иптәш кызлары үлә. Уңайсызланып булса да, беренче кичерешләрен, чып-чын сугышка иң беренче тапкыр килеп керүләре турында сорыйм Тәскирә ападан.

- Әй, кызым... Сугыш турында күпме кинолар төшерелгән, нинди генә китаплар юк, ләкин аларның берсе дә чын сугыш йөзен ачып бирми. Шул китап битләренә безнең йөрәкне кадап куйсаң да, ул да аңлатып бетерә алмас кебек. Сугыш ул - коточкыч, кешелек дөньясы өчен иң зур афәт.
Аларның часте иң элек Украинага урнаша. Землянкалар казып, элемтә линия­сен сузып бетермиләр, кабат күченергә кирәк була. Янәдән землянка казыйсы, катушкаларны өстерәп, линия сузасы.

- Постта торганда берүзең генә буласың, шул вакытта бомбежка башланса, белгән догаларымны укый торган идем. Бомба сиңа очып килә кебек, баш очында гына шартлый дигәндә, Аллаһ рәхмәте белән, читкәрәк китеп шартлый. Исән калганыңны аңлагач та, линияләрнең төзеклеген тикшерәсен.

Сорна елгасы аша салынган күперне дә саклыйлар Тәскирә апалар. Германиягә илтә торган бердәнбер тимер юл була бу. Нәкъ менә шунда алар янына концерт белән артистлар килә. Русча җырлардан соң бер артист кыз «Кошлар кебек» дигән җырны татарча башкара. Тәскирә апа, аңа кушылып, Татарстаннан килгән рус кызлары да елый башлыйлар.

- Татарча булса да, рус кызларының да күңелен кузгатты бу җыр, алар да бит шул моңны ишетеп үскәннәр, аларга да ул якын. Җыр бетүгә, җырчы кыз янына барып исемен сорарбыз дигән идек, ул арада бомбежка башланды. Тынычлык урнашканда, артистлар киткән иде инде.

Шул концерттан соң мин әнигә шигъри юллар белән хат яздым:
Әнкәй мине бик сагынсаң,
Кара кояш баешын.
Шул яшь кенә билләремә
Будым солдат каешын...
Җырчы кызны Тәскирә апа сугыш беткәннән соң эзләп таба. Иң элек шул концертта катнашкан биюче кыз Хәдичәне телевизордан кү­реп танып ала. Казан филармония­сендәге очрашудан тапшыру күрсәткән булалар. Аннан соң филармониягә хат язып, Хәдичәне таба һәм аның аша җырчы кыз Зита Исмаилова турында белешә. Сугыш башлангач, ятимә кыз­ны Украинадан Казанга җибәргән булалар, профессиональ җырчы да булмый ул. Бик матур җырлагач, заводта эшләгән җиреннән, артистлар үзләре белән алып чыгып китә.

Сугыштан соң ул Ташкентта урнашып кала. 1983 елда Казан филармониясе Зита, Хәдичә, Тәскирә апаларны кабат күрештерә. Аннан соң да күп еллар аралашып торалар. Хәдичә белән Тәскирә апа үзләре азат иткән Украина җирләренә дә берничә тапкыр очрашуларга баралар.

- Җиңүне мин Польшада каршы алдым. Бик матур яклар. Әй андагы алма бакчалары, елга буендагы карлыганнарның өлгереп утырулары - әле дә күз алдымда. Сугыш беткәч, берничә тапкыр Брест шәһәренә алып чыктылар. киноны да иң беренче тапкыр шунда карадым. Без бит бик тә хәерче тормыштан килгән гап-гади авыл балалары. Нәрсә күргән идек без? Иң беренче кигән рәтле киемебез дә шинель, гимнастерка булды. Без чалбарны постка басканда гына кия идек. Болай һәрвакыт итәктән. Юка һәм калын оеклар бирә торганнар иде. Эчке киемне дә сугышта күрдек һәм кидек. Брестта калыгыз дип бик кыстадылар. Эшкә урнашыгыз, аннан соң туган якларыгызга кайтып килерсез, диделәр - калмадым. Туган туфрак тартты. Кайтсак, андагы хәерчелек... Әти өчен каһәрләү дә һаман дәвам итә. Мине бит пионерга да, комсомолга да алмадылар... Әлбәттә инде, ник кайттым, дип үкендем. Әнием бик акыллы, сабыр хатын иде. «Тормышлар көйләнер. Монда да яшәү рәхәт булыр.

Кунакка кайтырсың, нигә чит җирләрдә калдым икән дип йөрәгең әрнер», - дип үгетләде ул мине. Ялгышмаган, менә бүген тормышыбыз ничек матур. Бүгенге көндә Киевны уйлап та борчылам. Сугыштан соң күп тапкырлар хөрмәтләп чакырып кунак иттеләр. Без сак­лаган күперне дә чуеннан корганнар иде. Нинди шәһәр иде бит. Хәзер телевизордан күрәм, җимереп бетерәләр. Әй ул сугыш...