Венера Якупова: «Сыйфатлы журналистикада яхшылык яманлык белән һәрвакыт көрәшә»

Венера Якупованың 2015 елда «Журналист» журналында «Добро и зло российской журналистики» исеме астында бастырылып килгән интервьюлар циклы өчен иң яхшы авторларының берсе итеп игълан ителүен дә ассызыклап китәргә кирәк. Авторның шул исемдәге китабы 2015 елның сентябрендә Маковский нәшрият йортында Владимир Кожевниковның матди ярдәме белән бастырылып чыгарылды. Китап беренче мәртәбә массакүләм мәгълүмат чараларының «Вся Россия» фестивалендә Дагомыста, икенче тапкыр октябрьдә Татарстан журналистлары берлегендә тәкъдим ителде һәм киң катлам укучыларның, җәмәгать эшлеклеләренең, журналистларның югары бәясен алды.

Болгария журналистлары берлегенең генераль секретаре Снежана Тодорова авторга китапның презентациясен Варнада журналистларының халыкара йортында үткәрергә тәкъдим итте. Аның фикеренчә, китаптагы журналистикага караган мәсьәләләр ­Россия күләмендә генә түгел, Европа журналистлары өчен дә бик әһәмиятле. Каләмдәшебезне җиңүе белән ихластан котлыйбыз!

- Венера Абдулловна, журналистикага килүегез ничек булды?

- Балачактан укырга ярата идем. Моны бездә әти-әниебез тәрбияләгәндер, чөнки икесе дә китап сатып алырга, укырга ярата иде. Соңрак үземдә дә язып карау теләге туды. Башта шигырь язу белән мавыктым. Алай гына да түгел, аларны бастырып чыгару теләге белән яшәдем һәм, кыюлыгымны җыеп, шигырьләремне Мәскәүгә - «Комсомольская правда» газетасына җибәрә башладым. Ул вакытта «Комсомолка»да мәктәп укучылары өчен махсус «Ал җилкән» сәхифәсе чыгып килә иде. Көннәрдән бер көнне ике юллык шигыремне бастырып чыгардылар. Исемемне күрсәтергә онытканлыктан, шигырьнең авторын газетада «Яшел Үзән районы Васильево бистәсенең беренче мәктәбе укучысы» дип биргәннәр иде. Үз шигыремне, билгеле инде, таныдым, күңелем үсеп китте һәм районның «Зеленодольская правда» газетасы каршында ачылган «Яшь журналист мәктәбе»нә барып язылдым. Анда өч ел буе йөрдем, язмаларым даими рәвештә басылып килде. Шуның өстенә әле язмаларым өчен 10-12 сумлап гонорар да килеп торды.

Хәтерлим, 6 нчы сыйныфта фотография белән мавыга башладым, абыем Гомәр Мөхәммәтшин миңа шунда ук фотоаппарат, әти-әниләрем башка кирәк-яракларны алып бирде. Алар безнең шөгыльләребезгә, теләкләребезгә карата һәрвакыт игътибарлы булды. Әниебез әле дә төп сердәшебез. Кызганыч, әтиебез арабыздан иртәрәк китеп барды.

- Журналистикага ки­лүегезгә үкенгән чаклар булмадымы?

- Бер генә мәртәбә дә күңелемә мондый уйның кергәне булмады. Мөмкин кадәр күп эшләргә, иҗат итәргә тырыштым. Төрле мәсьәләләр белән шөгыльләндем, җитди темалар күтәрдем: суверенитет өчен көрәш, милләт язмышы, Кырым татарларының Ватаннарына кайтуы... Берсен дә кемнеңдер кушуы буенча эшләмәдем, әһәмиятен тойганга алындым бу темаларга. Мине республикада яшьли күреп алып, ярдәм күрсәтеп тордылар.

Хәзер дә күңелем кушкан һәм әһәмиятле санаган проектларны гына эшләргә тырышам. Җиңүнең 70 еллыгы алдыннан ел дәвамында гаиләләрдә кадерләп сакланган, якын кешеләренең истәлеге булган сугыш тарихын чагылдырган әйберләр турында сәхифә алып бардык. Материаллар бик күп килде, алар арасында кадерләп саклап килгән фотографияләр, хатлар, газеталар, хәтта 1945 елның 9 май газетасы да, әтиләренә батырлык күрсәткән өчен бүләк ителгән сәгатьләре, немец самолетыннан коеп ясалган кашык, Сталиннан килгән телеграммалар һ.б. бар иде. Укучыбыз Илгиз Гыйззәтуллин әтисенең 1941 елдан башлап 1945 елга кадәр алып барган фронт көндәлеген алып килде. Моның кадәр бай хатирәләрне, тарихи экспонатларны музейда да табып бетереп булмыйдыр. Шуңа күрә журналистиканы язмышым миңа бүләк иткән өлкә дип саныйм.

«Республика җитәкчеләре басма матбугатны укый»

- «Добро и зло российской журналистики» китабында матбугатның бүгенгесе һәм киләчәге өчен шулкадәр көенәсез...

- PR белән пропаганда журналистиканы кысрыклый, ә сыйфатлы журналистика сүнеп бара. Мәсьәләне вакытында күтәрмәсәк, игътибар юнәлтмәсәк, соңга калуыбыз да бар.

- Басма матбугатның киләчәге бармы?

- Аны электрон матбугат кысрыклап чыгарачак, дигән фикерләр ишетәбез. Төрле катлам укучылар бар. Бер төркем укучылар басма матбугатны бәяли, аңа ышанып карый, чөнки басма матбугат әйтелгән, язылганнар өчен үзендә җаваплылык тоя, ниндидер кушаматлар артына яшеренеп яла ягу белән шөгыльләнми. Китабымны әзерләгәндә, республика җитәкчеләренең - Татарстанның Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәймиев, Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, мәгълүматлаштыру һәм элемтә министры Роман Шәйхетдиновның, дәүләт хезмәтендә эшләүчеләрнең шактый өлеше басма матбугат чаралары белән танышып баруларын ачыклап, куандым.

Финнар интернетны фаст-фуд дип атый. Анда тиз-тиз генә тамак ялгар өчен керәләр (ягъни яңалыклар белән танышу), ә газеталарны ресторан дип атыйлар, анда ризыкларны үз эшенең осталары әзерли, ризыкланудан ләззәт, канәгатьлек алып чыгасың, диләр. Финляндиядә булганда, тышкы эшләр министры хезмәткәре Анна-Мария Лукко безгә әйткәнчә, финнар газета укуга көненә уртача 1,5 сәгать сарыф итә.

Балалар хәзер веб серфинг күренешенә дучар: бер ссылканы ачып, икенчесенә керәләр, анда бер ролик карап, кыска гына текст укыйлар да башкасына күчәләр. Андый балалар озын текстлар укый алмас хәлгә җитә. Юкса барлык акыллы китаплар озын язылган: «Война и мир», Коръән.

«Журналны үзегез килеп алыгыз, почтальоннарыбыз юк»

- Китабыгызны язу бары­шында нинди фикергә килдегез: яманлыкмы, әллә яхшылык күбрәкме?

- Алар бер-берсеннән башка яши алмый, әмма сыйфатлы журналистикада яхшылык яманлык белән һәрвакыт көрәшә. Заманында Теләче районы Карабаян авылыннан Казанга күченгән Павел исемле кеше турында яздык. Ул үз акчасына авылында чиркәү төзи башлады. Әмма кешеләрне анда кайтару өчен чиркәү генә җитми, ут та, юл да, үзәкләштерелгән су да кирәк. Авылның шушы проблемалары турында берничә ел яздык һәм боз кузгалды. Бу игелекле эштә газетабызның да өлеше зур булуын тою барыбызның күңелләренә дә рәхәтлек китерде.

Журналист, кушылган биремне үтәп кенә калмыйча, җәмгыятьне борчыган мәсьәләләрне хәл итәргә тиеш. Журналистлар - риясыз кешеләр, күпчелек очракта дәрәҗәләре дә, хезмәт хаклары да түбән. Тормышта, безнең һөнәр ияләре сыман, җәмәгатьчелек мәнфәгатьләрен беренче урынга куючылар һәрвакыт булган.

Кеше матбугатны укысын өчен, хакимият шартлар булдырырга тиеш. Әйтик, Липецкида газета-журналлар уку өчен 37 квадрат метрлы мультимедияле павильон ачылган. Анда чәй, кофе эчәргә, бушлай интернеттан файдаланырга була, шул ук вакытта 800дән артык газета-журнал сатыла. Көненә берничә мең кеше кереп чыга. Моны ишеткәч, үзебездәге хәлләр белән кызыксындым. Ямашев урамындагы киоскка көн дәвамында 120 генә кеше кереп чыга икән.

- Милли матбугатны, шул исәптән зур тиражлар белән чыга торган шәхси басмаларны күзәтеп барасызмы?

- Өлгерә алганча. Элек һәр авыл йортында «Сөембикә» журналын, «Ватаным Татарстан» газетасын очратып була иде, ә халык хәзер шәхси басмаларга күчеп бетте. Бөтен илдә шулай.
Мәскәүдә узган форумда бер галим чыкты да: «Мин фәлән журнал яздырдым, әмма бер саны да килмәде. Мәскәүнең нәкъ үзәгендә яшим. Почтага шалтыраткач, үзегез килеп алыгыз, почтальоннарыбыз юк, диделәр», - дип гаҗәпләнүен җиткерде. Почтаны акча эшләргә мәҗбүр итәләр, әмма ул төп функциясеннән баш тартмаска - газетаны вакытында җиткерергә тиеш.
Күпләр белмидер дә әле, дөньяда газеталар күтәрелеш чоры кичерә башлады. Журналистларның Дагомыста узган форумында Кытай редакторлары белән очрашкач, «Тиражыгыз күпме?» - дип сорадым. «Кечкенә... 300 мең», - диде берсе. «Сез Пекинда эшлисезме әллә?» - дип гаҗәп­ләндем. «Юк, провинциядә», - диде ул. Аңлыйм, анда халык саны башкача, әмма укыйлар бит. Финляндиядә, Швециядә, Һиндстанда да матбугатка тартылалар. Ә иң укый торган Россия бүген укымый...

Китабымны коллегаларым гына түгел, матбугатның киләчәге өчен җаваплы кешеләр дә укысын иде. Ул бүгенге вазгыятьне уңай якка үзгәртеп, Россиягә иң укый торган ил исемен кайтару омтылышы белән язылган.